Կառավարության բախտն այս տարի ակնհայտորեն բերեց. ի տարբերություն շատ երկրների, ռուս-ուկրաինական հակամարտությունն ու Ռուսաստանի նկատմամբ կիրառված պատժամիջոցները Հայաստանի տնտեսության օգտին էին։ Դրանք մեծապես նպաստեցին տնտեսական աճի բարձր ցուցանիշների ապահովմանը։
Պետեկամուտների կոմիտեն հրապարակել է այս տարվա առաջին 9 ամիսների խոշոր հարկատուների ցանկը։ Խոշորների վճարած հարկերն ավելացել են, բայց երբեմն այդ ավելացումները զավեշտի են հասնում. կառավարությունը բյուջեի փողը մի գրպանից հանել, դրել է մյուս գրպանն ու համարել, որ հարկային եկամուտ է ստացել։ Փաստացի հարկային եկամուտ չի ստացել, բայց այնպես է ստացվել, որ ստացել է ու արտացոլել խոշորների վճարած հարկերի մեջ։
Տեսաբաններ Արիել Դորֆմանը և Արմանդ Մաթելարթն իրենց «Ինչպես ընթերցել Դոնալդ Դաքին» գրքում գրում են, որ «Հոլիվուդի միակ մարդը, ում դու չես կարող կեղտոտ կատակ պատմել, Դիսնեյն է»:
Հայաստան եկած քաղաքացիների հոսքն այս տարի ավելացել է։ Ավելի շատ մարդ է եկել, քան գնացել։ Արձանագրվել է մուտքերի ու ելքերի դրական հաշվեկշիռ։ Բայց դա Հայաստանի քաղաքացիներին չի վերաբերում։
Հասարակության տարբեր խմբերի վրա գնաճի սոցիալական ազդեցությունը բացահայտելու համար Կենտրոնական բանկն իրականացրել է այդ խմբերի եկամուտների ու ծախսերի փոփոխության գնահատում՝ վերջին 2 տարվա կտրվածքով։ Արդյունքները, իհարկե, անակնկալ չեն, բայց պատասխան են նաև պետական որոշ պաշտոնյաների այն հայտարարություններին, թե մարդիկ սկսել են ավելի լավ ապրել, որովհետև աշխատավարձերը գնաճից առաջանցիկ տեմպով են ավելանում։
Գնաճը Հայաստանում կրկին սկսել է արագանալ։ Մի պահ թվում էր, թե տեմպն ընկնում է, մեկ-երկու ամիս նույնիսկ դանդաղեց, բայց հիմա վերստին ավելանում է։
Վահան Քերոբյանն իր նախարարական գործունեության ընթացքում այնքան հակասական ու իրականությունից կտրված հայտարարություններ է արել, որ շատերը սկսել են նրա ասածներին լուրջ չվերաբերել։ Բայց միևնույն է՝ դա չի խանգարում, որ նա շարունակի նույն ոգով։
Հայտնի պատճառներով՝ հարկային եկամուտների կատարողականն այս տարի բարձր է։ Բյուջեի եռամսյակային համամասնություններով տարեսկզբի 9 ամիսների համար ի սկզբանե նախատեսված շուրջ 1 տրիլիոն 335 մլրդ դրամի փոխարեն՝ հավաքվել է 1 տրիլիոն 412 մլրդ դրամ։
Այս տարվա սկզբին, երբ միանգամից 20 դրամով բարձրացրեցին բնակչությանը մատակարարվող խմելու ջրի սակագինը, հավաստիացնում էին, որ հաջորդ 10 տարիների համար ունենալու ենք կայուն գնային քաղաքականություն։
Տարեսկզբի ակտիվությունից հետո, անշարժ գույքի շուկան վերջին ամիսներին պասիվացել է։ Նվազել են հատկապես առք ու վաճառքի գործարքները։ Դա տեղի է ունեցել առաջին հերթին բնակարանների ու արտադրական նշանակության շինությունների առք ու վաճառքի պարագայում։
Հայաստանի տնտեսության երկնիշ աճի հաղթարշավն արտաքուստ շարունակվում է։ Բայց սա այսբերգի միայն գագաթն է։ Իսկ թե ի՞նչ է թաքնված խորքերում, մասնագետները լավ գիտեն։ Մի բան ակնհայտ է՝ եթե չստեղծվեն բավարար հիմքեր ընձեռված հնարավորությունները տնտեսության իրական զարգացումներին ծառայեցնելու համար, հետագայում շատ ավելի մեծ անհարմարությունների առաջ ենք կանգնելու։
