Արտաքին բարենպաստ միջավայրն ու դրսից թելադրված գործոնները, կառավարության կամքից անկախ, այս տարի կարևոր դեր ունեցան Հայաստանի տնտեսության աճի համար։ Դրանք արտահայտվեցին՝ ինչպես կապիտալի, այնպես էլ՝ մարդկային հոսքերի բարձր ակտիվությամբ։
Կառավարությունը պատրաստվում է հաջորդ տարվանից մեկնարկել քաղաքացիների եկամուտների համընդհանուր հայտարարագրման համակարգի ներդրման գործընթացը։ Չնայած առաջին հայտարարագրերը կներկայացվեն 2024թ., դրանք կվերաբերեն 2023թ. եկամուտներին։
Նիկոլ Փաշինյանն ասում է՝ այսօր էլ քաղաքացիներն իրենց վրա զգում են այս տարվա տնտեսական աճի ազդեցությունը։ Հիմա տեսնենք, թե ինչպիսի՞ն է եղել այդ ազդեցությունը։
Մինչև իշխանափոխություն՝ հայ-իրականական տնտեսական հարաբերությունները, հատկապես էներգետիկ ոլորտում, դժվարությամբ, բայց հաջողությամբ առաջ էին գնում։ Իշխանափոխությունից 4,5-5 տարի հետո ոչ միայն որևէ նոր ծրագիր չի նախանշվել, այլև եղածներն են տապալել։ Տարիներ անց, անգամ մեկնարկած ծրագրերը չեն կարողանում ավարտին հասցնել։ Չսկսվածների մասին անիմաստ է անգամ խոսելը։ Ո՞վ է հիմա հիշում Մեղրիի հէկ-ի ծրագրի մասին, որը պիտի իրականացվեր բացառապես իրանական կապիտալով, արտադրված հոսանքը որոշ ժամանակ մատակարարվեր Իրան, իսկ հետո կայանը դառնար Հայաստանի սեփականատությունը։
Կառավարությունն ասում է՝ ՏՏ ոլորտում աննախադեպ հաջողություններ ունենք, բազմաթիվ նոր ընկերություններ են գրանցվել, հազարավոր նոր աշխատատեղեր են բացվել, երկնիշ աճեր են արձանագրվում։ Այնինչ՝ ոլորտում զբաղվածները բողոքում են, որ ընկերություններ են փակվում, աշխատողներ են կրճատվում, ու եթե կառավարությունը հրատապ քայլեր չանի առաջացած խնդիրները լուծելու, ռիսկերը մեղմելու ուղղությամբ, առաջիկայում ավելի վատ է լինելու։
Ընդամենը 1-2 ամիս առաջ Կենտրոնական բանկը կանխատեսում էր, որ տարեվերջին գնաճը կլինի 8-8,5 տոկոս։ Սակայն այդ կանխատեսումն էլ շատ արագ փոխվեց. հիմա արդեն համարում են, որ դրան էլ անհնարին կլինի հասնել։
Պարտքի սպասարկումը գնալով ծանր բեռ է դառնում պետական բյուջեի վրա։ Եվ դա պատահական չէ, եթե հաշվի առնենք, թե այն ինչպիսի տեմպերով է աճում։
Վերջին օրերին ՔՊ պատգամավոր, իշխանությունների երբեմնի սիրելի օլիգարխ Խաչատուր Սուքիասյանն ակնհայտորեն լարված է ու ագրեսիվ։ Տպավորություն է, որ իշխանությունների հետ նրա նախկին ջերմ հարաբերությունները ճաքեր են տալիս։
Պաշտոնյաներին սպասարկող ծառայողական ավտոմեքենաների պարկը թարմացնելու համար կառավարությունը նախատեսում է միանգամից 200 էլեկտրամոբիլ ձեռք բերել։ Դա պատրաստվում է անել մի կառավարություն, որի ղեկավարը ժամանակին հայտարարում էր, թե Հայաստանում պետք է ընդամենը 30-35 ծառայողական ավտոմեքենա լինի` հատուկ պահպանության ենթակա պաշտոնյաներին սպասարկելու համար։
