Հայաստանի տնտեսության երկնիշ աճի հաղթարշավն արտաքուստ շարունակվում է։ Բայց սա այսբերգի միայն գագաթն է։ Իսկ թե ի՞նչ է թաքնված խորքերում, մասնագետները լավ գիտեն։ Մի բան ակնհայտ է՝ եթե չստեղծվեն բավարար հիմքեր ընձեռված հնարավորությունները տնտեսության իրական զարգացումներին ծառայեցնելու համար, հետագայում շատ ավելի մեծ անհարմարությունների առաջ ենք կանգնելու։
Վերջերս կառավարությունում, հասարակության աչքից ու ականջից հեռու, մի որոշում են ընդունել, որով հաստատել են հարկային եկամուտների կառավարման ծրագիրը։ Այն վերաբերում է առաջիկա 3 տարիների հարկային քաղաքականությանը։
Մինչև Ռուսաստանում մասնակի զորահավաք հայտարարելը և քաղաքացիների հերթական ակտիվ ներհոսքը, այդ երկրից կապիտալի մուտքը Հայաստան սկսել էր կրճատվել։ Երկու ամիս անընդմեջ արձանագրվեց հոսքերի նվազում։
Երկու ամիս անընդմեջ Հայաստանից խոշոր արտահանում է իրականացվել դեպի Թուրքիա։ Արտահանվել է գերազանցապես ոսկի։ Ոսկու խոշոր արտահանում է իրականացվել նախ՝ հունիսին, ապա՝ հուլիսին։ Ընդ որում՝ հուլիսին, նախորդ ամսվա համեմատ, ոսկու արտահանումն ավելացել է։
Բարձր գնաճից հասարակության սոցիալական խմբերին պաշտպանելու նպատակով, խորհրդարանական ընդդիմությունը մի քանի անգամ հանդես եկավ նվազագույն աշխատավարձը բարձրացնելու առաջարկությամբ։ Ներկայացված նախաձեռնությամբ նախատեսվում էր նվազագույն աշխատավարձը դարձնել 100 հազար դրամ։ Վերջին տարիների բարձր գնաճի պայմաններում՝ դա իսկապես կլիներ իրական օժանդակություն աշխատող, բայց ցածր աշխատավարձ ստացող քաղաքացիներին։ Բայց իշխանություններն ամեն անգամ տարբեր պատճառաբանություններով մերժեցին այն։
Այն բանից հետո, երբ ՌԴ նախագահը մասնակի զորահավաք հայտարարեց, Ռուսաստանից քաղաքացիների հոսքերը Հայաստան կրկին ակտիվացել են։ Դեպի Երևան չվերթերի տոմսերի պահանջարկը կտրուկ ավելացել է, բազմակի բարձրացել են գները։ Լարսում կիլոմետրերով հերթեր են գոյացել։ Զորահավաքի լուրը շատերին ստիպեց լքել Ռուսաստանը։
Այն բանից հետո, երբ ռուս-ուկրաինական հակամարտության ու Ռուսաստանի նկատմամբ կիրառված պատժամիջոցներով պայմանավորված, Վերին Լարսի անցակետով տրանսպորտային հոսքերը կտրուկ ավելացան՝ հանգեցնելով կիլոմետրանոց հերթերի գոյացման, կառավարությունը որոշեց կազմակերպել լաստանավային փոխադրումներ՝ հայաստանյան բեռնափոխադրողների հոգսերը ինչ-որ կերպ թեթևացնելու համար։ Դա այս տարվա մարտի 24-ին էր։ Անցել է 6 ամսից ավելի, բայց լաստանավը չկա ու չկա։
Վերջին տարիներին պարգևավճարների թեման հասարակության շրջանում միշտ էլ քննարկումների ու դժգոհությունների առիթ է տվել։ Մարդիկ չեն հասկանում, թե ինչու, առանց այն էլ բարձր աշխատավարձեր ստացող պետական պաշտոնյաներն ամեն ամիս նաև ճոխ պարգևավճարներ պիտի ստանան՝ իրենց աշխատանքը կատարելու համար։