Վերջերս կառավարությունում, հասարակության աչքից ու ականջից հեռու, մի որոշում են ընդունել, որով հաստատել են հարկային եկամուտների կառավարման ծրագիրը։ Այն վերաբերում է առաջիկա 3 տարիների հարկային քաղաքականությանը։
Մինչև Ռուսաստանում մասնակի զորահավաք հայտարարելը և քաղաքացիների հերթական ակտիվ ներհոսքը, այդ երկրից կապիտալի մուտքը Հայաստան սկսել էր կրճատվել։ Երկու ամիս անընդմեջ արձանագրվեց հոսքերի նվազում։
Երկու ամիս անընդմեջ Հայաստանից խոշոր արտահանում է իրականացվել դեպի Թուրքիա։ Արտահանվել է գերազանցապես ոսկի։ Ոսկու խոշոր արտահանում է իրականացվել նախ՝ հունիսին, ապա՝ հուլիսին։ Ընդ որում՝ հուլիսին, նախորդ ամսվա համեմատ, ոսկու արտահանումն ավելացել է։
Բարձր գնաճից հասարակության սոցիալական խմբերին պաշտպանելու նպատակով, խորհրդարանական ընդդիմությունը մի քանի անգամ հանդես եկավ նվազագույն աշխատավարձը բարձրացնելու առաջարկությամբ։ Ներկայացված նախաձեռնությամբ նախատեսվում էր նվազագույն աշխատավարձը դարձնել 100 հազար դրամ։ Վերջին տարիների բարձր գնաճի պայմաններում՝ դա իսկապես կլիներ իրական օժանդակություն աշխատող, բայց ցածր աշխատավարձ ստացող քաղաքացիներին։ Բայց իշխանություններն ամեն անգամ տարբեր պատճառաբանություններով մերժեցին այն։
Այն բանից հետո, երբ ՌԴ նախագահը մասնակի զորահավաք հայտարարեց, Ռուսաստանից քաղաքացիների հոսքերը Հայաստան կրկին ակտիվացել են։ Դեպի Երևան չվերթերի տոմսերի պահանջարկը կտրուկ ավելացել է, բազմակի բարձրացել են գները։ Լարսում կիլոմետրերով հերթեր են գոյացել։ Զորահավաքի լուրը շատերին ստիպեց լքել Ռուսաստանը։
Այն բանից հետո, երբ ռուս-ուկրաինական հակամարտության ու Ռուսաստանի նկատմամբ կիրառված պատժամիջոցներով պայմանավորված, Վերին Լարսի անցակետով տրանսպորտային հոսքերը կտրուկ ավելացան՝ հանգեցնելով կիլոմետրանոց հերթերի գոյացման, կառավարությունը որոշեց կազմակերպել լաստանավային փոխադրումներ՝ հայաստանյան բեռնափոխադրողների հոգսերը ինչ-որ կերպ թեթևացնելու համար։ Դա այս տարվա մարտի 24-ին էր։ Անցել է 6 ամսից ավելի, բայց լաստանավը չկա ու չկա։
Վերջին տարիներին պարգևավճարների թեման հասարակության շրջանում միշտ էլ քննարկումների ու դժգոհությունների առիթ է տվել։ Մարդիկ չեն հասկանում, թե ինչու, առանց այն էլ բարձր աշխատավարձեր ստացող պետական պաշտոնյաներն ամեն ամիս նաև ճոխ պարգևավճարներ պիտի ստանան՝ իրենց աշխատանքը կատարելու համար։
Չնայած բյուջեի փողերը ծախսելու շատ ավելի կարևոր ու առաջնային տեղեր կան, նախորդ չորս ու կես տարիներին կառավարությունը բոլ-բոլ պարգևավճարներ է բաժանել, երբեմն՝ նաև թաքուն։ Չորս ու կես տարվա ընթացքում բաժանված պարգևավճարների գումարը հասնում է 250-300 մլն դոլարի։
Կառավարությունը որոշել է հաջորդ տարվանից դադարեցնել գյուղատնտեսական ընդհանուր բնույթի վարկերի սուբսիդավորումը։ Խոսքը գյուղացիական տնտեսություններին տրամադրվող մանր վարկերի մասին է։