Հայ-ռուսական քաղաքական հարաբերություններում վերջին շրջանում խորացող անդունդը, որոշ դրսևորումներով հանդերձ, առայժմ այնքան էլ նկատելի չէ տնտեսական հարաբերություններում։ Բայց այսպես շարունակվելու դեպքում, անհնարին կլինի խուսափել քաղաքական լարվածության տնտեսական հետևանքներից։ Այդ հետևանքները կարող են ի հայտ գալ ցանկացած պահի։ Ու այդ պարագայում մեր տնտեսությունը կարող է կանգնել փլուզման վտանգի առաջ։
Հայաստանի բանկային համակարգն այս տարի ահռելի շահույթներ է ստացել։ Ինն ամսում դրանք կազմել են 188 մլրդ դրամ, ինչը համարժեք է գրեթե 460 մլն դոլարի։
Լավ կլիներ, որ Նիկոլ Փաշինյանը նաև ասեր, թե ինչպիսի ռեկորդային տեմպերով է ավելացրել պետական պարտքը. 4 տարում շուրջ 3,3 մլրդ դոլարով։ Նման կարճ ժամանակահատվածում նախկինում երբևէ պարտքի այսպիսի աճ չենք ունեցել։
Աշխարհում դոլարը թանկանում է, իսկ Հայաստանում շարունակում է արժեզրկվել։ Թե դրանից ինչպիսին են տնտեսության օգուտներն ու վնասները, շատ է խոսվել։ Բայց բոլորը մոռացել են այն հազարավոր քաղաքացիներին, որոնք մեծ վնասներ են կրում դոլարի ու ընդհանրապես տարադրամի արժեզրկումից։
Մեկ անգամ չէ, որ Նիկոլ Փաշինյանը խեղաթյուրել ու կեղծել է փաստերը։ Բայց այն, ինչ հայտարարեց ՔՊ համագումարում, ուղղակի զավեշտ է։
Հաջորդ շաբաթ Ազգային ժողովի հանձնաժողովները կսկսեն քննարկել կառավարության ներկայացրած 2023թ. պետական բյուջեի նախագիծը։ Սպասվում է, որ քննարկումներից առաջ ելույթ կունենա Նիկոլ Փաշինյանը և կներկայացնի այն ձեռքբերումներն ու հաջողությունները, որոնք «արձանագրել» է իր գլխավորած կառավարությունը։
Նույնիսկ Ադրբեջանի սեպտեմբերյան լայնածավալ ագրեսիան չի կանգնեցրել Հայաստանի տնտեսության սրընթաց աճը։ Այն շարունակել է հաղթարշավը։ Թեև թվում էր, թե հակառակը պիտի լիներ։
Հայաստանի տնտեսությունն այս տարի բարձր տեմպերով աճում է։ Նույնիսկ երկնիշ աճ ունենք։ Տնտեսական ակտիվությունը, 8 ամիսների տվյալներով, հասել է ընդհուպ 13,9 տոկոսի։ Բոլոր ոլորտներում բարձր աճեր են։
Պարզվում է, միկրոձեռնարկատիրական գործունեություն իրականացնողների քանակը Հայաստանում շատ ավելին է, քան կառավարությունը կանխատեսել էր։ Այդ պատճառով որոշել են այնպես անել, որ միկրոձեռնարկատերերի թիվը կրճատվի։
Հանձնաժողովի նախագահի հայտարարությունն արդեն իսկ որոշակի կասկածների տեղիք է տալիս։ Եթե պարզվի, որ իսկապես գործ ունենք արհեստական դեֆիցիտի հետ, ապա դա նշանակում է, որ շուկայի մասնակիցները չարաշահելով իրենց դիրքը՝ փորձել են այդ ճանապարհով բարձրացնել գները և սպառողների հաշվին լրացուցիչ շահույթներ ստանալ։
Մինչ Հայաստանում հակառուսական տրամադրություններն ակտիվանում են, ռուսական շուկայից Հայաստանի տնտեսական կախվածությունը գնալով մեծանում է։ Դա ակնհայտորեն երևում է հատկապես արտաքին առևտրի, մասնավորապես՝ արտահանման ցուցանիշներում։