Չնայած բյուջեի փողերը ծախսելու շատ ավելի կարևոր ու առաջնային տեղեր կան, նախորդ չորս ու կես տարիներին կառավարությունը բոլ-բոլ պարգևավճարներ է բաժանել, երբեմն՝ նաև թաքուն։ Չորս ու կես տարվա ընթացքում բաժանված պարգևավճարների գումարը հասնում է 250-300 մլն դոլարի։
Կառավարությունը որոշել է հաջորդ տարվանից դադարեցնել գյուղատնտեսական ընդհանուր բնույթի վարկերի սուբսիդավորումը։ Խոսքը գյուղացիական տնտեսություններին տրամադրվող մանր վարկերի մասին է։
Տնտեսական ակտիվության ցուցանիշն օգոստոսին որոշակիորեն դանդաղել է հուլիսի համեմատ, այն դեպքում, երբ նախորդ տարվա օգոստոսին գրանցվել էր աճի տեմպի կտրուկ դանդաղում: Աճի տեմպի դանդաղման միտում է նաև նկատվում ծառայությունների և առևտրի ցուցանիշների դինամիկայում, որոնք առավել կտրուկ էին արձագանքել դրական շոկին և հանդիսանում են ՏԱՑ-ին հիմնական նպաստում ունեցող ճյուղերը: Սա խոսում է այն մասին, որ թեև տնտեսական ակտիվության աճը դեռևս բավական բարձր է, առաջիկայում առկա են դրա դանդաղման ռիսկեր:
Բյուջեի մուտքերի վրա ազդեցությունը մեծ է պետական տուրքի գծով։ Խոսքը հատկապես մետաղների արտահանման տուրքերի մասին է, որը նախորդ տարվա սկզբին սահմանված չէր։ Միայն այդ գործոնի արդյունքում այս տարի պետական բյուջեն ստացել է ավելի քան 45 մլրդ դրամ։
Եվս 8 միլիոն, և պետական պարտքը կհասնի 10 մլրդ դոլարի։ Սեպտեմբերի 1-ի դրությամբ այն կազմել է 9 մլրդ 992 մլն դոլար։ Գրեթե բան չի մնացել՝ հասնելու 10 միլիարդի։
Վարկերը, որքան էլ թանկ փողեր լինեն, լրացուցիչ «թթվածին» են մատակարարում տնտեսությանը։ Սակայն վերջին շրջանում մեր տնտեսությունը կորցրել է նաև վարկունակությունը։ Բանկերում մեծ գումարներ են կուտակվել, բայց տնտեսությունը չի կարողանում դրանք կլանել։
Երբ հայտարարություններ են հնչեցնում աշխարհաքաղաքական կողմնորոշումների փոփոխության ու Ռուսաստանին մեր երկրից դուրս շպրտելու վերաբերյալ, այդ մարդիկ գոնե գիտակցո՞ւմ են դրա ոչ միայն քաղաքական, այլև տնտեսական ու սոցիալական հետևանքները։ Թեև եթե գիտակցեին, հազիվ թե նման հայտարարություններ հնչեցնեին։
Թե ինչո՞ւ դրամն այլևս չի ամրապնդվում՝ կապիտալի այս հսկայական հոսքերի պայմաններում, հավանաբար պետք է փնտրել Կենտրոնական բանկի կողմից իրականացվող քաղաքականության մեջ։ ԿԲ-ն ավելի ակտիվ է սկսել տարադրամ ներքաշել, ինչն էլ, ըստ ամենայնի, կանգնեցրել է դրամի հետագա ամրապնդումը։ Այլապես հիմա դոլարի և եվրոյի փոխարժեքները ցածր կլինեին 400 դրամից։ 400-ն այն հոգեբանական կետն է, որից հետո կարող են փոխարժեքի շուկայում նոր սպասումներ ձևավորել՝ հանգեցնելով դրամի ավելի մեծ ամրապնդման։
Հուլիսը վաղուց սարերի ետևում է, բայց Նիկոլ Փաշինյանն ու Վահան Քերոբյանն իրենց նեղություն չեն տալիս ասելու, թե այդ ամսին քանի աշխատատեղ է ավելացել Հայաստանում։ Վերջին անգամ աշխատատեղերին առնչվող հայտարարություններ էկոնոմիկայի նախարարն արել է հուլիսին, այն էլ՝ հունիսի աշխատատեղերի վերաբերյալ։
Մի քանի ամիս շարունակվող ամրապնդումից հետո դրամը վերջին օրերին թուլացավ։ Ադրբեջանի կողմից Հայաստանի նկատմամբ սանձազերծված ագրեսիային առաջինն արձագանքեց ֆինանսական շուկան։ Դրամը թուլացավ՝ ինչպես դոլարի ու եվրոյի, այնպես էլ՝ ռուբլու նկատմամբ։
Նիկոլ Փաշինյանը չի դադարում պնդել, որ Ադրբեջանի հարձակումը հարձակում էր Հայաստանի տնտեսության առաջընթացի վրա։ Նախ՝ այդ մասին նա հայտարարեց Ազգային ժողովում, ապա՝ կրկնեց կառավարության նիստում։
Պատմությունը կրկնվում է․ Նորից սկսել են համաշխարհային մակարդակի աճերից խոսել
Հայաստանի տնտեսության աճը բացարձակ որակ չունի։ Այն նստած է հիմնականում առևտրի ու ծառայությունների վրա։ Տնտեսական աճի 80 տոկոսից ավելին ապահովում են հենց այդ ոլորտները, ինչն էլ թելադրված է ոչ թե ներքին, այլ գերազանցապես արտաքին գործոններով, մասնավորապես՝ պատժամիջոցների տակ հայտնված Ռուսաստանից ստացվող ֆինանսական հոսքերով ու մարդկանց տեղաշխարժերով։
Հուլիսին ֆինանսական միջոցների ահռելի արտահոսք է եղել Հայաստանից. Ո՞ւր են գնացել այդ գումարները
Տարեսկզբի առաջին 3 ամիսներին Ադրբեջանից, որպես զբոսաշրջիկ, Հայաստան էր եկել 3 քաղաքացի։ Ադրբեջանցիները համարձակվել էին գալ ու նույնիսկ մի քանի օր մնալ Հայաստանում։
Ցնցումներն անխուսափելի են
Աբսուրդային իրավիճակ է ստեղծվել. բանկային ավանդների ծավալը գերազանցում է վարկերի ծավալներին։ Այսինքն՝ բանկերում զուտ ավանդների տեսքով ներդրված գումարներն ավելի շատ են, քան այնտեղից դուրս եկողները։
Հուլիսին Հայաստանից ֆինանսական միջոցների ահռելի արտահոսք է եղել։ Խոսքը տրանսֆերտների տեսքով ֆիզիկական անձանց միջոցով դուրս գնացած գումարների մասին է, այն էլ՝ բացառապես բանկային համակարգով։
Իշխանության սրտի օլիգարխը խաբել է սպառողներին. ջրային բիզնեսում կրկին խնդիրների մեջ է հայտնվել
Հարկային բեռի ավելացմամբ մինչև հիմա ոչ մի ոլորտ չի զարգացել։ Առավել ևս՝ չի զարգանա գյուղատնտեսությունը։ Գյուղատնտեսությունը զարգացնելու համար հարկավոր է ճիշտ ու ժամանակին օժանդակել գյուղացուն։ Թե չէ, ընդունվում են օրենքներ ու մշակվում ծրագրեր, որոնք այդպես էլ ոչինչ չեն տալիս, մի բան էլ դժվարացնում են գյուղացու կյանքը։ Զարմանալի չէ, որ արդյունքներն էլ այսպիսին են։ Իբր անկումը քիչ է, ուզում են, որ ավելի խորանա։
6 ամսում ևս 40.000 մարդ է լքել երկիրը
Իշխանությունների սրտի օլիգարխ, ԱԺ «Իմ քայլ»-ական պատգամավոր Խաչատուր Սուքիասյանի բիզնեսն իշխանափոխությունից հետո ակնհայտ վերելք է ապրում։ Նա անընդհատ փորձում է տեղավորվել նոր շուկաներում ու ընդլայնել իր գործունեության դաշտը։
