Չորս տարին, անշուշտ, ոչ շատ երկար, բայց բավարար ժամանակ է ցանկացած իշխանության համար, որպեսզի երկիրը դնի զարգացման հիմքերի վրա։ Սակայն այն, ինչ ունեցանք անցած 4 տարիներին, ուղղակի ողբերգալի է. փողոցից իշխանության եկածները, որոնք հեռու էին պետական կառավարումից, ոչ միայն երկիրը չկարողացան դնել զարգացման հիմքերի վրա, այլև 4 տարում հասցրեցին եղածն էլ քանդել ու կործանել։
ԱՄՆ-ի և Արևմուտքի կողմից Ռուսաստանի նկատմամբ կիրառվող պատժամիջոցների հետևանքով ֆինանսական շուկաներում առաջացած աժիոտաժը, ռուս-ուկրաինական հակամարտության սկզբնական շրջանում, չշրջանցեց նաև Հայաստանը։ Փետրվարի վերջին-մարտի սկզբին դրամը կրկին հայտնվեց ցնցումների մեջ։
Կառավարությունը գյուղատնտեսության ոլորտում միլիարդավոր դրամներ է ծախսում՝ ինչ-ինչ ծրագրեր իրականացնելու համար, բայց արդյունք չկա։ Գյուղատնտեսությունը կրկին անկումային է։ Նախորդ 4 տարիներին միայն անկում է գրանցվել։ Այս տարվա սկզբին էլ անկումը պահպանվում է։
Հասարակությանը լավ ապրելու, պայծառ ապագա կառուցելու հույսեր տալով՝ չորս տարի առաջ Նիկոլ Փաշինյանը եկավ իշխանության։ Եկավ ու արեց ամեն ինչ, որպեսզի եղածն էլ փոշիացնի։ Չորս տարի իշխանության է, և ի՞նչ է փոխվել այդ չորս տարում հասարակության կյանքում։
«ԼՈՒՅՍ» հիմնադրամը ներկայացնում է 2022 թվականի հունվար-մարտ ամիսների սոցիալ-տնտեսական առավել ուշագրավ զարգացումները՝ հիմք ընդունելով ՀՀ վիճակագրական կոմիտեի կողմից հրապարակված տվյալները։
Մինչ իշխանությունները չեն թաքցնում իրենց անմնացորդ նվիրումը Թուրքիայի հետ հարաբերություններ հաստատելու հարցում, իսկ նրանց սպասարկուները, պատգամավոր Խաչատուր Սուքիասյանի առաջնորդությամբ, քարոզում են այդ հարաբերությունների հաստատման անհրաժեշտությունը մեր տնտեսության զարգացումների գործում, թուրքական ապրանքները վերստին արագորեն գրոհում են հայաստանյան շուկան։
«ԼՈՒՅՍ» հիմնադրամը վերլուծել է ՀՀ տնտեսության սոցիալ-տնտեսական զարգացումները 2022 թվականի հունվար-մարտ ամիսներին՝ հիմք ընդունելով ՀՀ վիճակագրական կոմիտեի կողմից հրապարակված տվյալները։
Կառավարությունն անցած նիստում հավանություն տվեց 2021թ. պետական բյուջեի կատարման հաշվետվությանը։ Ֆինանսների փոխնախարարը հրապարակեց որոշ ցուցանիշներ՝ բյուջեի կատարողականի վերաբերյալ։
Միացյալ Նահանգների և Արևմուտքի կողմից կիրառվող համատարած պատժամիջոցների պայմաններում Ռուսաստանը սկսել է հրաժարվել «անվստահելի» արժույթներից և ոչ բարեկամ երկրներից պահանջում է, որպեսզի մատակարարվող էներգակիրների դիմաց վճարեն ռուբլով։ Ոչ բոլորը, բայց կան երկրներ, որոնք արդեն համաձայնել են։ Մի մասը դեռ դիմադրում է, ու առայժմ հայտնի չէ, թե դա ինչով կավարտվի։
Պաշտոնական տվյալներով՝ անցած տարի գործազրկության մակարդակը Հայաստանում մեծ տեմպերով կրճատվել է։ 2020թ. գործազուրկ էր աշխատունակ բնակչության 18 տոկոսից ավելին, անցած տարի գործազուրկ է եղել 15,3 տոկոսը։
