40 տարեկանից հետո տղամարդկանց սպառնում է շագանակագեղձի ադենոման․  ի՞նչ է այն, արդյո՞ք վերածվում է քաղցկեղի

Շագանակագեղձի ադենոման՝ բարորակ գերաճը, բազմապատճառային հիվանդություն է, որն առաջանում է շագանակագեղձի հարմիզուկային գեղձային զոնաների գերաճի հետևանքով` հանգեցնելով ստորին միզուղիների խցանման։ Մանրամասների մասին զրուցել ենք «Սլավմեդ» ԲԿ ուրոլոգիական ծառայության ղեկավար Մհեր Մխիթարյանի հետ։

– Շատերը շագանակագեղձը շփոթում են վահանաձև գեղձի հետ․ որտե՞ղ է գտնվում այն և ի՞նչ ֆունկցիա ունի։

– Շագանակագեղձը գտնվում է միզապարկի և միզուկի միջև։ Միզուկը շագանակագեղձի միջով է անցնում։ Երբեմն շագանակագեղձը հիվանդներն անվանում են շագանակագույն դեղձ, շփոթում են վահանաձև գեղձի հետ ու պարանոցը ցույց տալով՝ ասում են, թե շագանակագեղձի խնդիր ունեն։

Շագանակագեղձը հյութ է արտադրում, որը սնուցում և ջրիկացնում է սերմը։ Ամենակարևոր ֆունկցիաներից մեկը սա է։ Երբեմն այն անվանում են «տղամարդու երկրորդ սիրտ» և տղամարդկային բոլոր խնդիրները կապում են շագանակագեղձի հետ։ Երբ երիտասարդ տղաներին ասում ես, թե շագանակագեղձի ադենոմա ունեն՝ տպավորություն է, որ սարսափելի լուր է, անգամ քաղցկեղի լուրից ավելի վատ։ Սակայն շագանակագեղձի խնդիրներն ամենևին վախենալու չեն՝ կան և՛ դեղորայքային, և՛ վիրահատական բուժման տարբերակներ, ու խնդիրն ամբողջապես կարելի է բուժել։

– Հիմնականում այն տարիքով մեծերի մոտ է հայտնաբերվում, այդպե՞ս է։

– Եթե շագանակագեղձի հիվանդությունները բաժանենք երկու մասի, դրանք չարորակ և բարորակ հիվանդություններն են։ Չարորակը շագանակագեղձի քաղցկեղն է, բարորակը՝ ադենոման։ Եվ, առհասարակ, 40, 45 տարեկանից սկսած՝ շագանակագեղձում նյութափոխանակությունը սկսում է փոխվել և լինում է հյուսվածքի գերաճ, առաջանում է ադենոմա։ Այն միշտ բարորակ է։ Երբ այդ տարիքից սկսում է աճել, ինչ-որ փուլում հիվանդի մոտ միզարձակման գանգատներ են առաջանում՝ դժվարամիզություն, հաճախամիզություն, միզապարկի կիսադատարկման զգացողություն, գիշերային հաճախամիզություն, մեզը պահելու դժվարություն։ Գանգատները տղամարդկանց մոտ հիմնականում առաջանում են սկսած 55-60 տարեկանից։ Դրա համար ընդունված է ասել, որ տարիքով մարդկանց խնդիր է, բայց բարորակ գերաճը կարող է լինել նաև 45 տարեկան տղամարդկանց մոտ, սակայն այնքան մեծացած կամ միզուկի լուսանցքը նեղացրած չլինի և միզարձակման գանգատներ չառաջացնի։

