«ՄԻԱՎ-ն ունի անախտանիշ փուլ, որը տևում է 9-10 տարի։ Այսինքն, մարդն օրգանիզմում ունի հարուցիչը, ինքը վարակիչ է, սակայն իրեն առողջ է զգում, բժշկի չի դիմում։ Դա վարակի առումով ամենավտանգավոր շրջանն է»,- 168.am-ի հետ զրույցում ասաց Ինֆեկցիոն հիվանդությունների ազգային կենտրոնի ամբուլատոր կլինիկայի բժիշկ, վարակաբան Հրանտ Բաբայանը։
Հորիզոնից մի աստղ էր ծագել, որին աստվածացրել էին, և, բնականաբար, տարվա ինչ-որ պահի հետ կարող էր կապված լինել. սկիզբ, վերջ… Այդտեղից 4 պայծառ աստղ էր դուրս գալիս, և մեկը հենց Սիրիուսն էր, որը կիսագնդի ամենապայծառ աստղն է: Ամենայն հավանականությամբ, նրանք տարվա առաջին օրերին դիտել են Սիրիուսը: Եթե աստղագետ չլինեի, չէի տեսնի, չէի զգա, թե աստիճաններն ինչու էին այսպես կառուցել:
Կաթնաշոռի նմանվող մասսան է, որոնք սուր բորբոքման ժամանակ դառնում են թարախային, իսկ առողջանալուց հետո այդպես մնում են։ Քրոնիկ տոնզիլիտի վիզուալ ցուցանիշներից մեկը հենց այդ գնդիկներն են, որոնց դեպքում բժիշկն ասում է, որ այստեղ հեռացման ենթակա նշիկներ են։
Տվյալներ կան, որ միջերկրածովյան տենդը կամ պարբերական հիվանդությունն առաջացել է 2000-2500 տարի առաջ։ Հիվանդության անունը հուշում է, որ այն տարածված է Միջերկրական ծովի ափին գտնվող երկրներում։ Այս մասին 168.am-ի հետ զրույցում ասաց բժիշկ-գենետիկ Վարդան Սարոյանը։
Օրգանական և դեղագործական քիմիայի գիտատեխնոլոգիական կենտրոնի գիտաշխատողները լյարդի ցիռոզի բուժման նոր մոտեցում են առաջարկում, ինչի մասին էլ զրուցել ենք «Դեղաբանության և պաթոհիստոլոգիայի» լաբորատորիայի կրտսեր գիտաշխատող Լիլիթ Արշակյանի հետ։
«Պեղումներն իրականացվում են Մասյացոտնի թեմի նախաձեռնությամբ և ֆինանսավորմամբ։ Ընթացքում պարզ դարձավ, որ մեծ համալիրի հետ գործ ունենք, ու ավելի ընդարձակ պեղումներ պետք է արվեն։ Վանքը կառուցվել է 13-րդ դարի վերջին` 1299 թվականով խաչքար ունենք` վանքի պատին ագուցված»։
Ոչ հասկանում ենք՝ մեգանախագիծն ի՞նչ հարցեր է լուծելու, ոչ՝ ո՞վ է այս ամենն իրականացնելու, ինչպե՞ս է ազդելու մեր ապրելակերպի վրա։ Աստված չանի՝ ձախողվի․ նախագծի օգտագործման երկրորդ ձևը գիտե՞նք։ Ի՞նչ է լինելու տարածքի հետ։ Սարքեցինք 60.000-ի համար, 30.000-ը ունեցանք, ի՞նչ ենք անելու։ Ռիսկերը չգնահատելը ու ամենը մեկտեղելը հազար ու մի վտանգներով է լի։ Ի վերջո, համակարգերը կարևոր են, բայց եթե համապատասխան անհատները չկան, այն կարող է մեկ անհատի ձեռքում վատ օգտագործվել, և հակառակը՝ կարող է այդքան էլ համակարգված չլինել, բայց ինչ-որ անհատներ լավ համակարգեն։
