Կգնա՞ պատերազմի Բաքուն Լեռնային Ղարաբաղի դեմ. Ստանիսլավ Տարասով

Հայաստանի վարչապետն աննախադեպ ակտ է կատարել համաշխարհային քաղաքականության մեջ։ Մեկ օրվա ընթացքում նա հինգ անգամ հեռախոսով կապ է հաստատել օտարերկրյա առաջնորդների և քաղաքական գործիչների հետ։ Նա հեռախոսազրույցներ է ունեցել Ֆրանսիայի նախագահ Էմանուել Մակրոնի, Գերմանիայի կանցլեր Օլաֆ Շոլցի, Իրանի նախագահ Սեյեդ Էբրահիմ Ռաիսիի, ԱՄՆ պետքարտուղար Էնտոնի Բլինքենի, Վրաստանի վարչապետ Իրակլի Ղարիբաշվիլիի հետ: Այս բոլոր խոսակցություններում, ըստ հայկական լրատվամիջոցների, նա ցանկություն է հայտնել հրատապ բանակցություններ վարել Ալիևի հետ և հաստատել է հավատարմությունը 2022 թվականի հոկտեմբերի 6-ին Պրահայում և 2023թ. մայիսի 14-ին Բրյուսելում կնքված համաձայնագրերին, ինչպես նաև «բոլոր հարցերը բացառապես դիվանագիտական ճանապարհով և կառուցողական մթնոլորտում լուծելու» պատրաստակամությունը։ 2020թ. նոյեմբերի 9-ին ղարաբաղյան երկրորդ պատերազմն ավարտած խաղաղության համաձայնագրի մասին չի հիշատակվել։ Ինչպես և զանգ չեղավ Ռուսաստան։

Իտալական La Repubblica պարբերականին տված հայտարարությունից հետո, երբ Փաշինյանը սխալ որակեց «անվտանգությունը միայն մեկ վայրի վրա կապելն ինքնին ռազմավարական սխալ է», բոլորը հասկացան, որ խոսքը Ռուսաստանի մասին է, և, որ Երևանը բացահայտ փորձ է անում դիվերսիֆիկացնել իր արտաքին և անվտանգության քաղաքականությունը։ Նախօրեին նա մի քանի քայլ է ձեռնարկել, որոնք Մոսկվայում մեկնաբանել են որպես դեմարշներ։ Երևանը հետ է կանչել ՀԱՊԿ-ին առընթեր մշտական ներկայացուցչին և հայտարարել ԱՄՆ-ի հետ համատեղ զորավարժությունների մասին: Գործն անգամ հասավ Հայաստանի խորհրդարանի խոսնակի և Ռուսաստանի ԱԳՆ պաշտոնական ներկայացուցչի միջև պիկետների։

Այս ամենը տեղի է ունենում Լեռնային Ղարաբաղում հումանիտար ճգնաժամի և հայ-ադրբեջանական սահմանին լարվածության ֆոնին։ Ընդ որում, իրական ռիսկ է առաջացել, որ Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև սրացումները թեժ փուլ կանցնեն։ Եվ նման իրավիճակում Փաշինյանը սրացման գնաց նաև Ռուսաստանի հետ՝ հայտնվելով միայնակ, բայց, ըստ հայ փորձագետների, իրեն պսևդոալիբի ապահովելու հեռանկարով։ Իբր, եթե Ադրբեջանը պատերազմ սկսի, ապա դա արդեն կդառնա Արևմուտքի պատասխանատվությունը, իսկ ինքը պատրաստ է բանակցությունների։ Այսպես է ուրվագծվում Փաշինյանի դիվանագիտական կուլբիտների առաջին, թերևս, գլխավոր տեսանելի պատճառը։ Նա վախենում է Ադրբեջանի հետ նոր պատերազմից։ Բայց Մոսկվայի հետ գիտակցված սրման գնալով, փորձելով Արևմուտքին ներքաշել տարածաշրջանում տեղի ունեցող իրադարձությունների ընթացքի մեջ՝ բազմագործոն իրավիճակ է ստեղծում այն գծանշումով, որը, նրա կարծիքով, կքանդի ղարաբաղյան այդ հանգույցը։ Խոսքը Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև արևմտյան խմբագրությամբ պայմանագիր ստորագրելու նրա պատրաստակամության մասին է՝ ձերբազատվելու ինչպես Հայաստանում ռուսական ներկայությունից, այնպես էլ Լեռնային Ղարաբաղում ռուս խաղաղապահներից, որտեղ իշխանության են եկել Երևանի վերահսկողությունից դուրս գտնվող ուժերը։ Այդ սցենարի մեջ է տեղավորվում նաև Բաքվի և Ստեփանակերտի միջև հնարավոր երկխոսությունը Արևմուտքի վերահսկողության տակ տեղափոխելու մասին սյուժեն, ինչը, ըստ Երևանի, կարող է ձեռնտու լինել Բաքվին։ Սա առաջին պահը։

