Հայաստանի արտաքին առևտուրը նոր ռեկորդներ է գրանցում։ Աճերն այլևս նույնիսկ տասնյակ տոկոսներով չեն սահմանափակվում։ Անգամներով են ավելանում։
Մենք ապրում ենք անվտանգային ճգնաժամում, մարդիկ տագնապած են, մեծ անորոշություններ են, Ազգային ժողովի ամբիոնից հայտարարում է Նիկոլ Փաշինյանը։ Բայց չի ասում, թե ինչպե՞ս և ո՞ւմ շնորհիվ հայտնվեցինք անվտանգային ճգնաժամի մեջ, ինչո՞ւ են մարդիկ տագնապած ու անորոշության մեջ։
Վերջին երեք տասնամյակում Հայաստանը երբևէ այնպիսի ծանր իրավիճակում չէր եղել, ինչպես Նիկոլ Փաշինյանի ու նրա քաղաքական թիմի իշխանության հինգ տարիներին։ Փողոցից իշխանության եկածները եղածն էլ կործանեցին. կազմաքանդեցին բանակը, դատեցին ու վարկաբեկեցին զինվորականներին, անպաշտպան թողեցին ու թշնամու առաջ բացեցին երկրի դռները, ոչնչացրեցին երկրի պաշտպանության ու անվտանգության համակարգերը։ Այն համակարգերը, որոնք տարիներ շարունակ անխափան ապահովում էին երկրի ու ժողովրդի անվտանգությունը։
Նիկոլ Փաշինյանն ու կառավարության անդամները վերջին օրերին կրկին սկսել են խոսել տնտեսության մեջ արձանագրված «համաշխարհային» մակարդակի աճերից։ Այնպես, ինչպես խոսում էին 2019թ.։ Այն ժամանակ էլ հայտարարում էին, թե Հայաստանում գրանցվել է ամենաբարձր տնտեսական աճը եվրոպական ու Եվրասիական տնտեսական միության տարածաշրջաններում, ինչպես նաև հարևանների համեմատ։
Բյուջեի հարկային եկամուտները 2022թ.՝ 2017թ. համեմատ, աճել են ավելի քան 2 մլրդ դոլարով, 2018թ. համեմատ էլ՝ 1,5 միլիարդով։ Օրերս հարկային եկամուտների վերաբերյալ այսպիսի համեմատություն էր արել Նիկոլ Փաշինյանը՝ փորձելով ցույց տալ, թե ինչպիսի հաջողությունների են հասել իշխանություններն իշխանափոխությունից հետո։
Վաճառքի գործարքների կրճատումը խոսում է շուկայի պասիվացման մասին։ Դա սկսվեց այն բանից հետո, երբ բարձրացան անշարժ գույքի վարձակալության գները։ Վերջին շրջանում դրանք ոչ պակաս կտրուկ նվազել են, բայց կրկին ակտիվություն չկա։ Շուկան անորոշության ու սպասումների մեջ է։ Առաջարկը կրճատվել է՝ հանգեցնելով գների չհիմնավորված բարձրացման։
Ազգային ժողովում կառավարության անցած տարվա ծրագրի կատարողականն են քննարկում։ Այնպիսի ոգևորությամբ են խոսում անցած տարվա աճերի մասին, կարծես այդ աճերն իրենց աշխատանքի արդյունքն է։ Չլինեին Ռուսաստանի նկատմամբ կիրառված պատժամիջոցները, այն ժամանակ կերևար կառավարության աշխատանքի արդյունքը։
Այն փաստին, որ ՀՀ բնակչության կենսամակարդակը չի բարելավվել, կարելի է առերեսվել յուրաքանչյուր օր՝ գնումներ կատարելիս պարզապես նայել շուրջը և տեսնել, որ մարդիկ խանութում ընտրում են առավել մատչելի ապրանքներ, որ թոշակառուներն իրենց առօրյա գնումները կատարելիս շատ հազվադեպ են կարողանում իրենց թույլ տալ գնել միս, քանի որ վերջինիս 1կգ.-ը տատանվում է 5500-7000 դրամի սահմաններում։
Հայաստանում ու Հայաստանից դուրս շատերը մեծ հույսեր էին կապում իշխանափոխության հետ։ Կարծում էին, որ Նիկոլ Փաշինյանի գալուց հետո երկրում կուտակված խնդիրները մեկ հարվածով լուծվելու են։
Դեռևս անցած տարվա վերջին՝ խոսելով ներդրումների մասին, էկոնոմիկայի նախարար Վահան Քերոբյանը հայտարարեց, թե 2022թ. ունենալու ենք ներդրումների շատ բարձր հոսք դեպի Հայաստան։ Այն բանից հետո, երբ օրերս պաշտոնական վիճակագրությունը հրապարակեց ներդրումների տարեկան ցուցանիշները, էկոնոմիկայի նախարարը շտապեց հաստատել իր հայտարարությունը։