Կրծքագեղձի քաղցկեղը հստակ զարգացման պատճառ չունի։ Հիվանդության միայն 20 տոկոսն է պայմանավորված ժառանգական մուտացիայով, որի դեպքում որոշակի տարիք հետո նույնիսկ խորհուրդ է տրվում ապահովության համար հեռացնել կրծքագեղձերը։ 80 տոկոսի դեպքում հիմնականում համարվում է առաջին անգամ ի հայտ եկող հիվանդություն։ Պատճառները զանազան են․ շրջակա մթնոլորտը, սնունդը․․․ քաղցկեղածին նյութերն այսօր շատ են և՛ մեր սննդում, և՛ օդում, ու ինչ-որ մի պահի գենային մակարդակում գնում է վնասում, և ձևավորվում են քաղցկեղային բջիջները։
Վիրուսային հեպատիտներն աշխարհում տարեկան խլում են կես միլիոնից ավելի մարդու կյանք։ Գերակշռում են Հեպատիտ B-ի և C-ի բարդություններից առաջացած մահվան դեպքերը։ Հիվանդության զարգացման, բուժման մասին զրուցել ենք Ինֆեկցիոն հիվանդությունների ազգային կենտրոնի վարակաբան Ելենա Սիլկայի հետ։
Ամուսնական պայմանագիր կարող է կնքվել՝ ինչպես մինչև ամուսնությունը, այնպես էլ՝ ամուսնության ընթացքում։ Մինչև ամուսնությունը կնքված ամուսնական պայմանագրերն ուժ են ստանում, երբ գրանցվում է ամուսնությունը։ Սա, կարելի է ասել, առանց վեճերի լուծում է ամուսինների բոլոր հարցեր։ Պայմանագրով իրավունք չունենք կարգավորել երեխայի վերաբերյալ վեճերը, խնամքը։ Ամուսնական պայմանագիրը միայն ամուսինների միջև հարաբերություններն է կարգավորում, պարունակում է գույքային հարցերը։ Այն անպայման պետք է գրավոր լինի և նոտարական վավերացում ունենա։
Կյանքի տարբեր ժամանակներ մասնագիտության հանդեպ մոտեցումս տարբեր է եղել։ Ինձ համար տարիներ առաջ ընտանիքն էր առաջին տեղում, հիմա էլ է այդպես, բայց կային պահեր, երբ կարող էի հանձնվել, մտածել, որ տնային տնտեսությունը, խոհարարությունը գրավում է, բայց ամուսինս բարձր է գնահատել իմ կատարումները, ոգևորել է։ Կյանքի այս փուլում երաժշտության մեջ այլ իմաստներ եմ գտնում ու շատ կափսոսեի, որ սա չլիներ, քանի որ վերաիմաստավորվել է երաժշտության ընկալումը։
Արդյունքը շատ գեղեցիկ է, սակայն ի՞նչ է կատարվում եղունգի տակ։ Արտաքին մակերեսը տաշվում է, կատարվում է լաքապատում, որոշակի քիմիական նյութեր ներթափանցում են օրգանիզմ։ Դրանք անհայտ ծագման նյութեր են՝ հիմնականում Չինաստանից։ Չգիտես՝ ի՞նչ նյութեր են, բայց հոտից էլ զգացվում է, որ մի բան այն չէ։ Կարող է օգտագործվող նյութերի հետևանքով քիմիական այրվածք առաջանալ, բակտերիալ ինֆեկցիոն պրոցես սկսվել։
Նկարիչը նա չէ, ով ոգեշնչվում է, այլ նա է, ով ոգեշնչում է։ Նման կարծիք ժամանակին հայտնել է Սալվադոր Դալին։ Իսկ թե ի՞նչ է այդ մասին մտածում գեղանկարիչ Անդրեյ Շուգարովը՝ պարզել ենք զրույցի ընթացքում։
Լյարդի ճարպակալումը համարվում է ուռուցքի առաջացման նախապայման, սակայն միանշանակ ասել, որ հենց ուռուցքի առաջացման պատճառ է հանդիսանում՝ դժվար է։ Ամեն դեպքում, ճարպակալումը լյարդի հիվանդություն է և պահանջում է բուժում, որն այսօր իրականացվում է գաստրոէնտերոլոգների, լյարդաբանների կողմից։ Հայաստանում հիմնականում ուշացած են դիմում բժշկի, որը խնդիր է։
