Ինչպե՞ս երեխային նախապատրաստել դպրոցին, որքանո՞վ է ծնողի՝ հեռախոսից կախվածությունն ազդում նրա վրա

Մեկնարկում է նոր ուսումնական տարին։ Այն ուրախացնում է ծնողներին, բայց՝ ոչ երեխաներին։ Ինչպե՞ս նրանց տրամադրել դպրոցին։ Այս մասին զրուցել ենք հոգեբան, հոգեթերապևտ Օֆելյա Հարությունյանի հետ։

 – Ինչպե՞ս երեխային նախապատրաստել դպրոցին։

– Երեխայի հետ պետք է զրուցել դպրոց հաճախելու մասին։ Պետք չէ նրան վախեցնել, միայն դրական վերաբերմունք պետք է ձևավորել, ասել, որ դպրոցում հետաքրքիր առօրյա է սպասվում, ունենալու է նոր դասընկերներ, խաղեր են խաղալու, գրել-կարդալ է սովորելու։ Այս դեպքում երեխայի մոտ հետաքրքրություն կառաջանա դեպի դպրոցական կյանքը։

Նշեմ, որ մեծ նշանակություն ունի երեխայի ինքնուրույնությունը։ Մանկապարտեզ, նախակրթարան հաճախած երեխաներն ավելի ինքնուրույն են լինում։ Նրանք կարողանում են մենակ փոխել հագուստը, կոշիկները, օգտվել զուգարանից՝ առանց մեծի օգնության։

Նախքան դպրոց գնալը ծնողներին խորհուրդ է տրվում կարգավորել երեխայի քնի և արթնանալու ռեժիմը։ Շատ երեխաներ ծնողների հետ նույն ժամին են քնում, այսինքն՝ ուշ, և արթնանում են գրեթե կեսօրին։ Իսկ այս դեպքում դպրոցում երեխան կլինի կիսաքուն, անտրամադիր, լարված և ագրեսիվ։

Կարևոր է նաև երեխաներին դպրոցական պարագաներին ծանոթացնելը՝ հասկանալու համար, թե որ պարագան ինչի՞ համար է և ե՞րբ է գործածվում։

– Տարրական դասարաններում սովորող երեխաները դասաժամի ընթացքում երբեմն տեղից վեր են կենում, քայլում։ Խնդիրն այն է, որ ծնողը չի՞ սովորեցրել վարքի կանոնները, թե՞ ուղղակի տարիքին բնորոշ է։

– Երեխաներն ուղղակի անկարգ չեն դառնում։ Դրա հետևում թաքնված է ծնողների ցուցաբերած օրինակը։ Պատկերացրեք ծնողի, ով չունի ինքնատիրապետում, շուտ բորբոքվող է, ագրեսիվ է, այդ վարքը երեխայի համար դառնում է նորմա, և նա կրկնօրինակում է։ Անկարգ երեխայի վարքի հետևում թաքնված է նաև ուշադրության ձգտումը, ինքնահաստատվելը, հավատի կորուստը։ Երբ ծնողները երեխային քիչ ժամանակ են հատկացնում, չեն զրուցում, երեխան փորձում է իր ագրեսիվ, անկարգ վարքով ուշադրության կենտրոնում լինել։

Կան ծնողներ, որոնք շատ մեծ առաջադրանքներ են դնում երեխայի առջև, որոնց նա ի վիճակի չէ հասնելու, և այդ ժամանակ կորչում է երեխայի հավատը, նա չի հավատում իր ուժերին։ Դրա համար պետք է այնպիսի առաջադրանքներ դնել նրա առջև, որոնց նա ի զորու է հասնել։

Այսինքն, մեր ակնկալիքները դնում ենք մի կողմ, հաշվի ենք առնում այն, թե ինչի՞ է ունակ մեր երեխան։