Այն, որ Հայաստանի տնտեսությունը բազմաթիվ թելերով կապված է Ռուսաստանի հետ, նորություն չէ։ Նորություն չէ նաև այն, որ այսօրվա բարձր տնտեսական աճերն էլ դրա արդյունքն են։ Եթե Ռուսաստանը պատժամիջոցների տակ չլիներ, իշխանությունները կերազեին նման աճեր արձանագրելու մասին։
Հայաստանի արտահանման մեջ կան ապրանքներ, որոնք չեն արտադրվում, բայց դրանց արտահանումն անգամներով ավելացել է։ Սա այն է, ինչ մտնում է վերարտահանումների տակ։
Անցած օրն Ազգային ժողովում Նիկոլ Փաշինյանը վերամբարձ հայտարարություններ էր անում ներքին առևտրի շրջանառությունների ավելացման վերաբերյալ, 30 տոկոսանոց աճերից էր խոսում։ Թե ինչքանո՞վ են սպառողներն իրենց վրա զգացել այդ աճերը, իրենք ավելի լավ կասեն։
Բրիտանական Legatum ինստիտուտի հրապարակած վերջին հետազոտության արդյունքները հերթական սառը ցնցուղն էին իշխանությունների համար։ Մինչ իշխանություններն առիթը բաց չեն թողնում հայտարարելու, որ Հայաստանը դարձել է ժողովրդավարական բաստիոն, խոսում են իշխանության նկատմամբ հանրային բարձր վստահությունից, խոսքի երբևէ չտեսնված ազատություններից ու համակարգային բարեփոխումներից, տնտեսական ու սոցիալական աննախադեպ ձեռքբերումներից, հետազոտության արդյունքները մեկ անգամ ևս ցույց են տալիս, թե Նիկոլ Փաշինյանն ու իր ղեկավարած քաղաքական թիմն ինչպես են տապալել ու հիմնահատակ արել երկրի պետական կառավարումը։
Երկու տարվա կտրուկ թանկացումներից հետո պաշտոնական վիճակագրությունը Հայաստանում գնաճի թուլացում է արձանագրել։ Մարտին 12-ամսյա գնաճը կազմել է 5,4 տոկոս, ինչը շատ ավելի ցածր է, քան մեկ ամիս առաջ էր։ Փետրվարին գնաճը 8,1 տոկոս էր, հունվարին՝ ևս։
Ռուս-ուկրաինական հակամարտությունից հետո Հայաստանի արտաքին առևտրի ցուցանիշները մեծ տեմպերով ավելացան։ Աճեց ինչպես ներմուծումը, այնպես էլ՝ արտահանումը։ Դա տեղի ունեցավ առավելապես Ռուսաստանի հաշվին։
Հանրային ծառայությունները կարգավորող հանձնաժողովի նախագահն օրինակ է գտել այն արդարացնելու համար։ Ասում է՝ կան առանձնատներ, որոնց հոսանքի միացումը ցանցի վրա երբեմն միլիարդներ է արժենում։ Եթե մարդը կարող է իրեն թույլ տալ միլիոնավոր դոլարներ ծախսել առանձնատուն կառուցելու համար, թող բարի լինի վճարել նաև ցանցին դրա միացման թեկուզ և ամբողջ գումարը։ Բայց որտեղի՞ց պիտի այդքան գումար վճարի այն գյուղացին կամ քաղաքացին, որը մի կերպ կարողացել է մի փոքր բնակելի տուն կառուցել ու հիմա էլեկտրական ցանցին միանալու համար ստիպված պիտի լինի 1 կամ 2 մլրդ դրամ վճարել, որպեսզի հոսանք ունենա։
Սամվել Ալեքսանյանը նախկինից եկած այն հայտնի գործարարներից է, ով հաջողությամբ համագործակցում է այս իշխանությունների հետ։ Այդ համագործակցության արդյունքում էլ նախկին «թալանչուց» նա շատ արագ վերածվեց իշխանությունների բարեհաճությունն ու հովանավորությունը վայելող «արդար ու պարկեշտ» գործարարի՝ ավելի ընդլայնելով իր բիզնես գործունեության դաշտը։
Մասնավոր փոխանցումների տեսքով ֆինանսական միջոցների ահռելի ներհոսքը Հայաստան շարունակվում է։ Փետրվարին հերթական ռեկորդն է գրանցվել։ Գրեթե կրկնակի ավելի շատ գումար է եկել, քան հունվարին։
Այս տարվա տնտեսական աճի գործում իշխանությունները կրկին մեծ դեր են վերապահել Ռուսաստանից Հայաստան տեղափոխվածներին և տեղափոխվողներին։ Այդ գործոնն անցած տարի իսկապես մեծ ազդեցություն ունեցավ մի շարք ոլորտներում արձանագրված բարձր տնտեսական աճերի վրա։ Իշխանությունները հույս ունեն, որ նույնը կկրկնվի նաև այս տարի։ Սակայն տարեսկզբի միտումներն այնքան էլ հուսադրող չեն։