«Ցուցահանդեսի շրջանակում հնարավորություն ունենք մեր գործընկեր Բրիտանական թանգարանի հետ երկարատև համագործակցության արդյունքում ՀՀ-ում տեսնել 19-րդ դարի 70-ական թթ. պատմական Հայաստանից գտնված և Անահիտ դիցուհուն վերագրվող բրոնզե արձանից պահպանված դեմքը և ձեռքը»,- լրագրողների հետ զրույցում ասաց Հայաստանի Պատմության թանգարանի տնօրեն Դավիթ Պողոսյանը։
Մեր սեփական օրգանիզմը միայն մեր մազերն է ճանաչում, ուրիշինն օտար է համարում, ուստի արդյունք չի տալու։ Դեպքեր են գրանցվել, որ փորձել են դեղորայքով ճնշել իմուն համակարգի պատասխանը, թողնեն, որ այդ մազերն աճեն, բայց էլի բարձր արդյունքի չեն հասել։
Կարծում եմ՝ ծնողների կարևոր խնդիրներից մեկը երեխային ինքնուրույն դարձնելն է, որ կարողանան հարցեր լուծել։ Բայց եթե երեխայի թիկունքում ոչ ոք չկա՝ ագրեսիվ է դառնում, ու սա կարող է ամբողջ կյանքում դրսևորվել։ Երեխան պետք է իմանա՝ ինչ էլ պատահի իր հետ՝ լավ, թե վատ բան, ծնողին կարող է ասել ու պաշտպանություն ստանալ։ Սա ամենակարևոր կետն է։
Քարաքոսը ռուսերեն «Лишайники» բառի թարգմանությունն է, որը վատ բառ է, ու վերջերս գիտական խմբի հետ հենց դա էինք քննարկում, որ բառը լավ կլիներ փոխվեր, որովհետև այն լավ բան է բնության ու մարդկության համար, բայց «քոս» բառը հիվանդության հետ է կապում։
168.am-ի զրուցակիցն օպերային երգիչ (բաս), սարկավագ Հովհաննես Ներսեսյանն է։
Միշտ ցանկացել եմ մասնակցել The Voice-ին, բայց թե ի՞նչ պետք է երգեի, չգիտեի։ Սա՝ 18 տարեկանում։ Բայց 10 տարի անց, երբ մեծացա, արդեն մտածեցի, թե ինչ կարող եմ անել։ 2021թ․ սկզբին, 44-օրյա պատերազմի ժամանակ, երբ ոչ ոք Ֆրանսիայում չգիտեր, թե ինչ է կատարվում Հայաստանում, որոշեցի մասնակցել մրցույթին ու երգել հայերեն, որովհետև շատ զայրացած էի։ Մի քանի երգ ուղարկեցի, ու միանգամից համաձայնեցին։ Մրցույթի մասնակցելու արդյունքում միանգամից 7 միլիոն դիտող իմացավ Հայաստանի ու այնտեղ կատարվողի մասին։ Շատ էին գրում, հարցնում, թե ի՞նչ է կատարվում Հայաստանում, ու ես հորդորում էի այցելել ու սեփական աչքերով տեսնել։
«Արևմտյան Նեղոսի տենդը մեզ համար նորույթ էր, չնայած, կարելի է ասել` պատրաստ էինք դրան, քանի որ ՀՎԿԱԿ-ն արդեն հայտնաբերել էր մոծակների առկայությունը, որոնք փոխանցում են վիրուսը։ Բայց կոնկրետ վարակված մարդիկ չունեինք։ Ասեմ, որ հիվանդությունը 80 տոկոս դեպքերում առանց ախտանշանի է, իմուն համակարգը կարողանում է պայքարել։ Սակայն, երբեմն ցածր իմունիտետի դեպքում ուղեկցող ծանր հիվանդությունների ժամանակ ընթացքը կարող է բարդանալ։ Բարդությունները, որոնց առնչվում ենք, ուղեղի թաղանթի բորբոքումն է` անցումով դեպի ուղեղի հյուսվածք»
