Որքանո՞վ են օբյեկտիվ այս գնաճային միտումները և ինչո՞ւ Կենտրոնական բանկին չի հաջողվում ճնշել գնաճը՝ 168.am-ն այս հարցադրումների պատասխանները լսել է «Հայացք» վերլուծական կենտրոնի փորձագետ, տնտեսագետ Լիլյա Ամիրխանյանից:
Բեռնափոխադրողներին օժանդակելու համար՝ 2022թ. գարնանից կառավարությունը փորձում է ջրային կամ լաստանավային փոխադրումներ կազմակերպել։ Փորձում է, բայց առայժմ ոչինչ չի ստացվում։
Որ ճանապարհի փակումն ամենևին էլ բնապահպանական չէր, վկայում է նաև այն, որ ճանապարհը չբացվեց անգամ այն բանից հետո, երբ Արցախի կառավարությունը, չնայած դրա կարևոր սոցիալական ու տնտեսական նշանակությանը, պատրաստակամություն հայտնեց դադարեցնել Կաշենի հանքի շահագործումը և միջազգային մոնիտորինգի խումբ ընդունել՝ էկոլոգիական փորձաքննություն իրականացնելու համար։
Մեկ անգամ չէ, որ Թուրքիայի իշխանությունները հայտարարել են, թե Հայաստանի հետ հարաբերությունները պատրաստ են կարգավորել՝ բացառապես «եղբայրական» Ադրբեջանի շահերը հաշվի առնելով։ Այսպիսի բազմաթիվ հայտարարություններից հետո, տարեսկզբին, երբ Ադրբեջանը գրեթե մեկ ամիս է, ինչ փակ է պահում Արցախի կյանքի ճանապարհը, հանկարծ Թուրքիայի իշխանությունները որոշեցին «մեծահոգություն» ցուցաբերել և արտոնել Հայաստանի հետ օդային բեռնափոխադրումները։
Չնայած հնչող կոչերին, Արցախը Հայաստանի հետ կապող միակ ճանապարհը շարունակում է փակ մնալ։ Հետևանքներն արդեն տեղափոխվել են նաև տնտեսության մեջ։ Առանձին արտադրություններ փակվել են կամ հայտնվել են փակման եզրին, ինչն էլ ավելի է խորացնում հումանիտար ճգնաժամը։
Մինչ երրորդ շաբաթն է, ինչ Արցախը գտնվում է շրջափակման մեջ, սննդի, ղեղորայքի ու անհրաժեշտ այլ պարագաների մատակարարումները դադարեցված են, 120 հազար մարդ կանգնած է սովի մատնվելու վտանգի առաջ՝ Հայաստանի իշխանություններն ամանորյա պաշտոնական ընդունելություններից ու հանդիսություններից, քեֆ-ուրախություններից ու ճաշկերույթներից աչք չեն բացում։
Չնայած միջազգային հանրության արձագանքներին՝ Ադրբեջանը շարունակում է շրջափակված պահել Արցախն արտաքին աշխարհին կապող միակ ճանապարհը։ Իրենց հեռահար նպատակին հասնելու համար այս փուլում թիրախավորել են տնտեսությունը՝ փորձելով դրան հասնել հանքերի գործունեությունը կասեցնելու միջոցով։ Որքան էլ Արցախի տնտեսությունը փոքր է, այն թույլ է տալիս այս կամ այն չափով լուծել այստեղ ապրող մարդկանց զբաղվածության, պետական ինստիտուտների կենսագործունեության, բնակչության եկամուտների ապահովման հարցերը։
Մինչ Հայաստանի իշխանությունները շարունակում են անտարբեր հետևել, թե ինչպես են ադրբեջանցի կեղծ բնապահպաններն արգելափակված պահում Գորիս-Ստեփականակերտ ճանապարհն ու Արցախի 120 հազար հայ բնակչությանը՝ Արցախում հումանիտար ճգնաժամը խորանում է։ Արդեն իսկ կա սննդամթերքի տարբեր տեսակների, դեղորայքի, հեղուկ վառելիքի ու այլ առաջին անհրաժեշտության ապրանքների դեֆիցիտ, առանձին դեպքերում վաճառքի սահմանափակումներ են կիրառվում։ Ապրանքներ չլինելու պատճառով սկսել են պարենային խանութներ փակվել։ Կա նաև կանխիկ դրամի պակաս։