Վարկային շուկան նախորդ մեկ-մեկուկես տարում ինչ-որ չափով կարողացել է ջրի երեսին մնալ հիմնականում հիպոթեքի շնորհիվ։ Բանկերի հիպոթեքի պորտֆելը շարունակում է «ուռել»՝ եկամտային հարկի վերադարձի հաշվին, որը հասցրել է բավական լուրջ ծանրություն կուտակել պետական բյուջեի վրա։ Այն մոտենում է տարեկան 25-30 մլրդ դրամի։ Այդքան գումար բյուջեն սուբսիդավորում է՝ ինչպես չապահովված և բնակարանի կարիք ունեցող, այնպես էլ՝ ապահովված ու բիզնես նպատակներ հետապնդող քաղաքացիների եկամտային հարկերը հիպոթեքի դիմաց վերադարձնելու համար։
Կառավարության անցած տարվա գործունեության ծրագրի կատարման ընթացքն ու արդյունքներն Ազգային ժողովում ներկայացնելիս՝ Նիկոլ Փաշինյանը կարևորագույն ձեռքբերումներից մեկը համարեց երկրում մակրոտնտեսական կայունության ապահովումը։ Բայց հավանաբար մոռացավ ասել, թե դա ինչի հաշվին է եղել. մակրոտնտեսական կայունության ապահովումը, եթե կարելի է այդպես ասել, պետության վրա նստել է 1 մլրդ 257 մլն դոլար։
Չնայած նախատեսված մեծ ծավալի կապիտալ ծախսերին, այս տարվա սկզբին պետական բյուջեի միջոցների հաշվին կառավարությունն անհամեմատ ավելի քիչ շինարարություն է իրականացրել, քան իրականացրել էր անցած տարի։
Ակտիվությունը բնակարանային շուկայում այս տարի, թվում է, թե վերականգնվել է։ Կադաստրի կոմիտեն գործարքների բարձր աճ է գրանցել նախորդ տարվա համեմատ։
Չնայած ձևավորված մտահոգություններին՝ ռուսական ռուբլու արժեզրկման առաջին արձագանքը Հայաստան մտնող տրանսֆերտների վրա արտաքուստ ունեցել է դրական ազդեցություն։ Փետրվարին կտրուկ ավելացել են Ռուսաստանից ֆիզիկական անձանց կողմից ուղարկվող գումարները։
Գնաճը Հայաստանում կրկին թափ է հավաքում։ Փետրվարին այն իջել էր 6,5 տոկոսի, մարտին վերստին բարձրացել է՝ կազմելով 7,4 տոկոս։
Իշխանությունները պահը բաց չեն թողնում խոսելու իրենց կառավարման հաջողությունների մասին։ Ու ամեն անգամ, երբ առիթ է լինում, հիշեցնում են 2019թ., որը համարում են իրենց իշխանության «ոսկե դարը»։ Բայց մոռանում են, որ դրանից հետո էլ է կյանք եղել, որ դրանից հետո կյանքն ու տնտեսական զարգացումներն առաջ գնալու փոխարեն՝ միայն հետ են գնացել։
«Անցած տարի կրկին ներդրումների ռեկորդային աճ ենք ունեցել, մեր ներդրումների համախառն կուտակումը կազմել է 1 տրիլիոն 379 մլրդ դրամ, որը մոտ 3 մլրդ դոլար է։ Նման թիվ Հայաստանի տնտեսության մեջ չի եղել»,֊- կառավարության հերթական անասելի «ձեռքբերումների» վերաբերյալ օրերս հայտարարեց էկոնոմիկայի նախարար Վահան Քերոբյանը։
Բացառությամբ գյուղատնտեսության, տնտեսության մյուս բոլոր ոլորտներում Կենտրոնական բանկը սպասումների վատացում է կանխատեսում։
Գազի նոր սակագներն այլևս ուժի մեջ են։ Ապրիլի 1-ից ինչպես տնտեսությունը, այնպես էլ բնակչությունն ավելի շատ կվճարի սպառած գազի դիմաց։
Հիմա այդ պոտենցիալն ավելի է թուլացել։ Վկա՝ դրսի ու ներսի մասնագիտացված ֆինանսական կառույցների գնահատականները։ Այդ կառույցները չեն թաքցնում իրենց մտահոգությունները մեր տնտեսության մեջ առաջիկայում սպասվող ոչ նպաստավոր զարգացումների վերաբերյալ։ Սակայն կառավարությունը հակված չէ հետևություններ անել։