Կառավարության բախտն այս տարի ակնհայտորեն բերեց. ի տարբերություն շատ երկրների, ռուս-ուկրաինական հակամարտությունն ու Ռուսաստանի նկատմամբ կիրառված պատժամիջոցները Հայաստանի տնտեսության օգտին էին։ Դրանք մեծապես նպաստեցին տնտեսական աճի բարձր ցուցանիշների ապահովմանը։
Պետեկամուտների կոմիտեն հրապարակել է այս տարվա առաջին 9 ամիսների խոշոր հարկատուների ցանկը։ Խոշորների վճարած հարկերն ավելացել են, բայց երբեմն այդ ավելացումները զավեշտի են հասնում. կառավարությունը բյուջեի փողը մի գրպանից հանել, դրել է մյուս գրպանն ու համարել, որ հարկային եկամուտ է ստացել։ Փաստացի հարկային եկամուտ չի ստացել, բայց այնպես է ստացվել, որ ստացել է ու արտացոլել խոշորների վճարած հարկերի մեջ։
Տեսաբաններ Արիել Դորֆմանը և Արմանդ Մաթելարթն իրենց «Ինչպես ընթերցել Դոնալդ Դաքին» գրքում գրում են, որ «Հոլիվուդի միակ մարդը, ում դու չես կարող կեղտոտ կատակ պատմել, Դիսնեյն է»:
Հայաստան եկած քաղաքացիների հոսքն այս տարի ավելացել է։ Ավելի շատ մարդ է եկել, քան գնացել։ Արձանագրվել է մուտքերի ու ելքերի դրական հաշվեկշիռ։ Բայց դա Հայաստանի քաղաքացիներին չի վերաբերում։
Հասարակության տարբեր խմբերի վրա գնաճի սոցիալական ազդեցությունը բացահայտելու համար Կենտրոնական բանկն իրականացրել է այդ խմբերի եկամուտների ու ծախսերի փոփոխության գնահատում՝ վերջին 2 տարվա կտրվածքով։ Արդյունքները, իհարկե, անակնկալ չեն, բայց պատասխան են նաև պետական որոշ պաշտոնյաների այն հայտարարություններին, թե մարդիկ սկսել են ավելի լավ ապրել, որովհետև աշխատավարձերը գնաճից առաջանցիկ տեմպով են ավելանում։
Գնաճը Հայաստանում կրկին սկսել է արագանալ։ Մի պահ թվում էր, թե տեմպն ընկնում է, մեկ-երկու ամիս նույնիսկ դանդաղեց, բայց հիմա վերստին ավելանում է։
Վահան Քերոբյանն իր նախարարական գործունեության ընթացքում այնքան հակասական ու իրականությունից կտրված հայտարարություններ է արել, որ շատերը սկսել են նրա ասածներին լուրջ չվերաբերել։ Բայց միևնույն է՝ դա չի խանգարում, որ նա շարունակի նույն ոգով։
Հայտնի պատճառներով՝ հարկային եկամուտների կատարողականն այս տարի բարձր է։ Բյուջեի եռամսյակային համամասնություններով տարեսկզբի 9 ամիսների համար ի սկզբանե նախատեսված շուրջ 1 տրիլիոն 335 մլրդ դրամի փոխարեն՝ հավաքվել է 1 տրիլիոն 412 մլրդ դրամ։
Այս տարվա սկզբին, երբ միանգամից 20 դրամով բարձրացրեցին բնակչությանը մատակարարվող խմելու ջրի սակագինը, հավաստիացնում էին, որ հաջորդ 10 տարիների համար ունենալու ենք կայուն գնային քաղաքականություն։
Տարեսկզբի ակտիվությունից հետո, անշարժ գույքի շուկան վերջին ամիսներին պասիվացել է։ Նվազել են հատկապես առք ու վաճառքի գործարքները։ Դա տեղի է ունեցել առաջին հերթին բնակարանների ու արտադրական նշանակության շինությունների առք ու վաճառքի պարագայում։
