3 միլիոն բնակչություն ունեցող Հայաստանում 500.000 մարդ սոված է մնում։ Սա ՄԱԿ-ի Պարենի համաշխարհային ծրագրի դիտարկումն է։
Վերին Լարսի ճանապարհը, որը Հայաստանն արտաքին աշխարհին կապող միակ ցամաքային գործող երթուղին է, հեղեղումների հետևանքով վնասվելուց հետո, այս անգամ հաջողվեց շուտ վերականգնել։ Բայց դա չի նշանակում, որ նման փլուզումներ կամ այլ իրավիճակներ առաջիկայում չեն լինելու։ Լարսով բեռնափոխադրումներ իրականացնելը վերջին շրջանում չափազանց դժվարացել է։ Ու դրա համար էլ տարեսկզբին կառավարությունը որոշեց կազմակերպել նաև լաստանավային փոխադրումներ։
Վերջին 3 ամսում դրամը տարբեր արժույթների նկատմամբ արժևորվել է 15-20 տոկոսով։ Այդքանով ներմուծումներն էժանացել են, բայց նույնիսկ դա չի կասեցնում գնաճը։ Պատճառներից մեկն էլ մրցակցային թույլ միջավայրն է։ Ինչքան էլ մրցակցության պաշտպանության մարմինը փորձի արդարացումներ գտնել, միևնույն է, այն ի վիճակի չէ արդյունավետ վերահսկողություն իրականացնել։ Շատ հաճախ Հանձնաժողովը զբաղված է թանկացումներն արդարացնելով ու հիմնավորումներ փնտրելով, քան հակամրցակցային դրսևորումները կասեցնելով։
Գնաճն այս տարի ևս Հայաստանում բարձր է։ Մի բան, ինչը նպաստավոր ազդեցություն է ունենում բյուջեի եկամուտների վրա։ Որքան գները բարձրանում են, այնքան ավելանում են գանձվող հարկերը։ Այդ ավել գումարները վճարում են սպառողները՝ իրենց գրպանի հաշվին։
Հակամարտության հետևանքով առաջացան բազմաթիվ ռիսկեր, բայց նաև հնարավորություններ բացվեցին Հայաստանի տնտեսության համար։ Պատժամիջոցների պատճառով ռուսական բիզնեսի մի հատված տեղափոխվեց Հայաստան և հիմա իր գործունեությունը շարունակում է այստեղից։ Դա էլ նպաստեց ծառայությունների աշխուժացմանը։
Հայաստանի ֆինանսական շուկան շարունակում է գտնվել բարձր ճնշման տակ։ Դրսից, մասնավորապես՝ Ռուսաստանից, մեծ քանակությամբ գումարներ են գալիս ֆիզիկական անձանց անվան տակ։ Այդ երևույթը սկսվեց Ռուսաստանի նկատմամբ կիրառված պատժամիջոցներից անմիջապես հետո։ Բայց ակտիվացավ հատկապես հետագա ամիսներին։
Ռուս-ուկրաինական հակամարտության սկզբնական շրջանում հայտարարվեց, որ այդ երկրներից, հատկապես՝ Ռուսաստանից, մեծ թվով քաղաքացիների հոսք է սկսվել Հայաստան։ Որ այդ քաղաքացիները տեղափոխվել և մտադիր են հաստատվել Հայաստանում։
Հայաստանի տնտեսության վերաբերյալ հրապարակվող ցուցանիշները շարունակում են զարմացնել իրենց տարօրինակություններով։ Տնտեսության իրական հատվածում, մասնավորապես՝ արդյունաբերության ու գյուղատնտեսության մեջ զարգացումներ չկան կամ շատ ցածր են, բայց ապրանքների արտահանումը մեծ տեմպերով աճում է։
Երկրորդ տարին անընդմեջ Հայաստանը գտնվում է աննախադեպ բարձր գնաճային միջավայրում։ Համատարած ամեն ինչ թանկացել է՝ սկսած պարենայինից, վերջացրած ոչ պարենային ապրանքներով ու ծառայություններով։
Կառավարության օրերս կայացած նիստում Նիկոլ Փաշինյանը հայտարարեց Հայաստանում աշխատատեղերի ու աշխատավարձերի հերթական «պատմական» ու «բացարձակ» ռեկորդների մասին։ Թե ռեկորդները որքանո՞վ են ռեկորդ, մի կողմ թողնենք։ Բայց, երբ մի փոքր խորանում ենք հայտարարված ցուցանիշների մեջ, տեսնում ենք, որ գործ ունենք մի իսկական շիլաշփոթի հետ։
Դրամի արժևորումը թիրախավորել է Կենտրոնական բանկին։ Նախկինում ԿԲ-ին մեղադրում էին՝ դրամի արժեզրկման, հիմա՝ արժևորման համար։