– Հետևաբար, ո՞ր տարիքից պետք է հետազոտվել՝ կանխելու հիվանդության զարգացումը։

– Ցավոք, շագանակագեղձի ադենոման ոչնչով չեն կարող կանխել, բայց 45-50 տարեկանից պարբերաբար արվող հետազոտություններն անհրաժեշտ են, որովհետև, բացի այն, որ միզարձակման խնդիրներ են ունենում, միզապարկը դժվարությամբ մեզը դուրս է մղում ադենոմայով փակված լուսանցքով, ընթացքում միզապարկի մկանը սկսում է թուլանալ, և սրա ցուցանիշը մնացորդային մեզն է։ Այստեղ մենք շագանակագեղձի ադենոմայի հետ ունենում ենք նաև միզապարկի խնդիրներ։ Եթե մնացորդային մեզը սկսում է շատանալ՝ դա նշանակում է, որ պետք է բուժել շագանակագեղձի ադենոման։ Երբեմն օգնում է դեղորայքային բուժումը, երբեմն պետք է լինում վիրահատել։

Հետևաբար, տարին մեկ անգամ պետք է կատարել սոնոգրաֆիա, մնացորդային մեզի որոշում, ինչպես նաև Պրոստատ-սպեցիֆիկ հակածնի (PSA) հետազոտություն, որպեսզի հասկանանք՝ շագանակագեղձում, ադենոմայից բացի, կա՞ն խնդիրներ քաղցկեղի հետ կապված, թե՞ ոչ։

– Ասացիք՝ կանխել հնարավոր չէ, սակայն համացանցում տարբեր խորհուրդներ կան՝ բուսաբուժության տեսանկյունից։ Օրինակ, բալի պոչը եռացնում, թրմում են, ամեն օր խմում են և կանխում։ Որքանո՞վ է սա իրատեսական։

– Այնպես չէ, որ կողմ կամ դեմ եմ բուսաբուժությանը․ այո՛, երբեմն լինում են բույսերի հիման վրա պատրաստված դեղամիջոցներ, որոնք գործարանային արտադրանք են, ոչ թե տան։ Երբ արտահայտված մեծ ադենոմա կա, հիվանդը մեծ քանակի մնացորդային մեզ ունի, միզապարկը չի դատարկվում՝ դժվար բուսաբուժությունն օգնի։ Սակայն, երբեմն երբ դեղերի հետ զուգակցում են բույսից պատրաստված դեղորայքը, վաղ փուլերում էֆեկտն ավելի լավանում է, բայց չեն կարող այնպես անել, որ ադենոման չաճի կամ չհասնի մի փուլի, որ վիրահատվի։

Աճի արագությունն ինչ-որ չափով գենետիկ նախատրամադրվածություն ունի, կախված է նրանից, թե ի՞նչ ենք ժառանգում։ Կապ ունի նաև հավելյալ քաշը․ ինչքան շատ է՝ այնքան նպաստում է, որ շագանակագեղձի ադենոման ավելի մեծ լինի։ Նստակյաց կյանքը, ֆիզիկական ակտիվության բացակայությունը կամ սակավ ակտիվությունը նպաստում են, որ միզարձակման խնդիրներն ավելի արտահայտված լինեն։

– Շաքարային դիաբետը կամ սիրտ-անոթային հիվանդություններն ադենոմայի զարգացման պատճառ հանդիսանո՞ւմ են։

– Ոչ, բայց շաքարային դիաբետով հիվանդների մոտ միզելու երևույթները մի քիչ ավելի են արտահայտված։ Մարդիկ, որոնք դիաբետ ու սիրտ-անոթային խնդիր են ունենում, նրանց մոտ գիշերային հաճախամիզությունն է ավելի արտահայտված լինում և ոչ հաճախ է սա ադենոմայի պատճառ լինում, որովհետև երբեմն ինչ-ինչ պատճառներով հիվանդների մոտ նյութափոխանակության ցիկլերը խախտվում են և գիշերային միզարտադրությունն ավելի շատ է լինում, քան ցերեկայինը, այսինքն՝ դիաբետ, սրտանոթային խնդիրներ է ունենում հիվանդը, ախտահարվում են երիկամի անոթները, ընկճվում է երիկամի ֆունկցիան, գիշերը երբեմն երիկամներն ավելի շատ մեզ են արտադրում և ավելի հաճախ են գնում զուգարան, քան ցերեկը։ Բայց ինքնին այս խնդիրներն ադենոմայի առաջացման պատճառ չեն կարող հանդիսանալ։