Այս պահին արտաքին գործոնների ազդեցությունը տնտեսական աճի ցուցանիշների վրա շարունակում է չափազանց մեծ լինել։ Բայց արդեն նկատվում են միտումներ, որոնք խորանալու պարագայում կարող են էլ ավելի արագ փոխել իրավիճակը տնտեսության այն հատվածներում, որտեղ դեռևս բարձր աճեր են գրանցվում։
Իրան-Հայաստան երրորդ գծի կառուցումը մեկնարկել և սկսել էր թափ հավաքել իշխանափոխությունից առաջ։ Սակայն իշխանափոխությունից հետո ծրագրի ընթացքը դանդաղեց, մի պահ նաև կանգ առավ։
Նիկոլ Փաշինյանի կառավարությունը տնտեսության ոլորտում երկու հիմնական թիրախներ է դրել՝ վերափոխել տնտեսության կառուցվածքը, որպեսզի հնարավոր լինի տնտեսական աճը ապահովել ոչ թե սպառման, այլ ներդրումների միջոցով և հասնել աշխատանքի արտադրողականության ու ընկերությունների արդյունավետության բարձրացմանը։ Երկու թիրախներն էլ ձախողել են։ Ո՛չ տնտեսության կառուցվածքներ է բարելավել, և ո՛չ էլ արտադրողականությունն է բարձրացել։ Տարիներ շարունակ Նիկոլ Փաշինյանի կառավարությունը խոսում […]
Անցած տարի տնտեսության այս հատվածում, պաշտոնական տվյալներով, աշխատատեղերն ավելացան գրեթե 43 տոկոսով կամ 10 հազարով՝ 23 հազարից հասնելով 33 հազարի։ Չնայած ֆինանսական շուկայից թելադրված անհարմարություններին, կտրուկ աճեցին նաև աշխատավարձերը։ Անցած տարվա վերջին ՏՏ ոլորտում միջին աշխատավարձը կազմեց 1,115 մլն դրամ՝ նախորդ տարվա համեմատ ավելանալով 31 տոկոսով։
Մինչ մեր տարածաշրջանում և Հայաստանի շուրջ Ադրբեջանի ու Թուրքիայի միասնական ջանքերով լարվածությունը չի թուլանում, իսկ խաղաղության դարաշրջանի հեռանկարները չեն երևում, Հայաստանի իշխանությունները հետևողականորեն պատրաստվում են Թուրքիայի հետ ցամաքային սահմանի բացմանը։ Սպասվում է, որ արդեն այս տարվա կեսերին սահմանը կբացվի երրորդ երկրների քաղաքացիների համար։
Արտաքին գործոնների արդյունքում անցած տարի Հայաստանի տնտեսությունը բարձր աճեր արձանագրեց։ Դա թմբիրի մեջ է գցել իշխանություններին. կարծում են, թե այդ գործոնները հավերժ պահպանվելու են, ու իրենք էլ կարողանալու են հասարակության աչքին թոզ փչելով՝ հպարտանալ, որ արձանագրված աճերն իրենց «փայլուն« աշխատանքի արդյունքն են։
Այն, որ կոռուպցիան Հայաստանում ընդլայնվել է, հաստատում են ոչ միայն տեղական, այլև միջազգային կառույցները։ Չեն թաքցնում նաև իշխանությունները։ Թեև ցանկության դեպքում էլ չեն կարող թաքցնել, որովհետև դա տեսնում են բոլորը։
Ժամանակին, երբ դոլարը թանկանում էր, շտապում էին բարձրացնել հանրային ծառայությունների սակագները։ Ասում էին, թե դա բացասաբար է ազդում սակագների ու ընկերությունների ֆինանսական վիճակի վրա։ Մեկ տարի է, Հայաստանում դոլարն էապես էժանացել է, նվազել է նաև դրա ազդեցությունը հանրային ծառայությունների վրա, բայց այլևս չեն մտածում սակագներն իջեցնելու մասին։
Սուրեն Պապիկյանի հայտնի բնակարանային գործարքը, որի արդյունքում պաշտպանության նախարարն անուղղակիորեն կարողացել է մի քանի ամսում 100 մլն դրամ շահել, մեծ աղմուկ է առաջացրել։ Շատերը սրանում կոռուպցիոն լուրջ ռիսկեր են տեսնում։ Հատկապես որ, գործարքի կողմերը ոչ միայն փոխկապակցված են, այլև ամեն կերպ թաքցնում են դրա մանրամասները։
Շատերին կարող է թվալ, թե վերնագրում սխալ կա։ Բայց չէ՝ սխալ կամ անճշտություն չկա. սա պաշտոնական վիճակագրության արձանագրում է։
