Մի քանի ժամով 30 տարի փակված հայ-թուրքական ցամաքային սահմանը մարդասիրական բեռներ տեղափոխելու համար բացել-փակելուց, արտգործնախարարի Թուրքիա կատարած այցից և Չավուշօղլուի հետ հանդիպումից ու արված հայտարարություններից հետո, կրկին ակտիվացել են Թուրքիայի հետ սահմանը բացելու վերաբերյալ խոսակցությունները։ Հնչում են հայտարարություններ, որ սահմանի բացումը մեծ լիցք կհաղորդի Հայաստանի տնտեսությանը, կնպաստի առևտրի շրջանառությունների ավելացմանը, մարդիկ կսկսեն ավելի լավ ապրել։
Կառավարությունը մեծ գումարներ է ծախսում պետական բյուջեից, բայց այդպես էլ չի կարողանում նորմալ պայմաններ ապահովել գյուղատնտեսության զարգացման համար։ Միշտ մի աղետ, մի վնաս անպակաս է լինում։
Կենտրոնական բանկը շարունակում է աննախադեպ բարձր պահել բանկից դուրս եկող փողի գինը, որքան էլ դրա հետևանքով տուժում է տնտեսությունը, կորուստներ է ունենում հատկապես տնտեսության արտահանելի հատվածը։
Չնայած դրան, իշխանությունները չեն պատրաստվում ինչ-որ կերպ մեղմել տնտեսության կորուստները։ Անցած տարի պետական բյուջեից 25 մլն դոլար տվեցին ՏՏ ոլորտին՝ որպես աջակցություն, իսկ մյուսներին անտեսեցին։ Թեև ՏՏ-ն, կարելի է ասել, դրամի արժևորումից տուժած՝ աջակցության ամենաքիչ կարիքն ունեցող ոլորտներից մեկն էր։
Կար ժամանակ, երբ Նիկոլ Փաշինյանը հպարտանում էր, թե Հայաստանում վերացրել է համակարգային կոռուպցիան։ Հիմա այդ մասին այլևս նախկին էնտուզիազմով չեն խոսում։
Օրերս կառավարությունը հաստատեց առողջության համապարփակ ապահովագրության համակարգի ներդրման հայեցակարգը, որը բնակչության որոշ խավերի համար կսկսի գործել արդեն հաջորդ տարվանից։
Գրեթե երկու ամիս ձգվող շրջափակման հետևանքով Արցախում բազմաթիվ խնդիրներ են առաջացել։ Հումանիտար ու սոցիալականին զուգահեռ՝ մեծացել է ճնշումը տնտեսության ու բյուջեի եկամուտների վրա։
Մինչ Ադրբեջանը գրեթե երկու ամիս համառորեն շարունակում է փակ պահել Արցախ տանող ճանապարհը, տարեսկզբին Թուրքիան հանկարծ որոշեց բացել հայ-թուրքական սահմանը՝ Հայաստանի հետ օդային բեռնափոխադրումների համար։
Երբ Նիկոլ Փաշինյանն իր քաղաքական թիմով եկավ իշխանության, բազմաթիվ մեծ-մեծ խոստումներ էր շռայլում։ Այդ խոստումներից մեկն էլ այն էր, որ Հայաստանից դադարելու է արտագաղթը և սկսվելու է մեծ հայրենադարձությունը։
Իշխող «Քաղաքացիական պայմանագիր» խմբակցության մի շարք պատգամավորներ՝ Կենտրոնական բանկի համաձայնությամբ, օրենսդրական փոփոխություններ են առաջարկել «Արժութային կարգավորման և արժութային վերահսկողության մասին» օրենքում, որով ուզում են արգելել տարադրամով հիպոթեքային վարկերի տրամադրումը Հայաստանի քաղաքացիներին։
Իշխանությունները որքան «ակտիվորեն» են «պայքարում» խաղամոլության տարածման դեմ, այնքան խաղային բիզնեսը Հայաստանում ծաղկում է։ Շրջանառությունները նվազելու փոխարեն՝ մեծ տեմպերով ավելանում են, ինչը նշանակում է, որ այդ «պայքարն» արդյունք չի տալիս։
Կենտրոնական բանկը հրապարակել է անցած տարվա մասնավոր տրանսֆերտների վերաբերյալ տվյալները. միայն բանկային համակարգով Հայաստան է մտել 5 մլրդ 190 մլն դոլար՝ 3 մլրդ 81 մլն դոլարով ավելի շատ, քան նախորդ տարի։
