Փաշինյանի հիմնական խոսույթը խաղաղության օրակարգն է, որն օր օրի դե ֆակտո ձախողվում է, իսկ Ադրբեջանի նախագահի ասելիքն այն է, որ խաղաղության պայմանագրի շուրջ բանակցությունները մի կողմ, բայց գետնի վրա իրենք այլ բան են անելու։
Նա արդեն այնքան է տապալել սահմանադրական կարգը, չարաշահել ու վերազանցել իր պաշտոնեական դիրքը, որ հրաշալի հասկանում է՝ Քրեական օրենսգրքի տասնյակ հոդվածներ է շալակել։
Ընդդիմադիր պատգամավոր, ապա և՝ վարչապետի թեկնածու Նիկոլ Փաշինյանը խոսում էր ազատ և երջանիկ Հայաստանի մասին։ Նրա կառավարման հնգամյակը ոչ միայն դարձավ ամենաարյունալին, կորստաբերն ու մահաբերը վերջին հարյուրամյակի մեր պատմության մեջ, այլև իր դավադիր քաղաքականության հետևանքով նա պետությունը բերեց-կանգնեցրեց գոյության սպառնալիքի առաջ։
«Մարդկության պատմության մեջ աննախադեպ երևույթ է, որ պետության ղեկավարը խոսում է այդ պետության վերացման մասին։ Նա ասում է՝ չորս կողմից մեր պետությունն ուզում են վերացնել։ Բացի Ադրբեջանից և Թուրքիայից՝ կարո՞ղ է այլ պետության անուն տալ, որն ուզում է մեր պետության կործանումը։ Մնացածը կարծես թե պիտի մեզ բարեկամ ու դաշնակից լինեն։ Փաշինյանը վերջին շրջանում պարբերաբար խոսում է արցախահայության էթնիկ զտման և ցեղասպանության սպառնալիքի մասին»։
Իր ողջ գիտակցական կյանքում բանակը դեմոնիզացրած, ապրիլյան քառօրյա պատերազմի մասին ստեր տարածած Փաշինյանն իշխանության գալուց հետո մի ձեռքով վարկաբեկում էր հայոց բանակի համար նախկինում ձեռք բերված բոլոր սպառազինությունները՝ առանձնապես դրանից չհասկանալով, մյուս կողմից՝ իր օրոք գնված զինատեսակները ներկայացնում էր՝ որպես սեփական քարոզչության մաս։
Որևէ կարգավիճակ չունեցող և պետական գաղտնիք իմանալու իրավունքից զուրկ Աննա Հակոբյանը մեկ ամիս առաջ ենթադրյալ դասալիքների թիվ հրապարակեց՝ 11 հազար, ինչը շոկի էֆեկտ ունեցավ շատերի համար։
Այսօր կառավարման ճգնաժամ չկա, քանի որ վերջին տարիներին առհասարակ չկա կառավարում, երկիրը փլուզվում է՝ մեր վերնախավի, մտավորականության, բնակչության նիստուկացի և բարքերի պատճառով։ Դարերով կուտակված այս ախտերը պարբերաբար պայթում են մեր գլխին, ինչպես 1920-ին՝ Ալեքսանդրապոլի, հիմա էլ՝ 2020-ի նոյեմբերի 9-ի ստորացուցիչ պայմանագրով։ Երբ հարցը հասնի Երևանին, և թշնամին տարբեր ուղղություններով մտնի մայրաքաղաք, մինչև չհասնի Կասկադի սրճարաններ՝ մարդիկ այնտեղ հանգիստ կսրճեն և սրանց կսատարեն։
Երկու տարի առաջ՝ պատերազմից հետո և վերարտադրությունից առաջ, Նիկոլ Փաշինյանը ոչ թե չարագուշակ մարգարեություններ էր անում, այլ իր հանցակիցների ծափերի ներքո ապագա էր խոստանում Հայաստանում և Արցախում։ Ամիսներ անց պարզվեց, որ Արցախում ապագան գալու է Ադրբեջանի կազմում այն ճանաչելով և հարյուր-հազարավոր արցախցիներին ցեղասպանության սպառնալիքի առջև մեն-մենակ թողնելով։
Փաշինյանը բազմիցս ոչ միայն սեփական անձի, այլև ընտանիքի անդամների զոհաբերման պատրաստակամության մասին է խոսել՝ հանուն հայրենիքի։ Ո՛չ զոհվել է, ինչպես խոստանում էր, ո՛չ էլ իր որդի Աշոտին է փոխանակել մեր հարյուրավոր գերիների հետ, ինչպես դարձյալ խոստանում էր։
Բոլորս՝ երիտասարդներից մինչև տարեցներ, պիտի մասնակցենք Ջահերով երթին, որ աշխարհն իմանա՝ ինչ ենք կորցրել։ Պետք է առաջ շարժվել, որ ներսի և դրսի թուրքը զգա՝ ով ենք մենք։ Մենք դա կարող ենք։ Բոլոր դարերում էլ դժվարություններ ունեցել ենք, բայց սա սարսափելի վիճակ է, քանի որ ներսի թուրքն ու դավաճանն ավելի շատ է, քան դրսինը։ Անդրանիկն ասում էր՝ հայրենիքը փրկելու համար նախ ներքին թուրքից ու դավաճանից է պետք ազատվել։
«Որ պետք ըլնի՝ կթքեմ»․ սա Ազգային ժողովի նախագահի պաշտոնը զբաղեցնող անձի խոսքն է, նա իրեն լավ է զգում՝ տասնյակ թիկնապահներով շրջապատված՝ ընդդիմադիր կին պատգամավորներին դահլիճից հեռացնելու հրահանգ տալով և նրանց դեմքին թքելու սպառնալիքով։ Եվ այս արարածը խորհրդարանական հանրապետության դեմքն է։
Փաշինյանն իր դավադիր քաղաքականության արդյունքում զիջել է՝ ինչ հնարավոր է։ Ադրբեջանցիներին ոչ միայն մոտեցրել է Ստեփանակերտին, այլև պատրաստվում է այն ամբողջապես նվիրել թշնամուն՝ թողնելով Ադրբեջանի կազմում։ Սևանի ավազանի շուրջ, և ոչ միայն, ամեն ինչ արել է՝ թշնամուն դիրքային առավելություն տալու համար։ Բազմիցս ընդունել է, որ թշնամին ընդհուպ Երևանն է ուզում, միաժամանակ՝ զբաղված է իր անհեթեթ խաղաղության օրակարգով։
Մենք հանրության տարբեր սեգմենտների նկատմամբ մեր վերաբերմունքը փոխելու խնդիր ունենք և ստիպված կշեռքի նժարին պիտի դնենք՝ ի՞նչն ենք կարևորում։
Երբ Սյունիքում և Գեղարքունիքում թշնամին խոր թիկունք էր մխրճվել, Փաշինյանը հայտարարում էր, թե բանակի փոխարեն՝ ԱԱԾ-ի սահմանապահ զորքերը պետք է հսկեն Ադրբեջանի հետ սահմանը։
Իշխանության գալուց հետո Փաշինյանը ոչ միայն չվերացրեց ոստիկանությունում և առհասարակ իրավապահ համակարգում առկա հոռի ավանդույթները, այլև ավելի խորացրեց դրանք։
Սյունիքի Տեղ գյուղի ուղղությամբ՝ հայկական և ռուսական անցակետերի միջև, արդեն տեղադրված է ադրբեջանական դրոշը, այնտեղ կա թշնամու ռազմական ներկայություն, շուտով նրանք կհայտարարեն, որ անցակետ էլ ունեն։ Օրինակ, Լավրովն ասում էր, որ նոյեմբերի 9-ի համաձայնագրով՝ հայկական և ռուսական անցակետերի միջև ադրբեջանական անցակետ չպետք է դրվի։
Վերջին օրերին ՔՊ-ական խառնամբոխը միտումնավոր հրահրեց սադրանքների հերթական շարքը՝ բոլորիս ուշադրությունը շեղելու ամենակարևորից։ Նախ, խորհրդարանի ՔՊ-ական հանձնաժողովի նախագահ Վլադիմիր Վարդանյանի սադրանքին ի պատասխան՝ նրա դեմքին հարվածած դաշնակցական պատգամավոր Մհեր Սահակյանը բիրտ ուժով, ցուցադրաբար տարվեց ոստիկանական բաժանմունք։