Երկրորդի էությունն այն է, որ Հայաստանում զգացին, որ իրադարձություններն Ուկրաինայում չեն զարգանում այնպես, ինչպես ենթադրվում էր Արևմուտքում, և, որ Ռուսաստանը հետագայում կփոխի իր քաղաքականությունն Անդրկովկասում։ Ուստի Փաշինյանն ազդակներ է ուղարկում Ալիևին՝ Լեռնային Ղարաբաղում և դրա շուրջ գործընթացները դուրս են գալիս Երևանի վերահսկողությունից, և անհրաժեշտ է հենց հիմա, երբ Ռուսաստանը «չեզոքացվել է» Հայաստանի կողմից, տարածաշրջանում իր համար շահավետ կոնստրուկցիա ֆիքսել։ Ռուս որոշ փորձագետների կարծիքով՝ Փաշինյանը ռիսկի է դիմում ցուգցվանգի վիճակում՝ իշխանությունը պահելու այլ ելք չունի։ Նա վա-բանկ է գնում՝ Ստեփանակերտը դնելով Բաքվի հարվածի տակ։ Այդ կապակցությամբ Ադրբեջանի ԱԳՆ ղեկավար Ջեյհուն Բայրամովը ԱՄՆ պետքարտուղարի Եվրոպայի և Եվրասիայի հարցերով օգնականի պաշտոնակատար Քիմի հետ հեռախոսազրույցում պահանջել է «Ադրբեջանի ղարաբաղյան տարածաշրջանից հայկական զինված ուժերի անվերապահ և ամբողջական դուրսբերում և անջատողական ռեժիմի լուծարում»:

Բայց այս ուղղությամբ ևս մեկ բարդ հանգույց է ձգձգվում։ Լեռնային Ղարաբաղի նորընտիր նախագահ Սամվել Շահրամանյանը, խորհրդարանում հանդես գալով առաջին հայտարարությամբ, հանդես է եկել բազմանշանակ հայտարարությամբ: Նրա խոսքով՝ «չնայած Ռուսաստանի և հավաքական Արևմուտքի միջև հակամարտության կողմերի հակադիր դիրքորոշումներին, հարկ է նշել, որ աշխարհում ղարաբաղյան (Արցախյան) հակամարտության վերաբերյալ որոշ հարցերի շուրջ կոնսենսուս է ձևավորվել»:

• Ղարաբաղյան (Արցախյան հակամարտությունը) կարգավորված չէ, ինչպես պնդում է Ադրբեջանը, ուստի Լեռնային Ղարաբաղը վիճելի տարածք է, որը պետք է ստանա որոշակի կարգավիճակ:

• Լեռնային Ղարաբաղը (Արցախը) և Հայաստանը պետք է ունենան ուղիղ տրանսպորտային կապ՝ Լաչինի միջանցք։ Ի հեճուկս Բաքվի պնդումների՝ վերջինս արդեն վաղուց փակ է և պետք է բացվի։ Տարածաշրջանային մյուս ճանապարհները նույնպես պետք է գործարկվեն, սակայն դրանք չեն կարող փոխարինել Լաչինի միջանցքին կամ դիտարկվել որպես այլընտրանք։

• Ստեփանակերտը պետք է բանակցի Բաքվի հետ։ Ընդ որում, այս հարցում թե Ռուսաստանը, թե հավաքական Արևմուտքը պատրաստ են հարթակ տրամադրել և հանդես գալ որպես միջնորդ, ինչին կտրականապես դեմ է Ադրբեջանը։ Ընդ որում, կախված տվյալ պահին քննարկվող հարցերի մասշտաբից, բանակցությունների ձևաչափը կարող է լինել ինչպես բազմակողմ, այնպես էլ երկկողմ: Միակ պարտադիր պայմանը պետք է լինի բանակցությունների կազմակերպումը երրորդ երկրի կողմից՝ ձեռք բերված պայմանավորվածությունների կատարման երաշխիքով։

Ուստի բաց է մնում հարցը, թե արդյո՞ք ստեղծված պայմաններում և հանգամանքներում Ադրբեջանը կգնա ուժային սցենարի իրականացմանը։ Վերջերս Բայրամովը ադրբեջանական «Ազերթաջ» գործակալությանը և հունգարական «Մագյար Դեմոկրատա» պարբերականին տված հարցազրույցում ասել էր, որ Բաքուն առանց Երևանի մասնակցության Զանգեզուրի միջանցք ստեղծելու «Բ» պլան ունի: Նա նաև ասել է, որ Զանգեզուրի միջանցքի բացումը, այսինքն՝ Ադրբեջանի հիմնական մասի և Նախիջևանի ինքնավարության միջև անխոչընդոտ հաղորդակցությունը, իբր, Ադրբեջանի, Ռուսաստանի և Հայաստանի ղեկավարների՝ 2020թ. նոյեմբերի 9-ի եռակողմ հայտարարության մի մասն էր։ Բայց դա չի համապատասխանում իրականությանը։

Իսկ առայժմ տեղեկություններ կան, որ Ադրբեջանը, Հայաստանն ու Իրանն իրենց զորքերը քաշում են դեպի սահմանակից սահմանագծեր։ Տարածաշրջանում լարվածությունն աճում է։ Ինչևէ, Ռուսաստանի առջև էլ այնտեղ լրջագույն հարցեր կառաջանան Լեռնային Ղարաբաղում իր խաղաղապահների անվտանգության ապահովման վերաբերյալ։ Հակամարտության միջազգայնացումը, դրանում նորանոր դերակատարների ներգրավումը, այդ թվում՝ Ռուսաստանին թշնամական Եվրամիության, այդ թվում՝ Ֆրանսիայի ներգրավումը, կարող են նոր մեծ պատերազմ հրահրել Անդրկովկասում։ Շատ հավանական է, որ Փաշինյանն ու իր թիմը, սրացում խաղալով, տարածաշրջանում կատարում են Արևմուտքի «ժամանակավոր տեղապահի» դերը, բայց սեփական պետականության ավերակների վրա։

Աղբյուրը՝ Пойдет ли Баку войной на Нагорный Карабах? / ИА REX (iarex.ru)

Հրապարակման պատրաստեց՝ Գ․Մ․-ն