Թե այդ «առանձնահատուկ ուշադրությունն» ի՞նչ արդյունք է տվել մինչև հիմա, տեսնում ենք պաշտոնապես արձանագրվող ցուցանիշներում։ Դրանք վկայում են, որ արդյունաբերությունը, մեղմ ասած, տխուր վիճակում է։ Զարգացումների մասին նույնիսկ անիմաստ է խոսել։
Որքան էլ Նիկոլ Փաշինյանը Հայաստանի տնտեսության վիճակը լավատեսական է գնահատում և խոսում է 7 տոկոս աճի հավանականության մասին՝ հիմնվելով տարեսկզբի առաջին 4 ամիսների ցուցանիշների վրա, միջազգային կառույցները շարունակում են անհամեմատ ավելի զգուշավոր լինել տնտեսության այս տարվա սպասումների վերաբերյալ։ Բազմաթիվ ֆինանսական կառույցներ առայժմ անփոփոխ են պահում ռուս-ուկրաինական հակամարտությունից հետո հնչեցրած գնահատականները, որոնք շատ հեռու են կառավարության լավատեսությունից։
Այն, ինչ անում է Հանձնաժողովը, հասարակությանը մոլորեցնելու փորձ է և ուրիշ ոչինչ։ Տոկոսային արտահայտությամբ այլ բան է, երբ 200 դրամանոց ապրանքի գինն ենք բարձրացնում ասենք՝ 100 դրամով, այլ բան է, երբ 300 դրամանոցի գինն ենք նույն 100 դրամով բարձրացնում։ Մի դեպքում կստացվի, որ գինն աճել է՝ 50, մյուս դեպքում՝ 33 տոկոսով։ Թեև երկուսն էլ թանկացել են 100 դրամով։
Օտարերկրյա ներդրողների կողմից շինարարության ոլորտում իրականացված ներդրումների առումով այս տարի ունենք խայտառակ վատ պատկեր։ Այդ ոլորտում օտարերկրացիների կատարած ներդրումներն ամենացածրն են վերջին 6 տարվա կտրվածքով։
Դրամի արժևորումից հետո հույսեր են առաջացել, որ դա կարող է հանգեցնել հանրային ծառայությունների սակագների նվազեցման։ Խոսքը վերաբերում է, մասնավորապես, գազին և էլեկտրաէներգիային։
Կենտրոնական բանկը համաձայն չէ այդ մեղադրանքների հետ։ Համարում է, որ իրենց առաջնային խնդիրը գների կայունությունն է, ինչին ուղղված է իրականացվող ֆինանսական քաղաքականությունը։ Իսկ եթե դրանից տուժում է տնտեսությունը կամ առանձին տնտեսվարողներ, թող կառավարությունը բարի լինի այլ օժանդակության միջոցներ կիրառել։ Բայց կառավարությունը չի ուզում գնալ այդ ճանապարհով ու սլաքներն ուղղում է Կենտրոնական բանկի դեմ։
Հայաստանի բեռնափոխադրողները, արդեն մի քանի ամիս է, ինչ կանգնած են լուրջ դժվարությունների առաջ՝ Վերին Լարսում ստեղծված ծանրաբեռնվածության պատճառով։ Շաբաթներ է տևում սահմանն անցնելը։
Չնայած կանխատեսվում է, որ առաջիկայում գնաճը դեռ կշարունակի ակտիվանալ՝ Կենտրոնական բանկը որոշել է չբարձրացնել վերաֆինանսավորման տոկոսադրույքը։ Նպատակահարմար է համարվել այն թողնել անփոփոխ։
Կար ժամանակ, երբ մարդիկ անհանգստանում ու խուճապի էին մատնվում դոլարի նկատմամբ դրամի արժեզրկումից։ Երբ դրամն արժեզրկվում էր, շատերը վազում էին փոխանակման կետեր և փորձում իրենց դրամային միջոցները փոխարկել դոլարի։ Վերջին ամիսներին հակառակ երևույթն է տեղի ունենում. հիմա էլ մարդիկ սկսել են անհանգստանալ դրամի ամրապնդումից ու դոլարի թուլացումից։ Դա, անշուշտ, ունի իր պատճառները, ինչպես դրամի թուլացման […]
Հուլիսի 1-ից սկսած անհատ ձեռնարկատերերը և կազմակերպությունները 300 հազարը գերազանցող բոլոր գործարքները պետք է իրականացնեն անկանխիկ։ Ֆիզիկական անձանց համար նման գործարքների շեմը հուլիսի 1-ից 500 հազար է, որը հաջորդ տարվա սկզբից կդառնա 300 հազար դրամ։