11 հազար հայ դասալիքների մասին խոսքերն արտաբերող տիկինը չունի պաշտոնական որևէ կարգավիճակ, ինչպես նաև հասանելիություն պետական և ծառայողական գաղտնիքի, բայց հայտնում է դասալիքների ենթադրյալ թիվ, ի դեպ, ճիշտ այն թիվը, որն ընդամենն օրեր առաջ ասել էր Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևը՝ 11 հազար հայ դասալիք՝ ավելացնելով, որ դրան ի հակադրություն՝ որևէ ադրբեջանցի զինվորական չի դասալքել։ Եթե սա ճշգրիտ տվյալ է, ապա ո՞ւր են դասալքության մեղադրանքով 11 հազար դատապարտյալները, իսկ եթե սուտ է և կեղծիք, ո՞րն է դրա նպատակը՝ բարոյալքո՞ւմը։
Այն իրավիճակը, որում մենք հայտնվել ենք, քաղաքական չէ, սա արժեհամակարգային ճգնաժամ է, բայց քանի՞սն են այն մարդիկ, որոնք չեն համակերպվել այս ամենի հետ։ Պետք է մոբիլիզացնել մարդկանց այնպիսի քանակ, որը կբերի փոփոխության, ոչ թե հոգու հանգստության համար անել հերթական հանրահավաքը, քանի որ այն պիտի վերջին «կրակոցը» լինի։ Կյանքը ցույց տվեց, որ եթե նախկինները ոչինչ չեն անում, որևէ այլ մեկը ոչինչ չի անում, բացի այդ՝ նախկիններից լավ ոչ ոք չի կարողանում քաղաքական պայքար մղել։
Նիկոլ Փաշինյանը չկատարեց իր խոստումներից և ոչ մեկը՝ ո՛չ ժողովրդավարություն, և ո՛չ էլ խաղաղություն բերեց։ Ժողովրդավարության հաստատման քողի տակ տեղի ունեցավ իշխանության բոլոր սահմանադրական մարմինների զավթում և յուրացում, իսկ ինչ վերաբերում է խաղաղության հաստատմանը, Փաշինյանն ինքն էլ արդեն ստիպված ընդունում է, որ այդ օրակարգը տապալված է, և Ադրբեջանը նախապատրաստում է Արցախի հայության ցեղասպանություն և նոր հարձակում Հայաստանի վրա։
Իշխանությունը ստիպված՝ արդեն բացահայտորեն հայտարարում է, որ կորոնավիրուսի դեմ պայքարի քողի տակ բյուջեից տասնյակ միլիոնավոր դոլարներ են մսխվել։
Բավական հաճախացել են նոր էսկալացիայի մասին խոսակցությունները, ընդ որում՝ պաշտոնական մակարդակով, ինչն ահաբեկության է նմանվում։ Չի կարելի նման բան անել, քանի որ, երբ երկրի իշխանությունները խոսում են էսկալացիայի, պատերազմի վտանգի մասին, միաժամանակ պիտի ասեն նաև, թե երկիրն ինչպե՞ս է պաշտպանվելու և հետ մղելու այդ հարձակումը, հակառակ դեպքում այն դառնում է սպառնալիք ժողովրդի նկատմամբ։
«Գոյը» միայն թատրոնի անուն չէ, մենք այսօր գոյամարտի մեջ ենք, և դա միայն թատրոնի մաստշաբով չէ, վիճակն իսկապես շատ լուրջ է։ Հայաստանն ընդունեց Հռոմի ստատուտը, որով կարող է ձերբակալել Պուտինին։ Սրանք փորձելու են Պուտինին ձերբակալե՞լ։ Պատկերացրեք, թե դրան ինչ պատասխան կարող է լինել, և մենք դարձյալ ասելու ենք՝ ռուսները մեզ կրկին մեջքից խփեցին։ Այս պայմաններում մենք, բնականաբար, գոյամարտի մեջ ենք՝ մեր թատրոնի մասշտաբների մեջ, խոսում ենք արվեստի լեզվով։ Ինչ-որ մարդիկ, որոնք երբեք արվեստ բառն էլ չեն լսել, սկսում են արվեստի մասին ՊՈԱԿ-ներով խոսել։
Ինքն իրեն և իր իշխանությունն ապահովագրելու համար Փաշինյանը նոր պատերազմի անոնսը նախապես է անում, զգուշացնում, որ Ադրբեջանն ամեն պահի կարող է հարձակվել Արցախի և Հայաստանի վրա։
Պատերազմից անցել է երկուսուկես տարի, հարյուրավոր քրեական գործեր են հարուցվել, խորհրդարանում քննիչ հանձնաժողով է ձևավորվել, Շուշիի պաշտպանությանը մասնակցած զինծառայողների բազմաթիվ հարցազրույցներ են հրապարակվել, բայց առայսօր քաղաքի անկման հանգամանքները պարզաբանված չեն։ Իրադարձությունների ժամանակագրությունը վերականգնելիս պարզվում է, որ բերդաքաղաքի պաշտպանությունը պատշաճ կերպով չի կազմակերպվել, առկա ստորաբաժանումներին օգնական ուժ այդպես էլ չի հասել։
Հայաստանն այսօր տարածք է, որը չեն գրավում, քանի որ ժամանակ չունեն, կամ էլ տարածք նվաճելը նորաձև չէ։ Դրա միակ մեղավորը մենք ինքներս ենք, մենք կործանել ենք մեր պետությունը, այն դե ֆակտո այլևս գոյություն չունի։ Սրանք մեծ հաճույքով դե յուրե էլ կկործանեն, իշխանության եկած խմբակը որևէ առաքինություն չկրող անձանց համախումբ է, նրանք պետությունը վիլայեթ կամ գուբերնիա դարձնելու հարցում որևէ խնդիր չունեն։
Պատերազմի և պարտության գերագույն մեղավորն ու պատասխանատուն, որը հայտարարում էր, թե պատրաստ է զոհվելու, բայց ոչ միայն չզոհվեց, այլև պահպանեց սեփական պաշտոնը, արդեն երկուսուկես տարի է՝ պարտության մեղավոր է հանում բանակին և հատկապես գեներալիտետին։ Արժե հիշել, թե ինչպես նա նախապատերազմյան շրջանում գլխատեց ու ոչնչացրեց բանակի ներուժը և այդպիսով նախապատրաստեց մեր պարտությունը։
Դեռևս մինչև պատերազմը՝ երկուսուկես տարում, Փաշինյանը հիմնովին փոխել տվեց Արցախի Պաշտպանության բանակի հրամանատարական կազմը, մի քանի անգամ փոխվեց բանակի հրամանատարը, ազատվեցին մարտական հարուստ փորձ ունեցող և իրենց տեղանքներին լավ ծանոթ պաշտպանական շրջանների հրամանատարները, նրանց փոխարեն անհասկանալի և չարդարացված նշանակումներ արվեցին։
«ՔՊ-ական պարագլուխները կանգնելու են հայ ժողովրդի դատի առաջ, նրանք տեսնելու են այդ դատաստանը, հակառակ դեպքում վերանալու է երկիրն ու պետականությունը։ Դեռ զարմանում են, երբ որոշ երկրներ մեզ լքում են։ Մեզ բոլորը կլքեն, քանի որ մենք չկանք, մենք ընկել ենք այս հիմարների, սուտասանների խելքին և փորձում ենք դրա մեջ առողջ սերմ գտնել։ Ստի մեջ որևէ առողջ բան չի կարող ծնվել»։
Այսպես կոչված, խաղաղության պայմանագրի ստորագրումից խոսվում է արդեն մոտ երկու տարի։ Որքան Փաշինյանը հայտարարում է այն ստորագրելու պատրաստակամության մասին, այնքան Ադրբեջանը Հայաստանի և Արցախի դեմ նոր ռազմական էսկալացիաներ է նախաձեռնում։ Այս պահին պաշտոնապես չի ասվում՝ Բաքվի հետ կնքվելիք պայմանագրի շուրջ որևէ բանակցություն ընթանո՞ւմ է։