Այս տարի նախատեսված տնտեսական աճն ապահովելու համար կառավարությունը կրկին հույսը դրել է արտաքին գործոնների վրա։ Խոսքն այն գործոնների մասին է, որոնք դարձան անցած տարվա տնտեսական աճի հիմքը։ Դրանք բերեցին նրան, որ ի տարբերություն շատ երկրների, Հայաստանի տնտեսությունը հայտնվեց դրական շոկերի ազդեցության տակ՝ հանգեցնելով բարձր տնտեսական աճի ապահովմանը։
Չնայած նրան, որ Հայաստանում աղքատությունը խորացել է, ինչի հիմնական պատճառն այն է, որ մարդկանց եկամուտները չեն հասցնում համատարած թանկացումների հետևից, Նիկոլ Փաշինյանը չի դադարում խոսել աշխատավարձերի «աստղաբաշխական» աճերի մասին՝ փորձելով տպավորություն ստեղծել, որ աշխատավարձերի տեսքով մարդիկ անհամեմատ ավելի շատ եկամուտներ են ստացել, քան արձանագրված գնաճն է։
Արդյունաբերության աճի տեմպը (դեկտեմբերին գրանցվել է բավական ցածր մակարդակում՝ կազմելով 2.7%) էականորեն զիջել է ընդհանուր տնտեսության աճի տեմպին, ինչը նշանակում է, որ արդյունաբերության կշիռը տնտեսությունում նվազել է:
Մինչ իշխանությունների գործուն մասնակցությամբ հակառուսական տրամադրությունները Հայաստանում շարունակում են ակտիվանալ, Ռուսաստանը գնալով ավելի ծանրակշիռ դեր է ստանձնում մեր տնտեսության մեջ ու տնտեսական հարաբերություններում։ Էապես ավելացել է այդ երկրի կշիռը հատկապես տնտեսության մի շարք հատվածներում։
Տպավորություն է, որ կառավարությունում նստած օր ու գիշեր մտածում են, թե էլ ինչ կարող են անել, որպեսզի ավելի շատ փող հանեն մարդկանց գրպանից։ Ամեն տեղ և ամեն ինչի մեջ փող են փնտրում։ Ինչ անում են, անում են փողի համար։
Անցած տարվա հոկտեմբերի վերջին Հայաստանի պետական պարտքը հատեց 10 մլրդ դոլարի շեմը։ Հաջորդող 2 ամիսներին այն արագորեն մոտեցավ 11 միլիարդին։
Հ տնտեսության զարգացման ընթացքում բարձր տնտեսական աճեր են արձանագրվել հիմնականում կապիտալի (առավելապես արտաքին դրամական փոխանցումների) զուտ ներհոսքի համեմատաբար մեծ ծավալների արձանագրման դեպքում։
Պետեկամուտների կոմիտեն հրապարակել է անցած տարվա 1000 խոշոր հարկատուների ցանկը։ Ընդհանուր առմամբ խոշորները պետական բյուջեն են վճարել 1 տրիլիոն 490 մլրդ դրամ։ Այդ գումարի ավելի քան 9,6 տոկոսը վճարել է մեկ ընկերություն։ Խոսքը «Զանգեզուրի պղնձամոլիբդենային կոմբինատի» մասին է։ Այս ընկերությունն անցած տարի ռեկորդային մեծության հարկ է վճարել՝ ավելի քան 143,9 մլրդ դրամ։
Վերջին ամիսներին անշարժ գույքի շուկայում ակտիվություն չկա։ Նվազել են՝ ինչպես օտարման, այնպես էլ՝ առքուվաճառքի քանակները։ Այս տարվա մասին դեռ վաղ է խոսել, սակայն անցած տարվա տվյալները վկայում են, որ այդ միտումները սկսվել են տարվա երկրորդ կեսին։ Շուկան գտնվել է պասիվ վիճակում, արձանագրվել է օտարման և առքուվաճառքի գործարքների կրճատում։ Առանձին ամիսներին՝ բավական կտրուկ։