– Փորձն ի՞նչ է ցույց տալիս՝ ուշ փուլո՞ւմ են դիմում բժշկի, թե՞ ավելի վաղ կարողանում եք բացահայտել։

– Ցավոք, հիվանդների 80 տոկոսն ուշ փուլում է դիմում բժշկի։ Երբ առաջանում է միզակապություն՝ հիվանդը չի կարողանում միզել կամ միզում է կես սուրճի բաժակ և 5 րոպեն մեկ։ Միզապարկը մինչև 2 լիտր լցված է լինում, երիկամներից մեզը չի իջնում, հիդրոնեֆրոզ է առաջանում, ազոտն է բարձրանում։ Սրանք ուշ փուլերն են, ու հաճախ ենք այսպիսի հիվանդների տեսնում, և, ժողովրդի լեզվով ասած՝ մինչև դանակը ոսկորին չի հասնում՝ բժշկի չեն դիմում։ Երբ զրուցում ես հետները, ասում են, որ 5-10 տարի է՝ խնդիր ունեն, մտածում են՝ տարիքային է, չեն գնում բժշկի։

– Վնասվում են նաև երիկամները։

– Այո։ Միզապարկում այնքան մեզ է մնում, որ տեղ չի լինում, որպեսզի երիկամներից մեզն իջնի, ու հիդրոնեֆրոզ է առաջանում, երիկամներն ուռչում են, ֆունկցիան սկսվում է ընկճվել, ազոտը բարձրանում է, և երբեմն հիվանդները հասնում են մինչև դիալիզի փուլի։

– Միզապարկում քարեր ևս առաջանո՞ւմ են։

– Երբ մնացորդային մեզ է լինում, այդ նստվածքը՝ աղի բյուրեղները, կպչում են իրար և քարեր են առաջանում, որովհետև ինչքան հիվանդը միզում է, միևնույն է՝ 200-400 միլիլիտր մնացորդ է մնում անընդհատ, և քարեր են առաջանում՝ բարդացնելով միզարձակման գանգատները․ լինում է ցավ, արյունամիզություն, միզարձակման ընդհատում։ Ի դեպ, եթե ծորակը բացում են և խիստ միզարձակման ցանկություն է առաջանում, սա կարող է խոսել այն մասին, որ միզային համակարգում խնդիր կա։

– Վիրահատական բուժման եղանակները որո՞նք են, ինչպե՞ս եք որոշում՝ այս կամ այն հիվանդի դեպքում ո՞րը կիրառել։

– Առհասարակ ադենոմայի չափից է կախված այս կամ այն մեթոդով հիվանդին վիրահատելու որոշում կայացնելը։ Նախկինում 80 խորանարդից մեծ գեղձերը բաց էինք վիրահատում, կտրվածք էինք անում, միզապարկը բացում, ադենոման հեռացնում, կարում, ներկայումս գիտության, տեխնիկական զարգացմանը զուգընթաց՝ առաջ է եկել լազերային վիրաբուժությունը։ Հիմա 30 խորանարդից մեծ բոլոր ադենոմաները գրեթե լազերային եղանակով ենք վիրահատում։ Փոքրերն ավանդական էլեկտրական էներգիայի միջոցով են հեռացվում։

– Կրկնություն հնարավո՞ր է։

– Այո։ Երբեմն կան հիվանդներ, որոնք գենետիկ նախատրամադրվածություն, հավելյալ քաշ ունեն, օրգանիզմի նյութափոխանակությունն այնպես է փոխված, որ լինում է՝ կրկնվում է։ Բայց լազերային էներգիայի միջոցով, երբ ամբողջովին հեռացնում ես ադենոման, եթե չի մնում ադենոմատոզ հյուսվածք, որից հետո նորից կաճի, կմեծանա, կրկնման ռիսկը քիչ է։