Տնտեսական ազատության ցուցիչով, Հայաստանի դիրքերը վատացել են։ Ըստ ամերիկյան The Heritage Foundation հաստատության վերջերս հրապարակած «Տնտեսական ազատության ինդեքս-2022» զեկույցի, 2 տարվա ընթացքում Հայաստանը կտրուկ զիջել է դիրքերը. նախկին 58-ից հայտնվել է 34-րդ տեղում։
Պարտքերի նկատմամբ ժամանակին քրոնիկ ատելությամբ տառապող Նիկոլ Փաշինյանն իշխանության գալուց հետո համառորեն պետության վրա նոր պարտքեր է կուտակում։ Անցած տարի պետական պարտքը ծանրացավ ավելի քան 1,2 մլրդ դոլարով։ Այս տարվա մեկնարկին էլ պարտքը շարունակում է աճել. 2 ամսում պարտքն ավելացել է շուրջ 100 մլն դոլարով։
Ս.թ. մարտի 31-ին տեղի ունեցած Կառավարության նիստին ՀՀ Ֆինանսների նախարար Տիգրան Խաչատրյանն իր խոսքում նշեց, որ 2021թ. արդյունքներով արձանագրվել է 218 մլրդ դրամ կամ ճշտված կապիտալ ծախսերի նկատմամբ 92,3% կատարողական` ընդգծելով, որ «Դա բոլոր տարիների նկատմամբ ամենաբարձր ցուցանիշն է»։
Այն, ինչ անում է իշխանությունների հետ սերտ հարաբերություններով հայտնի գործարար և իշխող խմբակցության պատգամավոր Խաչատուր Սուքիասյանը՝ նախկիում իրեն պատկանող «Բջնի» գործարանը վերադարձնելու կամ պետությունից փոխհատուցում ստանալու համար, հետագայում լուրջ գլխացավանք կարող է դառնալ պետության համար։ Խնդիրը նույնիսկ այն խոշոր գումարը չէ, որը Խաչատուր Սուքիասյանը կամ նրա ընտանիքը փորձում է ստանալ պետությունից։
Գնաճը կառավարությունը թողել է Կենտրոնական բանկի վրա ու մի կողմ քաշվել։ Գների կայունության ապահովումն իսկապես ԿԲ գործառույթն է, սակայն դրանում էական դեր ունի նաև կառավարությունը։ Բայց կառավարությունն այդ դերը գցել է իր վրայից։ Ֆինանսների նախարարն ասում է՝ գնաճի կառավարումը գտնվում է Կենտրոնական բանկի գործիքակազմում, և ԿԲ-ն նպատակ ունի գնաճը վերադարձնել օրենքով սահմանված շրջակայք։
Նախորդ ճգնաժամից դուրս չեկած, տնտեսությունը նոր ճգնաժամի առաջ է կանգնած։ Այն ժամանակ համավարակն էր պատճառը, հիմա՝ պատժամիջոցները. դրանք սպառնում են՝ ինչպես համաշխարհային, այնպես էլ՝ Հայաստանի տնտեսության զարգացումներին։ Եթե մինչև նոր ճգնաժամը շատ երկրներ գոնե կարողացել էին հաղթահարել նախորդի հետևանքները, մեր տնտեսությունը դեռևս շարունակում է տանել նախկինի ծանր բեռը։ Ու դրա վրա, հիմա նոր դժվարություններ ու խնդիրներ են ավելացել։
Կառավարությունը դեռևս չի շտապում ասել, թե Ռուսաստանի նկատմամբ պատժամիջոցների կիրառման հետևանքով ստեղծված իրավիճակն ինչպես կազդի Հայաստանի տնտեսության զարգացումների և տնտեսական աճի վրա։ Որ ազդեցությունը կլինի, միանշանակ է, բայց համարում են, որ գնահատական տալն առայժմ վաղ է։
Կառավարությունն Ազգային ժողովին է ներկայացրել իր գործունեության ծրագրի կատարման անցած տարվա տարեկան զեկույց-հաշվետվությունը։ Որպես կանոն, նման զեկույց-հաշվետվություններում կառավարությունները փորձում են հնարավորինս դրական կողմերով ներկայացնել իրենց կատարած աշխատանքները։
«Moody’s» վարկանիշային գործակալությունը ՀՀ սուվերեն վարկանիշը թողել է անփոփոխ` «Ba3», սակայն իջեցրել է վարկանիշի «կայուն» հեռանկարը` այն սահմանելով «բացասական»: ՀՀ սուվերեն վարկանիշի նկատմամբ բացասական սպասումների ձևավորման հիմքում ընկած են հետևյալ 3 ազդակները.