Այսօրվա պետական պաշտոնյաները, երբ նոր էին եկել իշխանության, հայտարարում էին, թե տնտեսական աճի արդյունքները պետք է համաչափ բաշխվեն հասարակության բոլոր խմբերի միջև։ Սակայն կյանքը ցույց տվեց, որ դա էլ խաբեություն էր. քաղաքացին էլի մնաց դատարկ գրպանով, իսկ փողոցից իշխանության եկածները կարճ ժամանակում հասցրեցին հարստանալ ու լուրջ կարողություններ կուտակել, թանկարժեք բնակարանների ու մեքենաների տեր դարձան, կարող են իրենց մեծ ճոխություններ թույլ տալ, պետության փողերը ծախսում են, ինչպես ուզում են, մաս-մաս են անում իրենց ու յուրայինների մեջ։ Այդ նույն ժամանակ հասարակությունը շարունակում է աղքատանալ։
Իշխանությունների կամքից անկախ՝ անցած տարի Հայաստանի տնտեսության մեջ բարձր աճ արձանագրվեց։ Աճի հիմնական գործոնները դարձան ֆինանսական ու մարդկային կապիտալի այն հսկայական հոսքերը, որոնք դրսից եկան Հայաստան։ Իշխանությունների բախտը բերեց այնքանով, որ ոչինչ չանելով՝ 2 հզոր խթաններ ստացան, որոնք էլ նպաստեցին տնտեսական բարձր աճի ձևավորմանը։
Հայաստանի տնտեսությունը, կառավարությունից անկախ պատճառներով, անցած տարի հայտնվեց նպաստավոր տնտեսական միջավայրում։ Արդյունքում՝ տնտեսության մի շարք ոլորտներում բարձր աճեր գրանցվեցին, ինչը շատ է ոգևորել իշխանություններին։ Չնայած իրենք էլ գիտեն, որ այդ աճերի հետ կապ չունեն։ Դրանք ոչ թե կառավարության ու իշխանությունների աշխատանքի արդյունք են, այլ կապված են իրենցից անկախ պատճառների, ի մասնավորի՝ դրսից թելադրված պահանջարկի հետ։
Արցախում հանկարծակի ծագած ներքաղաքական լարվածությունը նույնքան արագ հանգուցալուծվեց։ Բայց առայժմ չի երևում ճանապարհի ապաշրջափակման հանգուցալուծումը։ Դրա հետևանքով հումանիտար, տնտեսական ու շատ այլ խնդիրներ Արցախում շարունակում են խորանալ։
Տնտեսությունը Հայաստանում 2022թ. բարձր տեմպերով աճեր է արձանագրում։ Կառավարությունն առնվազն 13 տոկոս աճի ակնկալիք ունի։ Բայց դրանից սոցիալական իրավիճակը մեր երկրում չի լավանում։ Բևեռացումն է խորացել՝ եկամուտների անհամաչափ բաշխման հետևանքով։
Անցած տարին առանձնահատուկ էր ազգային արժույթի համար։ Տարբեր արժույթների նկատմամբ դրամն էապես ամրապնդվեց՝ խնդիրներ ստեղծելով տնտեսության հատկապես արտահանելի հատվածի ու բնակչության այն խմբերի համար, որոնց եկամուտները ձևավորվում են տարադրամով։
Արցախում և Հայաստանի շուրջ ստեղծված իրավիճակը նոր ռիսկեր է ստեղծել տնտեսության անվտանգության համար։ Որքան էլ իշխանությունները դա չնկատելու տան ու ինքնամոռաց փառաբանեն անցած տարի պատահական գործոնների արդյունքում արձանագրված աճերն ու տնտեսական միջավայրի բարելավման առումով իրենց ձեռքբերումները, դրանք դատարկ խոսակցություններ են լինելու, առանց անվտանգային միջավայրի։
Այնպես որ, հիմնական դրսևորումներն արտահայտվել են Հայաստանի ու Ռուսաստանի քաղաքացիների տեղաշարժերի պարագայում։ Եթե Հայաստանից ավելի շատ գնացել են, ապա Ռուսաստանից եկել են, գուցե նաև այլ երկրներ տեղափոխվելու ակնկալիքով։
Հայաստանի արտաքին առևտուրն 2022թ. մեծ տեմպերով ավելացել է։ Շատ ավելի մեծ, քան տնտեսությունն է աճել։ Ստացվում է՝ տնտեսությունն այդքան չի արտադրել, բայց արտահանվել է։ Այլ հարց է, թե ինչպե՞ս։