– Եթե ընտանիքի մեկ անդամի մոտ հայտնաբերվել է խնդիր, մյուսների մոտ հնարավո՞ր է։

– Իհարկե։ Չունենք հետազոտություն, որ եթե հայրիկի մոտ եղել է այսինչ տարիքում, ապա որդու մոտ էլ կլինի, բայց եթե ծնողը, պապը, հորեղբայրն ուենցել են մեծ չափի ադենոմաներ, միզակապություններ, ավելի հավանական է, որ արու զավակների մոտ խնդիրը կարտահայտվի՝ կախված նաև նրանից, թե ի՞նչ կենսակերպով են ապրում, ի՞նչ գեներ են ժառանգել։ Ոչ միայն հայրերից, այլև մայրերից ենք ժառանգում գեներ, չէ՞։

– Նախքան վիրահատությունը և վիրահատությունից հետո ի՞նչ հետազոտություններ են կատարում։

– Գանգատները լսելուց հետո կատարում ենք սոնոգրաֆիկ հետազոտություն, ապա հիվանդը միզում է հատուկ սարքի մեջ, որը գնահատում է միզարձակման արագությունը, պարամետրերը, ստուգում ենք նաև մնացորդային մեզը, այն, թե միզելուց հետո միզապարկում ինչքա՞ն մեզ մնաց։ Կատարվում է նաև ՊՍԱ հետազոտություն, որպեսզի հանկարծ այնպես չլինի, որ ադենոմային զուգահեռ՝ նաև շագանակագեղձի քաղցկեղ ունենա։ Այդ պարագայում այլ բուժում է անհրաժեշտ․ քաղցկեղն ենք բուժում, ոչ թե ադենոման։

– Դեղորայքային բուժման դեպքում զուտ վիրահատության ժամկե՞տն եք երկարաձգում։

– Շագանակագեղձի ադենոմայի բուժման համար նախատեսված դեղորայքը մեծ հաշվով երկու խմբի է բաժանվում․ առաջին խմբի դեղերը ֆունկցիոնալ պրեպարատներ են, որոնք միզապարկի վզիկի, շագանակագեղձի մկանաթելերը թուլացնում են, ադենոմայի բլթերը հեռանում են իրարից, միզուկը լայնանում է, հիվանդն ավելի հանգիստ է միզում։ Բայց այն չի կանգնեցնում շագանակագեղձի ադենոմայի աճը։ Մարդու կյանքի որակը բարելավվում է, բայց ադենոման գնալով աճում է։

Դեղը կարող է մեկին օգնել մեկ տարի, մյուսին՝ 6 ամիս կամ 5 տարի։ Սակայն, ինչքան էլ դեղը միզուղիները լայնացած է պահում, ադենոման աճում է, և բլթերը նեղացնում են միզուկը։

– Հնարավո՞ր է, որ վիրահատությունից հետո մարդիկ շարունակեն օգտագործել միզային կաթետերները։

– Դեպքերը տարբեր են․ եթե կան միզապարկի ֆունկցիոնալ նեյրոգեն խանգարումներ` վիրահատությունից հետո հիվանդը չի կարողանում միզել կամ ամբողջովին չի միզում, այո, քիչ դեպքերում հիվանդները խողովակով են մնում կամ ապրում են դրանով ինչ-որ ժամանակ, մինչև միզապարկը վերականգնվում է 99 տոկոս դեպքերում։ Մենք չգիտենք, թե օրգանիզմն ինչպե՞ս է պատասխանում այդ խնդրին։ Մկանը երկարատև ծանրաբեռնված աշխատանքի ժամանակ հյուծվում է, ֆիբրոզի է ենթարկվում, և միզապարկի մկան չի լինում, որպեսզի կծկվի, մեզը դուրս հանի և, ցավոք, շատ քիչ դեպքերում կան այնպիսի հիվանդներ, որոնց միզապարկը չի կրճատվում, և իրենք դատապարտված են ապրել խողովակով։