Հայաստանի տնտեսությունը տարեսկզբին աճ է արձանագրել։ Առաջին եռամսյակում ՀՆԱ-ն, պաշտոնական տվյալներով, ավելացել է 8,6 տոկոսով։ Դա, իհարկե, տեղի է ունեցել անցած տարվա 3,3 տոկոս անկման նկատմամբ։ Բայց խնդիրը նույնիսկ անցած տարվա ցածր բազան չէ։
Այնպես է դարձել, որ 8-9 տոկոս գնաճն իշխանություններն արդեն ֆանտաստիկ լավ արդունք են համարում։ Չեն հասկանում, որ 30 տոկոս աղքատություն ունեցող երկրի համար սա չափազանց մեծ ճոխություն է։ Եթե մինչև 8-9 տոկոսանոց գնաճի պատճառով բնակչության կեսի եկամուտները ցածր էին աղքատության վերին գծից, դժվար չէ պատկերացնել, թե ինչպիսի իրավիճակ ունենք նման բարձր գնաճից հետո։
Մրցակցության պաշտպանության հանձնաժողովը բավարարվել է նրանով, որ նման գործունեությունը որակվել է որպես պետական մարմնի կողմից տնտեսվարող սուբյեկտների նկատմամբ խտրական պայմանների սահմանում և կիրառում, ինչի համար նախազգուշացրել է Տարածքային կառավարման և ենթակառուցվածքների նախարարությանը։
Արդեն ապրիլին անհավանական բարձր մուտքեր գրանցվեցին։ Այդ ամսին, պաշտոնական տվյալներով, միայն բանկային համակարգի միջոցով Ռուսաստանից Հայաստան է փոխանցվել 232 մլն դոլարից ավելի գումար։ Խոսքը զուտ ֆիզիկական անձանց կատարած փոխանցումների մասին է, որոնք դասվում են մասնավոր տրանսֆերտների շարքին։
«Վատնումը միայն այն չէ, որ աննպատակ ծախսում են։ Վատնում է նաև այն, որ ճիշտ ժամանակին չի ծախսվում, որովհետև այդ գումարն այսօր ծախսվեց, իքս պահ հետո պետք է արդյունք տա։ Այսօր չծախսվեց, այդ իքս պահի արդյունքը կորսվեց։ Ինքը կարող է նույնիսկ մնալ պետական գանձարանում, բայց մնալով՝ արդեն դա վատնում է, որովհետև չես ծախսել, որպեսզի ստանաս այն արդյունքը, որը քաղաքական կամ ընդհանրապես կառավարության ծրագրում արձանագրվել է»,- այս խոստովանությունն օրերս կառավարության նիստում արեց Նիկոլ Փաշինյանը։ Մարդ, ում վարչապետության 4 տարիների ընթացքում պետական բյուջեի ծախսերը մշտապես թերակատարվել են։
Անցած տարի այս շրջանում, երբ մեկնարկում էին խորհրդարանական ընտրությունները, Նիկոլ Փաշինյանը հասարակությանը մեր ժամանակի ամենասենսացիոն նորությունն էր խոստանում։
Ազգային ժողովի հանձնաժողովներում ընթանում են անցած տարվա պետական բյուջեի կատարողականի քննարկումները։ Քննարկումներին, եթե, իհարկե, դրանք կարելի է քննարկում անվանել, մասնակցում են բացառապես իշխող խմբակցության պատգամավորները։ Ընդդիմությունը, մեկ ամսից ավելի է, ինչ խորհրդարանում չէ, չի մասնակցում նաև բյուջեի կատարման քննարկումներին։ Ու դա լավ առիթ է իշխանությունների համար՝ տպավորություն ստեղծելու, թե փայլուն արդյունքների են հասել։
Ներքաղաքական լարվածության ֆոնին՝ իշխանությունները փորձում են ցույց տալ, թե տնտեսությունն ու աշխատավարձերը մեծ տեմպերով աճում են, դարակազմիկ բարեփոխումներ են անում, թոշակներն են բարձրացնում, ուսուցիչների աշխատավարձն են ավելացնում, տնտեսական ու սոցիալական ծրագրեր են իրականացնում, մետրոպոլիտենի կայարաններ են կառուցում, Երևանի տրանսպորտի հարցերն են լուծում, և այդպես շարունակ։ Բայց իրականում այս ամենի տակ ավելի շատ իմիտացիա է թաքնված, քան կարելի է իրական արդյունք ակնկալել։
Իշխանությունները համառորեն առաջ են տանում այն թեզը, թե աշխատավարձերը Հայաստանում մեծ տեմպերով ավելանում են և ավելի արագ, քան գնաճն է։ Սրա նպատակն է՝ ցույց տալ, որ մեր երկրում սոցիալական վիճակը ոչ թե վատացել է, այլ լավացել։
