«Մեզ ասում են՝ դուք պիտի լռեք, թուրքը կրակի, դուք էլ հանդուրժեք, մենք խաղաղության ենք գնում, թուրքը կարող է կրակել, գերիներին չվերադարձնել, ոչ մի պարտավորություն չկատարել, իսկ ահա հայը պիտի անի իրեն թելադրվածը։ Այն, ինչ հայը պիտի աներ Ադրբեջանի գլխին 1994-ին, այսօր իրենք անում են մեզ հետ։ Այն ժամանակ կար երկընտրանք՝ զինադադա՞ր, թե՞ կապիտուլյացիա։ Ինչո՞ւ են մերոնք զինադադարն ընտրել։ Դրանից հետո զինադադար եղե՞լ է։ 1994-ից առայսօր Ադրբեջանը երբեք զինադադարը չի պահպանել։ Սահմաններին զինվորներ էին զոհվում, դիպուկահարներ էին կրակում, խմբեր էին ուղարկում։ Մենք անընդհատ դեպքեր էինք տեսնում, որոնք հանգեցնում էին մեր երեխաների մահվանը»։
Մենք պիտի մոտենանք Եռաբլուրի խորհրդին, զարթոնքը Եռաբլուրով է լինելու, բայց այն ընդամենը տեղանք չէ, այլ ոգու հաղթականություն, որը մեզ պիտի առաջ տանի, փրկի կործանումից։
1988-ին սկսված արցախյան շարժումը ԽՍՀՄ ներսում լուծման տարբերակ ուներ, այն կարող էր լուծվել, քանի որ ԽՍՀՄ պատմությունն ուներ օրինակներ, երբ մի հանրապետությունից մյուսին տարածքներ էին հանձնվում։
«Առնվազն Եվրամիության մի շարք դերակատարներ աջակցում են Փաշինյանին։ Այդ աջակցությունը գնալով թուլանում է, բայց խնդիրն այն է՝ այդ ընթացքում Հայաստանից ի՞նչ կմնա։ Ակնհայտ է, որ երկու տարուց Մակրոնն այլևս իշխանության չի լինի, քանի որ առաջադրվելու իրավունք չունի։ Եվրոպայում կարող են գալ պահպանողական, Թրամփի կողմնակից ուժեր։ Թե ինչ կլինի Ուկրաինայում, դեռևս պարզ չէ։ Բայց ակնհայտ է, որ Նիկոլ Փաշինյանն այլևս չունի այն աջակցությունը, որն ուներ անգամ վեց ամիս առաջ»,- ամփոփեց Էդուարդ Շարմազանովը:
Ռուբեն Վարդանյանին Արցախից հեռացնելու մասին առաջին անգամ հնչել է ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի նիստում՝ Բերձորի միջանցքի շրջափակման հարցի քննարկման ժամանակ՝ Ադրբեջանի դեսպանի ելույթում։
Առանց Արցախի՝ չի լինելու Հայաստան, թշնամին Արցախով չի բավարարվի, և երբ մենք համաձայնեցինք Արցախը թողնել Ադրբեջանի կազմում, այնտեղ հայեր չմնացին, Արցախը բռնազավթվեց և հայաթափվեց։
Բոլորս տեսնում ենք՝ ինչ զարգացումներ են գնում, և այդ ֆոնին՝ ինչ օրինագծեր է ընդունում Հայաստանի խորհրդարանը։ Ամենածիծաղելին այն է, որ նույնիսկ առանց Եվրամիության պաշտոնական հրավերի՝ մենք հայտարարում ենք, որ չնայած գտնվում ենք ԵԱՏՄ-ում և Ռուսաստանի հետ փաստացի սերտ տնտեսական կապերի մեջ ենք, բայց իբր երազում ենք դառնալ ԵՄ անդամ։
Հայոց ցեղասպանության մոռացման գնով Թուրքիայի հետ հարաբերությունների հաստատումը մեզ նոր աղետների է մատնելու։
Այս իշխանությունն իր գլխավոր խնդիրը՝ անվտանգության ապահովումը, ձախողել է, հետևապես՝ մնացածն առոչինչ է։
Ազգովի փնտրում ենք նոր առաջնորդի, ու այդպիսիք կան։ Միշտ էլ եղել են այնպիսի մարդիկ, որոնք այս իրավիճակների մեջ չեն փչացել, պահել են իրենց, զուգսը չեն փոխել։ Բազմաթիվ մարդիկ կան, որոնք փնտրում են առաջնորդի, վիճում՝ ով և ինչպես պետք է կառավարի։ Այդ մարդը պիտի ասի, որ ինքն է գալու, ինչո՞ւ է վախենում։ Հազար ափսոս, որ Սրբազանի հրաշալի երթը փլվեց։ Սրբազանի նպատակը վարչապետ դառնալը չէր, դա բոլորը գիտեն, այլ ընդամենը նոր իշխանություն և նոր վարչապետ հաստատելն էր։
Գործ ունենք մի սխեմայի հետ, երբ առկա է մի անձ, որը վերցրել է իշխանությունը, ունի մեկ նպատակ՝ պահել այն ցանկացած գնով, և մնացածն էլ՝ ամբողջ պետական ապարատը, այդ իշխանությունն ապահովողներն են, բոլորի քաղաքականությունը պտտվում է մեկ անձի իշխանությունը պահելու շուրջ։
Մենք շատ ցավալի կորուստներ ունենք՝ մեր հազարավոր երիտասարդ զինծառայողներն իրենց կյանքով են հատուցել քաղաքական իշխանության անպատասխանատվության, ոչ կոմպետենտության և անգործության համար։
Փաշինյանի գաղափարախոսական ուղերձ կոչվածը ոչ այլ ինչ էր, քան թուրք-ադրբեջանական օրակարգի պարտադրանքով հայ ժողովրդի իմունիտետը կոտրելու, ազգային ինքնությունը մոռացության տալու, մեզ համար մինչև այժմ կարևոր շատ արժեքների վրա խաչ քաշելու, և փոխարենը՝ մի կտոր հացով բավարարվելու, կյանքի զուտ նյութական կողմին նայելու, և դրանով հանդերձ՝ արժանապատվություն ու պատիվ չունենալու մասին մի տեքստ։
«Դժվար է համեմատել ՌԴ-ի և ԱՄՆ-ի դերակատարումը, համապատասխանաբար, հայ-ադրբեջանական և ռուս-ուկրաինական հակամարտություններում։ ՌԴ-ն մեզ չի ասել՝ հարձակվեք Ադրբեջանի վրա, որ ՀԱՊԿ-ի կամ ԵԱՏՄ-ի անդամ դառնաք։ ՌԴ-ն մեզ չի սադրել հարձակվելու, թեև մեզ չի պաշտպանել այնքան ակտիվորեն, որքան պետք էր։ Մենք տապալեցինք մեր հարաբերությունները ՌԴ-ի հետ։ Առաջին, Երկրորդ և Երրորդ նախագահների օրոք այսպիսի բան չէր եղել»։
Շատ օտարերկրացիներ մեզ ասում են՝ մեզնից ի՞նչ եք ուզում, երբ դուք Պրահայում ընդունել եք, որ Արցախի հետ գործ չունեք։
Փաշինյանը բանակը ցինիկաբար կործանել է, ամենահրեշավոր դեպքը՝ 15 զինվորի ողջակիզումը, մարսել է, ու գետինը մտնելու փոխարեն՝ հիմա էլ բանակի կերպափոխումից է խոսում։
«Նախկինում խոսում էինք Արցախի, Բերձորի միջանցքի կորստի, մշակութային ժառանգության, տարածքային ամբողջականության մասին, վաղը նոր թեմաներ կլինեն։ Կարձանագրենք, որ նոր կորուստներ ունենք՝ տարածք, հայրենի եզերք, ճանապարհ, զինվորի կյանք։ Իհարկե, պատասխանատվությունը կրում են Հայաստանի և հայ ժողովրդի թշնամիները, բայց երբ քո իշխանությունը մեղսակից ու մասնակից է այդ թշնամու գործունեությանը, և դա էլ կոչում ես բալանսավորված քաղաքականություն, ուրեմն մեղք ես գործում հայ ժողովրդի նկատմամբ։ Սրանք պատասխանատվություն պիտի կրեն դատարանի առաջ։ Եթե այսպես շարունակվի, իրենք իրենց ոճով, մատուցմամբ, հանուն վաղվա ընտրությունների՝ կանեն այն ամենը, ինչ իրենց պետք է, և թքած կունենան Հայաստանի շահի և իրավունքի վրա»:
Ի՞նչ սպասել մեկից, որը վերջին ոչնչության պես հրապարակավ կանգնում ու ասում է, թե մեր երեխաները հանուն ոչնչի են զոհվել։
Երբ վիրահատության սեղանին հիվանդին թմրեցնում են, վիրահատությունից հետո նա արագորեն չի արթնանում ու թմբիրից դուրս գալիս։
«Հասել ենք այն աստիճանի, որ Հայաստանի ղեկավարը չի հասկանում, օրինակ, 30-ականների և 50-ականների Խորհրդային Միության քաղաքական համակարգի առանձնահատկությունները։ 30-ականներին գործ ունեինք ամբողջատիրական պետության հետ, որտեղ որևէ տեսակետ արտահայտելը հետապնդվում էր։ Ցեղասպանության թեմայի վերաբացումը տեղի ունեցավ «ձնհալի» օրոք՝ նախախրուշչովյան և խրուշչովյան շրջափուլում»,- ամփոփեց Սուրեն Սուրենյանցը:
Այս իշխանությանն Արցախ հարկավոր չէր, իսկ այդպիսի իշխանության հետ չես կարող միասնական լինել որևէ հարցում։
Հայաստանում իշխող վարչախումբը հուսահատ և ապարդյուն ջանքեր է գործադրում արցախյան շարժման և 44-օրյա պատերազմի պատմության և քաղաքականության մասին կեղծ մեկնաբանություններ հորինելու համար:
Ցավոք սրտի, բանակում այս իրավիճակի դեմ խուլ դժգոհության ազդակներ չկան։ Իհարկե, միջին և ցածր սպայակազմի հետ հանդիպումներում նրանք սարսափելի դժգոհություններ են արտահայտում, բայց վերնախավն ինչ-որ կերպ հարմարվել է գործող իշխանության օրակարգին և ամեն ինչ անում է այն սպասարկելու համար։ Դժվար է ասել՝ ովքեր են հուշում Նիկոլ Փաշինյանին, բայց նա քայլեր է անում, որոնցով բանակի վերնախավին դարձնում է իրեն հլու-հնազանդ։
Այսօր մենք գտնվում ենք մի կողմից՝ գործող վարչախմբի քարոզած, մյուս կողմից՝ մեր աչքով տեսածի զուգահեռ ընթացքի մեջ, և սա ոչ թե վերջին մեկ տարվա ամփոփումն է, այլ մի իրականություն, որում ապրում է մեր ժողովուրդը։
Որևէ խաղաղության պայմանագիր՝ առանց զուգահեռ, նույն վայրկյանին կնքվելիք սահմանազատման մասին փաստաթղթի կամ դրույթի, մեզ համար անընդունելի է։
Այսօրվա վիճակը հիշեցնում է Եղեռնի ճանապարհին Աստվածաշունչը հագուստի տակ պահած, ինքնությունը չկորցնելու ցանկությամբ, մահվան դեմ մաքառող հային։ Մեզ համար մեծագույն արժեք հայոց բանակը դավաճանաբար կործանեցին։
ԱՄՆ-ի ուղղակի կամ անուղղակի քաղաքականության արդյունքում մեր տարածաշրջանում, իհարկե, որոշակի գործընթացներ տեղի կունենան։ Ուղղակին վերաբերում է ԱՄՆ-ի քաղաքականությանը Հարավային Կովկասում, այդ թվում՝ Հայաստանի և Ադրբեջանի նկատմամբ։
Մինչ մենք զբաղված ենք խաղաղություն մուրալով, Ադրբեջանն ամրապնդում է իր դիրքերը և պատրաստվում նոր պատերազմի։
Մենք հակադրվեցինք Ռուսաստանին, այսպես կոչված, «բռնապետություններին», որոշեցինք, որ մենք Կովկասում ժողովրդավարության մարգարեն ենք, ունենք Մահաթմա Գանդիի և Նելսոն Մանդելայի սինթեզը, որը պետք է խոսի ամբողջ աշխարհի ժողովուրդների հետ, բացատրի, թե ինչ է ժողովրդավարությունը, տարածի այն։
Այն, որ Ալիևը, այսպես կոչված, «խաղաղության պայմանագիր» ստորագրելու որևէ մտադրություն չուներ, օբյեկտիվորեն պարզ էր նույնիսկ իր վերջին աղմկահարույց հարցազրույցից առաջ։