– Ի՞նչ չպետք է անեն վիրահատությունից հետո։

– Առհասարակ խորհուրդ ենք տալիս, որ վիրահատությունից հետո ֆիզիկական ծանր աշխատանքներ չանեն, ալկոհոլ չօգտագործեն, առատ հեղուկներ ընդունեն, չմրսեն, որոշակի ժամանակ սեռական կյանքից խուսափեն, պարտադիր առատ հեղուկներ ընդունեն, որպեսզի վիրահատությունից հետո առաջացած թարմ վերքերը մաքրվեն, բորբորքումներ չլինեն, ցավոտ միզարձակման գանգատները մեղմվեն։

– Հնարավո՞ր է՝ ադենոման վերածվի քաղցկեղի։

– Գիտեք, հաճախ են հիվանդներն ահաբեկված գալիս, թե՝ բժիշկ ջան, ադենոմա ունեմ, կարո՞ղ է քաղցկեղ դառնա։ Ոչ, շագանակագեղձի ադենոման քաղցկեղի չի վերածվում, որովհետև դրանք լրիվ տարբեր հիվանդություններ են։

Շագանակագեղձի քաղցկեղը տղամարդկանց մոտ երկրորդ ամենահաճախ հանդիպող քաղցկեղն է և շատ տարածված է ու ցուցանիշներն ամբողջ աշխարհում գնալով բարձրանում են։ Մեկ պարզագույն հետազոտությունը՝ ՊՍԱ թեստը, հնարավորություն է տալիս, որպեսզի մենք գաղափար կազմենք՝ տվյալ հիվանդի մոտ շագանակագեղձի քաղցկեղի կասկած կա՞, թե՞ չկա։ Ցավոք, մեր հայրենակիցները զլանում են տարին մեկ անգամ այդ թեստը հանձնել, որը շատ թանկ չէ։ Այնինչ, կարող է նրանց կյանքը փրկվել, երբ քաղցկեղն ախտորոշվի վաղ փուլերում։ Այս դեպքում վիրահատությունն անվճար է։ Մեկ վիրահատությամբ հնարավոր է ամբողջովին մարդուն ազատել շագանակագեղձի քաղցկեղից, երիտասարդ տղամարդկանց մոտ ապահովել սեռական ֆունկցիան։

Նշեմ, որ ինչքան տղամարդկանց տարիքը մեծանում է, այնքան շագանակագեղձի քաղցկեղի հայտնաբերման ռիսկերը և տոկոսները շատանում են, բայց տղամարդիկ պետք է սկսեն ամենաուշը հետազոտվել 45-50 տարեկանից, իսկ այն տղամարդիկ, որոնց հայրը, պապը, հորեղբայրն ունեցել են քաղցկեղ՝ սկսած 40-45 տարեկանից։

– Շագանակագեղձի քաղցկեղը դեղորայքո՞վ են բուժում, թե՞ ելքը վիրահատությունն է։

– Եթե ախտորոշման փուլում քաղցկեղը դուրս չի եկել շագանակագեղձի սահմաններից կամ տարածուն մետաստազներ չունի, բուժման ամենաարդյունավետ և ոսկե ստանդարտը շագանակագեղձի արմատական հեռացումն է։

Շագանակագեղձն ամբողջովին հեռացնում ենք՝ այն գաղափարով, որ ուռուցքն էլ ամբողջությամբ հեռանում է օրգանիզմից, և հիվանդին 5 տարի հսկում ենք, և եթե ՊՍԱ-ի ցուցանիշի բարձրացում չլինի 5 տարում, հիվանդին ասում ենք, որ շնորհավորում ենք, դուք ազատվել եք քաղցկեղից, բուժել եք։ Բայց շատ կարևոր է վաղ փուլում ախտորոշելը։