Այն, ինչ վերջին օրերին տեղի է ունենում Լաչինի միջանցքում, սկսվեց կեղծ բնապահպանական խնդիրներով։ Բայց իրականում Արցախի համար կենսական նշանակություն ունեցող այդ ճանապարհի փակումը տարբեր նպատակներ է հետապնդում, որոնցից մեկն էլ Արցախին տնտեսական լծակներից ու բնակչությանը գոյատևման տարրական հնարավորություններից զրկելն է։ Ուզում են տիրանալ այն քիչ բնական ռեսուրսներին, որոնք Արցախի տնօրինման տակ են մնացել ղարաբաղյան պատերազմից հետո։
Դոլարի նկատմամբ դրամի ամրապանդումը որոշակի սպասումներ էր ձևավորել, որ հանրային ծառայությունների, մասնավորապես՝ գազի և էլեկտրաէներգիայի սակագները կնվազեն։ Ի վերջո, գազի և էլեկտրաէներգիայի սակագների մեջ փոխարժեքի ազդեցությունը բավական մեծ է։ Դա հանգիսանում է սակագների ձևավորման 4 հիմնական գործոններից մեկը։
Վնասները մեծ էին հատկապես այն պատճառով, որ տարադրամի թուլացումը կամ դրամի ամրապնդումը գնաճի վրա չունեցավ այն ազդեցությունը, ինչը կարելի էր ենթադրել։ Թեև դա որոշ չափով զսպեց գնաճը, այնուհանդերձ գների էական նվազեցումներ հիմնականում չնկատվեցին։ Մրցակցային խնդիրների հետևանքով ապրանքային շուկաները շատ հաճախ չարձագանքեցին տարադրամի փոխարժեքների անկմանը։
Որքան էլ կառավարությունը փորձում է համոզել, որ քաղաքացիների եկամուտների համընդհանուր հայտարարագրումը ֆիսկալ նպատակ չի հետապնդում, այդպես չէ։ Միայն այն, որ դրսից ստացվող գումարների վրա շեմ են դրել, բավական է դա հասկանալու համար։
Երեք եռամսյակի արդյունքներով, միջինացված տնտեսական աճը Հայաստանում կազմել է 12,1 տոկոս. առաջին եռամսյակում արձանագրվել է՝ 8,69, երկրորդում՝ 13,3, և երրորդում՝ 14,84 տոկոս տնտեսական աճ։
Հայաստանի բանկային համակարգում տրամաբանությունից դուրս երևույթներ են տեղի ունենում։ Բանկային համակարգում մեծ քանակությամբ փող է կուտակվել, որը դուրս է մնում տնտեսական պրոցեսներից։ Եվ դա տեղի է ունենում իշխանությունների ասած տնտեսական բումի պայմաններում, ինչը տարօրինակ է։
Ոչ մի մոտեցում, ոչ մի սոցիալական ուղղվածություն ու սոցիալական արդարություն։ Այսքանից հետո ո՞նց սովորական քաղաքացին պետական բյուջեն համարի իր սեփական գրպանը, երբ այդ գրպանի փողը կառավարությունը ոնց ուզում, այնպես էլ ծախսում է, իսկ քաղաքացուն հաշվի տակ դնող չկա։
– Հետախուզական ծառայությունների և զինվորականների միջև բանակցությունները հատուկ խողովակների միջոցով՝ Սիրիայում ռազմական էսկալացիայից խուսափելու նպատակով։
Դոլարային արտահայտությամբ Հայաստանի պետական պարտքը հատեց 10 միլիարդի շեմը։ Նոյեմբերի սկզբի դրությամբ պարտքը կազմել է 10 մլրդ 63 մլն դոլար։
«Տնտեսությունն արագ վերականգնվեց սեպտեմբերյան շոկից հետո»,- հոկտեմբերի տնտեսական ակտիվության ցուցանիշների հրապարակումից հետո շտապեց հայտարարել էկոնոմիկայի նախարար Վահան Քերոբյանը։
Նիկոլ Փաշինյանն ու իր կառավարության անդամները, ովքեր չեն վարանում առիթով ու առանց առիթ նախկիններին մեղադրել թույլ տված թերացումների ու բացթողումների մեջ, թվում է, թե բավարար ժամանակ ունեին ուղղելու իրենց սխալները, հետևություններ անեին, քայլեր ձեռնարկեին՝ իրավիճակը շտկելու համար։ Բայց, ինչպես տեսնում ենք, իրավիճակը էլի նույնն է։ Ուրիշներին հեշտ է մեղադրել, իսկ իրենց թերացումները, որոնց հետևանքով երկիրը ահռելի վնասներ է կրում, չեն ուզում նկատել։
