1920 թվականի մարտ ամսի կոտորածների արդյունքում սպանվեց մոտ 20 հազար հայ: Այս թիվը, բնականաբար, կարող էր ավելի մեծ լինել, եթե դիմադրություն ցույց չտային հյուծված և զինաթափված հայերը: Սակայն այս իրադարձությունները, պատմական փաստերը ևս ցույց տվեցին, որ անգամ ամենաանհնարին պայմաններում թուրք-ադրբեջանական հրոսակները դիմադրություն ստանալիս նահանջում են: 1920 թվականի Շուշիի դեպքերի ժամանակ տեղի ունեցած այս իրադարձություններն այդ ամենի պատմական փաստերն են:
«Պրեսսինգ» հաղորդաշարում Սաթիկ Սեյրանյանի հյուրը պատմական գիտությունների թեկնածու, պատմական ժողովրդագրության մասնագետ Միքայել Մալխասյանն է։
Ալիևի՝ այսօր Ստեփանակերտում բացված տեղամասում քվեարկելու, ընտրություններում «շռնդալից» հաղթանակի կերտման, առավել ևս՝ դրա բարձր ցուցանիշների ապահովման հարցում անուղղակի, բայց զգալի մասնակցություն ունի Նիկոլ Փաշինյանը։
Այսօր Ադրբեջանում մեկնարկել են նախագահական ընտրությունները. ընտրատեղամասերը քվեարկության համար բացվել են ժամը 08:00-ին և կփակվեն ժամը 19:00-ին։
Արցախից բռնի տեղահանված մեր հայրենակիցներն անցած մի քանի ամիսներին անդադար բարձրաձայնում են ՀՀ տեղափոխվելուց հետո իրենց առջև ծառացած նոր խնդիրների մասին: Նրանց մի մասը բռնի տեղահանությունից երկու ամիս անց էլ կանգնած է օրվա սնունդը հայթայթելու խնդրի առջև: Բնակվում են տարրական կենցաղային պայմանների բացակայությամբ: Քիչ չէ նաև այնպիսի ընտանիքների թիվը, որոնք զրկվել են իրենց հասանելիք օգնությունից:
Լուսինե Սեյրանյանի ընտանիքն Արցախում երկու անգամ է տեղահանվել իրենց բնակավայրից, առաջին անգամ Հադրութից են ստիպված եղել հեռանալ: Արցախցի մեր զրուցակիցը, հազիվ զսպելով արցունքները, հիշեց. տունը լքելուց րոպեներ առաջ հաց թխելիս է եղել: Չի կարողացել ավարտել.
Արցախցի մեր հայրենակից Սուսաննա Բեգլարյանի ամուսինը Հադրութի Քյուրաթաղ գյուղից է: Դեռ 2020 թվականին այնտեղից ստիպված են եղել հեռանալ՝ կորցնելով նաև ամբողջ ունեցվածքը՝ տուն, տնամերձ ու մեքենա:
Արցախցի մեր հայրենակից Էլլադա Մարտիրոսյանն արդեն երկրորդ անգամ է տարհանվում իր տնից. Սկզբում՝ Բաքվից, հետո արդեն՝ Ստեփանակերտից: Նա 168.am-ին հայտնեց, որ Արցախում էլ ինքն ու ամուսինը շատ լավ չեն ապրել, բայց անցած 30-ից ավելի տարիներին արդեն հարմարվել էին կյանքի ընթացքին: Ապրուստի միջոցներ կարողանում էին վաստակել: Արցախյան վերջին իրադարձություններից հետո, սակայն, գրեթե ոչինչ չեն կարողացել վերցնել իրենց հետ: Դատարկաձեռն հասել են Հայաստան ու կանգնել բնակարանի անմարդկային բարձր վարձավճարների խնդրի առջև:
«Ցավոք սրտի, մենք 2018 թվականից ականատեսն ենք երկրի իրավական կոնստրուկտիվ ապամոնտաժման պրոցեսին: Իրավական պետություն ասվածն այս տարիներին հետևողականորեն կազմաքանդվել է,- Հակակոռուպցիոն դատարանի բակում անդրադառնալով Արմեն Աշոտյանի և 2018 թվականից ի վեր մեկնարկած դատական պրոցեսներին՝ 168.am-ի հետ զրույցում նշեց ռազմական փորձագետ Դավիթ Ջամալյանը՝ մանրամասնելով,- Այստեղ իրավական պրոցեսի մասին խոսելն անհեթեթություն է:
Հոգեբան Իրինա Ծատուրյանի գնահատմամբ, Արցախի կորստից հետո հայ հանրությունը, առհասարակ, հոգեբանական լրջագույն խնդիրների է բախվել: 168.am-ի հետ զրույցում նա ցավով արձանագրեց՝ այժմ վիճակը շատ ծանր է:
«Ցավոք, այս իշխանությունները, բացի խաղաղության օրակարգի մասին խոսելուց, այլ բան չեն անում։ Այստեղ մեծ անելիք ունի նաև ՀՀ ՄԻՊ գրասենյակը, որոշակի քայլեր ու հայտարարություններ կան, բայց դրանք բավարար չեն։ Այս առումով իրավական դաշտում հսկայական աշխատանք է տանում ՀՀ նախկին ՄԻՊ Արման Թաթոյանի գրասենյակը։
«Կյանքիս բացառիկ օրերն ու ժամերն են եղել, որ ես, մեղմ ասած, ատել եմ այն, ինչ տեսել եմ, որովհետև երբ ես բարձրանում էի Դադիվանք, տեսել էի գեղեցիկ, շքեղ Ստեփանակերտը, մեր Արցախ աշխարհը: Եվ ներքին հույս կար, որ նորից պետք է վերընձյուղվի մեր բնօրրանը, բայց վերադարձին տեսա՝ ամայացած տարածքներ, լքված տներ, ավերվող ճանապարհներ ու ճակատագրեր…: Այն, ինչը ես տեսա, երանի երբևէ որևէ հայ առիթ չունենա այլևս տեսնի»:
3 տարի առաջ այս օրը՝ 2020 թվականի հոկտեմբերի 5-ին, Նիկոլ Փաշինյանն այցելել էր Արցախ, որի շրջանակներում քննարկվել և հաստատվել էր հայտնի հակահարվածի օպերացիան:
Հայաստանի իշխանությունը համազգային կորուստը սգալու նվազագույն պատեհություն ապահովելու փոխարեն, գործնականում զբաղված է սրբապղծությամբ, որովհետև այսպիսի աղմուկն այսչափ կորուստներից մեջ ու դրանից հետո հավասարազոր է դիակապտությանը:
«Ծնողներս մնացել են օդում կախված: Ես էլ այստեղից՝ Երևանից, արդեն խելագարության եմ հասնում: Չգիտեմ՝ ինչ անել, որ կարողանամ նրանց տեղափոխել Արցախից: Մենք անձնական տրանսպորտ չունենք: Հայրիկս մեքենա չի վարում: Իրեն ընդհանրապես հուզվել չի կարելի: Վախենում եմ, որ մինչև այդ ավտոբուսները լինեն, արդեն կարող է իր համար ուշ լինել: Ամեն վայրկյան, այդ լարված իրավիճակում, սիրտը կարող է չդիմանալ»,- ասաց մեր Անի Հովսեփյանը:
«Հիմա Ստեփանակերտի կենտրոնից մինչև Հակարիի կամուրջ ընկած մոտ 60 կմ ճանապարհն ամբողջությամբ խցանված է մեքենաներով: Այդ ֆոնին էլ մեքենաների թիվը գնալով ավելանում է: Մեքենաները կանգնած են միմյանցից ընդամենը մի քանի սանտիմետր հեռավորության վրա՝ մի քանի շարքով»,- 168.am-ի հետ զրույցում ասաց արցախցի մեր հայրենակիցներից մեկը: Քաղաքացիների շրջանում խուճապային տրամադրությունները հանդարտեցնելու համար նա իշխանություններին կոչ արեց հայտարարել, թե արցախցիները որքան ժամանակ ունեն Արցախից դուրս գալու համար:
Այս պահին միակ տեսանելի հնարավորությունը «Կարմիր Խաչի» միջազգային կոմիտեի, ՄԱԿ տարբեր մարդասիրական գործակալությունների կողմից անհապաղ բժշկական օգնություն հասցնելն է՝ օդային ճանապարհով՝ ուղղաթիռներով: Միայն այդպես է հնարավոր այսօր տեղի ունեցած աղետալի պայթյունի հետևանքով ծանր այրվածքներով վիրավոր անձանց արագ ՀՀ բժշկական հաստատություններ հասցնել:
Քիչ առաջ տեղեկատվություն տարածվեց, որ Ստեփանակերտում բենզալցակայանի հատվածում տեղի է ունեցել պայթյուն, որի հետևանքով կան զոհեր։
Վերջին դեպքերից հետո ադրբեջանական կողմը բավականին մոտեցել է Ստեփանակերտին: Սակայն տեղեկությունը, թե նրանք Ստեփանակերտի արվարձաններում են, դժվար է հասկանալ` որքանով է համապատասխանում իրականությանն ու որքանով է ֆեյք ու սարքած: 168.am-ի հետ զրույցում ասաց այս պահին Ստեփանակերտում գտնվող մեր զրուցակիցը:
«Այս պահի դրությամբ Արցախում մարդկանց մոտ անորոշ վիճակ է. մարդիկ պետությունից սպասում են ինչ-որ նորության,- 168.am-ի հետ զրույցում անդրադառնալով Ստեփանակերտում տիրող այս պահի վիճակին՝ նշեց արցախցի Աննա Մ.-ն՝ հավելելով, որ այս պահին գյուղերից տարհանված շատ մարդիկ ուղղակի անօթևան են,- Գյուղերից տարհանված մարդիկ փողոցներում են, ինչքան կարողանում ենք, շենքի բնակիչներով փորձում ենք այդ մարդկանց օգնել. բակերում կրակներ են վառում՝ ում տանն ինչ կա, դնում են սեղաններին, հագուստներ են տալիս:
Մի քանի ժամ է` ադրբեջանական զինուժը ռմբակոծում է Արցախը. պաշտոնական տեղեկություններին զուգահեռ՝ քաղաքացիներն են նշում, որ Արցախում այս պահին իրավիճակը ծանր է, մարդիկ ապաստարաններում են:
Չնայած սեպտեմբերի 11-ին Աղդամով ռուսական Կարմիր խաչը մեկ մեքենա հումանիտար օգնություն մտցրեց Ստեփանակերտ, որը եղել է նախապայմանով, եւ 24 ժամում պետք է նաեւ ինն ամիս փակ Լաչինի ճանապարհը բացվեր, սակայն երեկվա դրությամբ Ադրբեջանը դրժել է պայմանավորվածությունը` բացել Լաչինի միջանցքը եւ հնարավորություն տալ Կարմիր խաչի միջազգային առաքելությանը, ռուս խաղաղապահներին եւ Արցախ առաջին անհրաժեշտության ապրանքներ մատակարարող մասնավոր ընկերություններին` մուտք գործել Արցախի Հանրապետություն:
«Պրեսսինգ» հաղորդաշարում Սաթիկ Սեյրանյանի հյուրը Ստեփանակերտից Արցախի քաղաքացի Աննա Մանգասարյանն է։