Շատ երեխաներ ուզում են ինքնահաստատվել ու անկարգ վարք են ցուցաբերում և սրա պատճառն այն է, որ ծնողները համեմատում են երեխաներին այլ երեխաների հետ կամ անհիմն պատժում են։ Խորհուրդ կտամ ծնողներին՝ ունենալ լսելու ունակություն, հասկանալ, թե ի՞նչ է թաքնված վարքի հետևում, և երբեք չարդարացնել նրա անկարգությունը։ Սիրալիր պետք է բացատրել, որ դա սխալ է, բայց խիստ պատժել չի կարելի։

– Հաճախ են երեխաներին համեմատում հարևանների, բարեկամների երեխաների հետ՝ ասելով, թե տե՛ս, նա ինչ լավ է սովորում, կամ՝ դասերն ավարտել՝ քնել է, դու դեռ սովորում ես։ Համեմատությունը նախանձ չի՞ արթնացնում երեխայի մոտ։

– Նախ՝ առաջացնում է ցածր ինքնագնահատական, և այստեղից կարող են ծնվել հենց շատ չար և նորմային ոչ համապատասխան վարք ունեցող երեխաներ։

– Առաջին դասարան հաճախող երեխաները, ովքեր մրգերը, գույները կարղանում են տարբերել, գիտեն մոլորակների անունները, սա նշանակում է, որ դպրոցին պատրա՞ստ են։

– Դպրոցը չի պահանջում գիտելիքներով զինված առաջին դասարանցու։ Նա պետք է իմանա իր անունը, ազգանունը, հայրանունը, տարիքը և մինչև 10-ը հաշվել կարողանա։ Ավելի լավ է ծնողը խաղերի, հեքիաթների միջոցով զարգացնի երեխայի ուշադրությունը, հիշողությունը, լսելու, շփվելու ունակությունը, որպեսզի երեխան դպրոցում չվախենա շփվել դասարանցիների կամ ուսուցչի հետ։

– Հատկապես տարրական դասարաններում սովորող երեխաներին դասից հետո կրկին դասի են ուղարկում, օրինակ, անգլերեն կամ մաթեմատիկա պարապելու, և սա այն դեպքում, որ բուհական քննություններ չեն առջևում։ Սա նորմա՞լ է։

– Սա մեկ տարբերակ է՝ երեխային հեռու պահել սմարթֆոնից։ Ավելի լավ է հաճախի ինչ-որ պարապմունքների, քան ժամանակ անցկացնի հեռախոսի մեջ։ Բայց տարրական դասարաններում այդքան էլ ցանկալի չէ այլ առարկաների հաճախելը, սակայն, եթե տեսնում ես, որ երեխան թերանում է, դպրոցում տված գիտելիքները բավարար չեն, ինչո՞ւ ոչ, թող հաճախի։

– Ի՞նչ անի ծնողը՝ երեխային էկրանային կախվածությունից զերծ պահելոււ համար։

– Դա դարձել է դարի հիվանդություն։ Ինձ դիմող այցելուների գրեթե մեծ մասը կանգնած է այդ խնդրի առջև։ Երեխան միանգամից կախվածություն ձեռք չի բերում սմարթֆոնից։ Ուրեմն նա ունի չբարձրաձայնված խնդիրներ, որոնք կարող են լինել բակի երեխաների, հասակակիցների, ծնողների հետ, և հեռախոսով զբաղվելը սփոփանք է դառնում նրա համար։

Շատ ծնողներ փորձում են երեխայի ձեռքից վերցնել հեռախոսը, անջատել ինտերնետը, բայց դա հարցի լուծում չէ։ Պետք է երեխայի հետ նրբանկատ զրույց վարել, փորձել պարզել, թե ինչո՞ւ է այդքան ժամանակ հեռախոսով զբաղվում։ Հեռախոսից ձերբազատվելու հրաշալի տարբերակ է նաև խաղեր կազմակերպելը, վերջում մրցանակ տալը։ Կարող են առաջարկել երեխային՝ հեռախոսով զբաղվել 2-3 ժամ, և ամսվա վերջում հաշվարկ են կատարում՝ որ երեխան պայմանավորվածությունը կատարել է՝ մրցանակ են տալիս։ Դա կարող է լինել իր, որ երեխան երկար ժամանակ ցանկացել է։