Տնտեսական ակտիվության ցուցանիշն օգոստոսին որոշակիորեն դանդաղել է հուլիսի համեմատ, այն դեպքում, երբ նախորդ տարվա օգոստոսին գրանցվել էր աճի տեմպի կտրուկ դանդաղում: Աճի տեմպի դանդաղման միտում է նաև նկատվում ծառայությունների և առևտրի ցուցանիշների դինամիկայում, որոնք առավել կտրուկ էին արձագանքել դրական շոկին և հանդիսանում են ՏԱՑ-ին հիմնական նպաստում ունեցող ճյուղերը: Սա խոսում է այն մասին, որ թեև տնտեսական ակտիվության աճը դեռևս բավական բարձր է, առաջիկայում առկա են դրա դանդաղման ռիսկեր:
Բյուջեի մուտքերի վրա ազդեցությունը մեծ է պետական տուրքի գծով։ Խոսքը հատկապես մետաղների արտահանման տուրքերի մասին է, որը նախորդ տարվա սկզբին սահմանված չէր։ Միայն այդ գործոնի արդյունքում այս տարի պետական բյուջեն ստացել է ավելի քան 45 մլրդ դրամ։
Եվս 8 միլիոն, և պետական պարտքը կհասնի 10 մլրդ դոլարի։ Սեպտեմբերի 1-ի դրությամբ այն կազմել է 9 մլրդ 992 մլն դոլար։ Գրեթե բան չի մնացել՝ հասնելու 10 միլիարդի։
Վարկերը, որքան էլ թանկ փողեր լինեն, լրացուցիչ «թթվածին» են մատակարարում տնտեսությանը։ Սակայն վերջին շրջանում մեր տնտեսությունը կորցրել է նաև վարկունակությունը։ Բանկերում մեծ գումարներ են կուտակվել, բայց տնտեսությունը չի կարողանում դրանք կլանել։
Երբ հայտարարություններ են հնչեցնում աշխարհաքաղաքական կողմնորոշումների փոփոխության ու Ռուսաստանին մեր երկրից դուրս շպրտելու վերաբերյալ, այդ մարդիկ գոնե գիտակցո՞ւմ են դրա ոչ միայն քաղաքական, այլև տնտեսական ու սոցիալական հետևանքները։ Թեև եթե գիտակցեին, հազիվ թե նման հայտարարություններ հնչեցնեին։
Թե ինչո՞ւ դրամն այլևս չի ամրապնդվում՝ կապիտալի այս հսկայական հոսքերի պայմաններում, հավանաբար պետք է փնտրել Կենտրոնական բանկի կողմից իրականացվող քաղաքականության մեջ։ ԿԲ-ն ավելի ակտիվ է սկսել տարադրամ ներքաշել, ինչն էլ, ըստ ամենայնի, կանգնեցրել է դրամի հետագա ամրապնդումը։ Այլապես հիմա դոլարի և եվրոյի փոխարժեքները ցածր կլինեին 400 դրամից։ 400-ն այն հոգեբանական կետն է, որից հետո կարող են փոխարժեքի շուկայում նոր սպասումներ ձևավորել՝ հանգեցնելով դրամի ավելի մեծ ամրապնդման։
Հուլիսը վաղուց սարերի ետևում է, բայց Նիկոլ Փաշինյանն ու Վահան Քերոբյանն իրենց նեղություն չեն տալիս ասելու, թե այդ ամսին քանի աշխատատեղ է ավելացել Հայաստանում։ Վերջին անգամ աշխատատեղերին առնչվող հայտարարություններ էկոնոմիկայի նախարարն արել է հուլիսին, այն էլ՝ հունիսի աշխատատեղերի վերաբերյալ։
Մի քանի ամիս շարունակվող ամրապնդումից հետո դրամը վերջին օրերին թուլացավ։ Ադրբեջանի կողմից Հայաստանի նկատմամբ սանձազերծված ագրեսիային առաջինն արձագանքեց ֆինանսական շուկան։ Դրամը թուլացավ՝ ինչպես դոլարի ու եվրոյի, այնպես էլ՝ ռուբլու նկատմամբ։
Նիկոլ Փաշինյանը չի դադարում պնդել, որ Ադրբեջանի հարձակումը հարձակում էր Հայաստանի տնտեսության առաջընթացի վրա։ Նախ՝ այդ մասին նա հայտարարեց Ազգային ժողովում, ապա՝ կրկնեց կառավարության նիստում։
Պատմությունը կրկնվում է․ Նորից սկսել են համաշխարհային մակարդակի աճերից խոսել