Վահանաձև գեղձի բոլոր տեսակի հորմոնալ դեղերի քիմիական նյութը լևոթիրոքսինն է, անունն է փոխվում՝ ըստ երկրի արտադրության։ Հայաստանում մեկը ֆրանսիական է, մյուսը՝ գերմանական։ Եթե հորմոնը ստանում են սխալ դեղաչափով, իհարկե, վնասում է։ Դրա համար սկզբում կարող է հիվանդին 2-3 ամիս հսկենք, որ հասկանանք, թե իր դեղաչափն ինչքան է։ Հետո տարին մեկ կամ երկու անգամ են հսկում։ Դեր են խաղում քաշը, այլ հիվանդությունները, սթրեսային վիճակները։
Միզաքարային հիվանդությունը տարածված է ամբողջ աշխարհում և Հայաստանում։ Հիվանդության զարգացման, ախտանշանների, բուժման եղանակների մասին զրուցել ենք «Նաիրի» ԲԿ բժիշկ-ուրոլոգ Նարեկ Մելքոնյանի հետ։
«Բազմաթիվ գյուղերում, հատկապես՝ 20-րդ դարում, հանդիպում ենք գերեզմաններից առանձնացված վայրեր, որտեղ թաղվել են երեխաներ»,- նշեց Ավետիս Գրիգորյանը։
Երբ խնդիրներին ավելանում է այտուցը և նկատելի են երակային հանգույցները, և երբ դուպլեքս հետազոտության արդյունքում հայտնաբերում ենք, որ ցողունները և փականներն անբավարար են, բուժման միակ ու արդյունավետ եղանակը վիրահատական բուժումն է։
«Խաղամոլությունը, դրա արդյունքում պարտվելը, վերջիվերջո, հանգեցնում է ինքնասպանության փորձի կամ ինքնասպանության։ Երբ մարդն առավոտյան արթնանում և սկսում է մտածել՝ որտեղից փող ճարի, որ խաղադրույք կատարի, նշանակում է, որ խնդիրը սկսված է»,- ասաց հոգեբանը։
«Խորագիրը տղաս է առաջարկել, բայց սկզբում ինձ համար մի քիչ անսովոր էր, քանի որ մեղմ, հանգիստ մարդ եմ։ Մի քիչ մտածեցի ու հասկացա, որ ճիշտ է։ Ես շատ էմոցիոնալ մարդ եմ ու երբ սկսում եմ նկարել՝ նկարում եմ տպավորություններ, իմ հոգեվիճակը, ընդվզումը։ Երբ բարձրանում եմ արվեստանոց՝ փոթորկուն վիճակը հանձնում եմ կտավին ու հանդարտ իջնում եմ»,- նշեց նկարչուհին՝ ընդգծելով, որ ինչքան էլ տխուր նկար լինի, միշտ ինչ-որ լույս կա։
Գիշերը թշնամին կրակ էր վառում շուրջբոլորը, վախի մթնոլորտ ստեղծում։ Քաոս էր առաջանում։ Երբ տղամարդիկ առանձնանում էին, խոսում էինք, մտածում, որ ծնողներին ուղարկելու ենք, բոլորս մնանք ու չգիտենք՝ ինչ է լինելու։ Չենք սպասել, որ բոլորս դուրս կգանք։ Արդեն ջուր էլ չկար, ֆիլտրներն էլ չէին աշխատում, կեղտոտ էր։ Այն աստիճանի հասավ, որ ստիպված պետք է դուրս գանք, ու ամեն ընտանիքի տերը պետք է հոգսը հոգա։ Պայքարելու իմաստ չկար․ մեկն ասում էր՝ ժամանակավոր ենք դուրս գալիս, մյուսն այլ բան էր ասում։ Իրերը կիսատ հավաքելով՝ դուրս եկանք, հետո այստեղ հասկացանք… Հույս ունեմ, որ առաջիկայում հարցը լուծվելու է։
Այո, ցավոք, երեխաներին ծանրաբեռնում են, մեղք են։ Այսօր երեխան ուզում է կլարնետ նվագել՝ տալիս են ձեռքը, վաղն ասում է՝ չեմ ուզում սա, դաշնամուր եմ ուզում նվագել՝ տանում են։ Ծնողը պետք է կարողանա կողմնորոշվել և հետևողական լինել։ Երեխան խմորի պես է՝ ինչպես շաղես, այնպես էլ կշաղվի։
Ակնեն խնդիր է, որն անհանգստացնում է շատերին։ Սակայն երբեմն լինում են դեպքեր, երբ այն շարունակական բնույթ է կրում՝ բացասաբար ազդելով կյանքի որակի վրա:
