Ինչ ծուղակ է հյուսվում բանկային համակարգի շուրջ
Բանկային համակարգի շուրջ վերջին շրջանում բարձրացված աղմուկը ոչ մի լավ բան չի խոստանում երկրի ֆինանսական կայունությանը։ Առանց այդ էլ, այն բավականաչափ լարվել է համավարակից հետո ի հայտ եկած ռիսկերի հետևանքով։ Այդ պայմաններում լրացուցիչ լարվածությունը չի բխում որևէ մեկի շահերից։ Այդ թվում՝ ինչպես բանկային համակարգի և տնտեսության, այնպես էլ՝ հասարակության։
Բայց այդ ամենն ունի իր պատճառները։ Հավատալով պայծառ ապագայի վերաբերյալ իշխանությունների խոստումներին՝ մարդիկ առանց վարանելու մտել են վարկային բեռի տակ, և այսօր, երբ կորցրել կամ կանգնած են իրենց եկամուտները կորցնելու փաստի առաջ, հայտնվել են անելանելի վիճակում։
Թեև բանկերը հայտարարեցին վարկային արձակուրդներ տրամադրելու մասին, այնուհանդերձ պարզ է, որ այդ արձակուրդները չեն կարող անվերջ շարունակվել։ Աստիճանաբար մոտենում է այն պահը, երբ մարդիկ պետք է վերադառնան իրենց պարտավորությունների պատշաճ կատարմանը։
Ընդունենք թե ոչ, բայց բանկերն էլ ունեն իրենց պարտավորությունները, այդ թվում՝ ավանդատուների նկատմամբ, որոնք պետք է սպասարկեն։ Ի տարբերություն վարկերի՝ ավանդների սպասարկումը չի հետաձվել կամ սառեցվել։
Հասկանալի է, որ այդպիսի քայլի գնալը կարող է կործանարար լինել համակարգի համար։ Խուճապը ֆինանսական ինստիտուտների ամենամեծ թշնամին է։
Ստեղծված իրավիճակն ամենևին էլ նախանձելի չէ։ Մի կողմից՝ բազմաթիվ քաղաքացիներ կանգնած են իրենց բանկային պարտավորությունները սպասարկելու դժվարությունների և ունեցվածքը կորցնելու վտանգի առաջ, մյուս կողմից՝ բանկերն ի վիճակի չեն անվերջ արձակուրդներ տրամադրել։ Ճիշտ է, կառավարությունը մտադիր է տույժ-տուգանքների հերթական համաներումը հայտարարել, բայց ինչպես ցույց տվեց նախորդ փորձը, դա էլ խնդրի լուծում չէ։ Երբ մարդիկ եկամուտներ չունեն սպասարկելու իրենց վարկերը, որևէ նշանակություն չունի՝ դրանք կլինեն տույժ-տուգանքներո՞վ, թե՞ առանց դրանց։
Մարդկանց եկամուտների արագ վերականգնման մասին այս պահին խոսելը նույնիսկ անիմաստ է։ Դեռ պարզ չէ, թե մինչև ո՞ւր կարող է հասնել տնտեսական ճգնաժամը, և դեռ ինչքա՞ն կպահանջվի ճգնաժամից դուրս գալու համար։
Իրավիճակը, անշուշտ, այսքան չէր խորանա, եթե ժամանակին կառավարությունը չափից դուրս լավատեսական ազդակներ չհղեր հասարակությանն ու տնտեսական հատվածի մասնակիցներին։ Ձևավորված փողի կարիքի բավարարումն ամբողջությամբ տեղափոխվեց ֆինանսական համակարգի վրա։ Դրա վրա յուղ լցրեց նաև Կենտրոնական բանկը՝ տուրք տալով քաղաքական իշխանության հորդորներին։ Փոխարենը մտածելու համակարգի կայունության մասին՝ ԿԲ-ն իր գործողություններն ամբողջությամբ տեղավորեց կառավարության մտադրությունների շրջանակում, որոնք շատ հաճախ բավարար հիմքեր չունեին։
Արդյունքը եղավ այն, որ հասարակության վարկային բեռը՝ եկամուտների համեմատ, սկսեց անհամաչափ ծանրանալ։ Դրա լավագույն վկայությունը սպառողական և հիպոթեքային վարկերի կտրուկ աճն էր, որ տեսանք նախորդ 2 տարիներին։
Նույնիսկ մարտին, երբ երկրում հայտարարված էր արտակարգ դրություն, բանկային վարկերը և, առաջին հերթին, սպառողական ու հիպոթեքային վարկերը շարունակել են նույն տեմպերով համալրվել։ Սպառողական վարկերի պորտֆելը հասել է 2 մլրդ դոլարի ու շարունակում է ծանրանալ։
Իսկ դա նշանակում է, որ համակարգը գնալով ավելի ու ավելի է ընկղմվում վարկերի վերադարձելիության վտանգների մեջ՝ հասարակության եկամուտների համատարած կրճատման պայմաններում։ Կարևոր չէ, որ սպառողական վարկերի աճը կարող է նաև այն շղթայի մի օղակը լինել, երբ մարդիկ ստիպված նոր վարկեր են ձևակերպում՝ հները մարելու համար։
Վարկային շուկայում առկա խնդիրների պարագայում, թվում էր, թե Կենտրոնական բանկը պետք է գնա ֆինանսական միջոցների տեղաբաշխման խստացումների՝ համակարգում չհիմնավորված կամ չպատճառաբանված նոր ռիսկ չկուտակելու համար։ Բայց դատելով սպառողական և հիպոթեքի շուկաներում մարտին արձանագրված ակտիվությունից՝ այդպիսի քայլեր, եթե նույնիսկ արվել են, ապա արդյունքը նկատելի չէ։ Հազիվ թե կարելի է կարծել, որ համավարակի նախաշեմին, երբ տնտեսության ու սոցիալական հատվածում ձևավորվել են բազմաթիվ անորոշություններ՝ մարդկանց վճարունակության չափանիշերն այնքան են բարելավվել, որ հիմք են տվել բանկերին առատորեն վարկավորում իրականացնել։
Որքան էլ այսօր տնտեսությունը, գուցե նաև՝ հասարակությունը, առավել քան երբևէ ունի բանկային համակարգի կարիքը, այնուհանդերձ պետք է ամեն ինչ անել նոր ռիսկերի կուտակման ճանապարհով չգնալու համար։ Այն, ինչ վերջին շրջանում կատարվում է ընդհանրապես ֆինանսական ու բանկային համակարգի շուրջ, լրջորեն անհանգստանալու տեղիք է տալիս։ Եթե ժամանակին քայլեր չարվեն հետագա դրսևորումները կանխելու համար, դա կարող է տխուր ավարտ ունենալ բոլորի համար։
Անշուշտ, շատ վատ է, որ այսօր բազմաթիվ քաղաքացիներ հայտնվել են իրենց վերցրած գումարները վերադարձնելու դժվարին կացության առաջ։ Ու ինչպես արդարացիորեն դժգոհում են՝ պատճառներից մեկն էլ վարկային միջոցների թանկությունն է։ Բայց այդ մասին ոչ թե այսօր, այլ ժամանակին էր պետք մտածել։ Ի վերջո, ինչքան էլ պարարտ հող է ստեղծվել դրա համար, ոչ մեկը ոչ մեկին չի ստիպել գնալ և մտնել անտրամաբանական թանկ վարկերի տակ։
Քանի դեռ կա նման թանկ փողի պահանջարկ, որը ձևավորում են նրանք, ովքեր այսօր բողոքում են բարձր տոկոսադրույքներից, դրանք լինելու են։ Երբ չլինի պահանջարկ, չի լինի նաև նման գին։ Փողն էլ մի ապրանք է, որը վաճառվում է շուկայում։ Ու եթե գնորդ կա, ապա վաճառող հաստատ կգտնվի։
Ֆինանսական իշխանությունների խնդիրն է՝ այնպես անել, որպեսզի հնարավոր լինի առավել սահուն և առանց ցնցումների դուրս գալ այս իրավիճակից։ Հատկապես որ, վարկերի վերադարձման հետ կապված լարվածությունն առաջիկայում ավելի է սրվելու։
Հայաստանի բանկային համակարգը վերջին 2 տասնամյակում առնվազն մի քանի նման ծանր փորձությունների միջով անցել է ու կարողացել է պահպանել կայունությունը։ Հուսանք, որ այս անգամ ևս այդպես կլինի։ Մի բան մեկընդմիշտ պետք է հիշել, որ բանկային համակարգի նկատմամբ չարդարացված պահանջները հղի են ծանր հետևանքներով և չեն բխում որևէ մեկի շահերից։
ՀԱԿՈԲ ՔՈՉԱՐՅԱՆ