Հայկական ապրանքները բարձր մաքսատուրքերի կիրառման և այլ խոչընդոտների պատճառով միշտ էլ տեղ չեն ունեցել թուրքական շուկայում։ Սակայն այս տարի մի պահ արտահանման կտրուկ աճ արձանագրվեց, ինչն անկեղծորեն զարմացրեց շատերին։ Երկու ամիս անընդմեջ Հայաստանից խոշոր արտահանում իրականացվեց դեպի Թուրքիա։
Իշխանություններն ու նրանց մերձավորները վայելում են իշխանական բարիքները. թանկարժեք մեքենաներ ու առանձնատներ են գնում, արտասահմաններում են անցկացնում իրենց հանգիստը, պետության հաշվին ճամփորդում են տարբեր երկրներում, ճոխ ծախսեր են անում ու վայելում կյանքը։
Տարեսկզբին կառավարության նախաձեռնությամբ Ազգային ժողովը փոփոխություն կատարեց «Գովազդի մասին» օրենքում և արգելեց հայաստանյան զանգվածային լրատվամիջոցներով ու համացանցով իրականացվող շահումով խաղերի գովազդը։ Տոտալիզատորների գովազդը թույլատրվեց միայն սահմանափակ տարածքներում։ Ականջահաճո ձևակերպումներ էին տալիս, իբրև թե հասարակությանը այդպիսով հեռու են պահում խաղամոլությունից:
Հայաստանի տնտեսության գրեթե բոլոր ոլորտներում վիճակագրությունը բարձր աճեր է արձանագրում։ Դա ենթադրում է մարդկանց եկամուտների ավելացում, ինչն էլ պիտի հանգեցներ անշարժ գույքի շուկայի ակտիվացման։
Մինչ տնտեսական ակտիվությունը Հայաստանում գնալով ավելանում է, հարկերի հավաքման աճի տեմպն ընկնում է, այն էլ՝ բավական կտրուկ։ Թեև թվում է՝ հակառակը պիտի լիներ. ինչքան տնտեսական ակտիվությունը բարձրանում է, այնքան պիտի ավելանային տնտեսության մեջ ձևավորվող հարկերը, հետևաբար՝ նաև գանձվող հարկային եկամուտները։
Օգոստոսին «Վեոլիա ջուրը» հայտ ներկայացրեց Հանրային ծառայությունները կարգավորող հանձնաժողովին՝ ջրի սակագները ճշգրտելու և բարձրացնելու վերաբերյալ։ Գործող 200 դրամի փոխարեն՝ բնակչության հիմնական խմբերի համար առաջարկվեց սակագինը դարձնել 209 դրամ։
Այս իշխանությանը խորթ չէ մարդկանց դատարկ հույսերով կերակրելը։ Երբ նոր էին եկել իշխանության, ինչեր ասես չէին խոստանում։ Ի վերջո, տեսանք, թե դա ինչով ավարտվեց։
Դոլարի ու եվրոյի արժեզրկումից տուժում է նաև տուրիզմը, կառուցապատումը, երկրի ներդրումային գրավչությունը և այլն: Եթե կառավարությունն ինչ-որ կերպ պիտի օժանդակի տարադրամի աժեզրկման հետևանքները տնտեսության մասնակիցների վրա թուլացնելու գործին, ապա դա պետք է անի բոլորի և ոչ միայն՝ ՏՏ-ի նկատմամբ։ Հատկապես որ, առանձին ոլորտներում կորուստներն ավելի մեծ են, քան միայն տարադրամի արժեզրկման ազդեցությունն է։
Առաջիկայում շատ ավելի մեծ վերադարձների հետ ենք գործ ունենալու։ Ու դա լինելու է ոչ թե 1 կամ 2, այլ տասնյակ տարիներ։ Այդքան ժամանակ կառավարությունը բյուջեից հսկայական գումարներ է հետ տալու՝ որպես եկամտային հարկի վերադարձ. ամեն տարի տասնյակ-միլիարդավոր դրամներ։
Արտաքին բարենպաստ միջավայրն ու դրսից թելադրված գործոնները, կառավարության կամքից անկախ, այս տարի կարևոր դեր ունեցան Հայաստանի տնտեսության աճի համար։ Դրանք արտահայտվեցին՝ ինչպես կապիտալի, այնպես էլ՝ մարդկային հոսքերի բարձր ակտիվությամբ։
Կառավարությունը պատրաստվում է հաջորդ տարվանից մեկնարկել քաղաքացիների եկամուտների համընդհանուր հայտարարագրման համակարգի ներդրման գործընթացը։ Չնայած առաջին հայտարարագրերը կներկայացվեն 2024թ., դրանք կվերաբերեն 2023թ. եկամուտներին։