– Ամեն դեպքում ծնողը օրինակ չպե՞տք է ծառայի․ եթե չի կարդում, մշակութային օջախներ չի այցելում, մեխանիկորեն ազդում է։

– Իհարկե, ծնողը երեխայի համար օրինակ է։ Ինչպես ասում են՝ երեխան ընտանիքի արտացոլանքն է։ Եթե երեխան տեսնում է, որ ծնողն ամբողջ օրն աչքը հեռախոսից չի կտրում, դա իր համար նորմա է։ Եթե մայրիկը, հայրիկն ուշադրություն չեն դարձում, ինչո՞վ պետք է զբաղվի երեխան։ Ծնողները, ովքեր ունեն հեռախոսից կախվածություն՝ հոգեբանի մոտ առաջին այցից հետո գիտակցում են, որ խնդիրն իրենց մեջ է և երեխային այլևս չեն բերում, միայնակ են հաճախում՝ հարցին լուծում տալու համար։

– Ծնողի վարքը, արհամարհանքը կարո՞ղ է ազդել երեխայի սովորելու վրա։

– Իհարկե։ Գոյություն ունեն ծնողավարման մի քանի ոճեր, որոնցից մեկն անտեսող ոճն է։ Այդ ծնողներն իրենց երեխաների հետ չունեն հուզական կապ։ Երեխան դպրոցից եկավ՝ ուշադրություն չեն դարձնում, չեն հարցնում՝ ինչպե՞ս անցավ առօրյան, խնդիրներ ունեցե՞լ է, նոր գիտելիքներ ստացե՞լ է, և այլն։ Արդյունքում՝ երեխան վարքային խնդիրներ է ձեռք բերում։

– 12-ամյա կրթությունն ինչպիսի՞ ազդեցություն է ունենում։

– Ճիշտն ասած, ես չեմ ընդունում 12-ամյա կրթությունը։ Մեր ժամանակ 10-ամյա էր և լրիվ պատրաստ էինք բուհ ընդունվելու համար։ Իհարկե, երկարաձգվում է ուսման պրոցեսը, և նրանք, ովքեր պետք է բուհ ընդունվեն, կարծես կյանքի լավագույն տարիները նվիրվում են ուսմանը։

– Ինչպիսի՞ն պետք է լինեն դասագրքերը՝ երեխային գրավելու համար։

– Պետք է ուշադրություն դարձնել, թե այսօրվա երեխան ինչի՞ն է սովոր։ Նա սովոր է գունազարդ հեռախոսին և դասագրքերը նույնպես այդպիսին պետք է լինեն։ Առաջին դասարանցին, ով դեռ կարդալ չգիտի, հետաքրքվում է գունազարդ պատկերներով։ Դասագրքերը պետք է զարգացնեն ուշադրությունը, խոսքը, մտածողությունը։

– Երեխային ինչպե՞ս տրամադրել, որ դպրոց գնում է գիտելիք ստանալու, և հասկացնել, որ անգամ արհեստավորն առանց գիտելիքի չի կարող աշխատել։

– Պետք է սեր ներշնչել դեպի դպրոցը, ուսուցիչը։ Շատ եմ լսում, որ երեխայի մոտ բացասական են խոսում ուսուցչի մասին։ Դա վատ է անդրադառնում երեխայի կրթության վրա։ Երեխան թշնամաբար տրամադրված է գնում դպրոց։ Պետք է երեխային ասել, որ դպրոցում ունենալու ես ուսուցչուհի, նրան պետք է վստահես, խնդիրների դեպքում չամաչես դիմել։ Պետք է տրամադրել երեխային, որ դպրոց գնում ես գրաճանաչ, խելացի մարդ դառնալու համար։ Հետզհետե սեր կարթնանա դեպի դպրոցը։