«Ո՞վ էր խանգարում նրանց դա անել անցյալ տարվա դեկտեմբերին, հունվարին,- 168.am-ի հետ զրույցում արձագանքեց քաղաքագետը՝ մանրամասնելով,- Փաստահավաք առաքելությունը պետք է փաստեր հավաքեր ադրբեջանական շրջափակման, մարդկության դեմ գործվող հանցագործություն մասին, բայց քանի որ Փաշինյանը համամասնակից է այդ գործություններին, չի դիմել: Այժմ՝ իր համար ընդամենն ալիբի է փորձում ստեղծել՝ թե այդ 7 ամիսներին սեփական փիառով չի զբաղվել, այլ Արցախի մասին է մտածել: Մինչդեռ ինքը համամասնակից է այդ իրավիճակին. իր խոսքերից հետո ամեն անգամ Արցախում իրավիճակը սրվել է, այսինքն՝ Ադրբեջանը դա համարել է քարտ-բլանշ:
«Արցախի հարցը, դրա կարգավորումը դիվանագիտության հարց չէ. սա իսկապես ազգային, համազգային հարց է, Սահմանադրության, անկախ Հայաստանի Հանրապետության փիլիսոփայության հարցն է,- «Շրջափակում. Օր 220» թեմայով քննարկման ժամանակ նշեց ՀՀ ԱԳՆ նախկին տեղակալ, արտակարգ և լիազոր դեսպան Ավետ Ադոնցը՝ մանրամասնելով,- 30 տարի միջազգային հանրության քաղաքակիրթ սեգմենտը համարում էր, որ Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության հիմքում ընկած է տարածքային ամբողջականության, ինքնորոշման իրավունքի, ուժի չկիրառման սկզբունքները:
«Շառլ Միշելը լավագույն դեպքում կասի՝ «շնորհակալություն», այդ նամակը կդնի իր թղթապանակում և անգամ չի էլ կարդա: Բայց եթե անգամ կարդա, միևնույն է՝ դա ոչինչ չի փոխի, որովհետև Եվրոպան այսօր համագործակցում է Ադրբեջանի հետ և սպասարկում է Ադրբեջանի շահերը: Արցախյան հարցը կարող է վտանգել Եվրոպա-Ադրբեջան հարաբերությունները, ինչը Եվրոպայի համար անցանկալի զարգացում է, ու Փաշինյանը դա չի կարող չիմանալ:
«Մենք պատրա՞ստ ենք այդպիսի կյանքի: Կա բան, որ կյանքից վեր է՝ արժանապատվությունն է, ազգային արժանապատվությունը: Մեր իշխանությունը թքած ունի այդ արժանապատվության վրա. թրքահաճո իշխանություն է, որը թլպատել է իր ժողովրդին, ու դրա հետևանքով է Ղարաբաղում կատարվում այն, ինչ կատարվում է:
«Կնոջս հետ կապված պատմությունը հետևյալն է: Երբ որ պատերազմը սկսվել է, կինս ինձ ասել է՝ երբ պատերազմը սկսվի, ես ուղղակի չեմ կարող Երևանում պարապ մնամ: Գնամ էնտեղ, գոնե մարդիկ կլինեն, օգնություն ցույց տալու խնդիր կլինի, չգիտեմ, և այլն, և այլն, և այլն»,- այսօր միայն ՔՊ-ականների, Դավիթ Սանասարյանի, 44-օրյա պատերազմում զոհված զինծառայողի ծնողի ու Արծրուն Հովհաննիսյանի մասնակցությամբ Քննիչ հանձնաժողովի՝ բացառապես Նիկոլ Փաշինյանի համար հրապարակային նիստի ժամանակ ասաց Նիկոլ Փաշինյանը՝ անդրադառնալով կնոջ՝ Աննա Հակոբյանի՝ պատերազմի օրերին Ստեփանակերտի բունկերում գտնվելու հանգամանքին:
«Արցախում ժողովուրդը շատ դժվար կացության մեջ է, ուզում է, որ այս վիճակից դուրս գա, էն էլ փոսն ավելի են խորացնում, հարվածները գնալով ավելի ուժգին են լինում»,- 168.аm-ի հետ զրույցում ասաց շուրջ 5 ամիս շրջափակման մեջ գտնվող Արցախի Հանրապետության մայրաքաղաք Ստեփանակերտի բնակիչ Լեսմոնյա Օհանջանյանը: