#հանքարդյունաբերություն

Մայր բուհի աշխարհագրության և երկրաբանության ֆակուլտետն այս տարի տոնում է 90-ամյա հոբելյանը։ Հոբելյանական գլխավոր միջոցառումն այսօր էր, իսկ մինչ այդ՝ օրը նշանավորվեց նաև ֆակուլտետի համար կարևորագույն իրադարձությամբ՝ վաստակավոր երկրաբան Պետրոս Ալոյանի անունը կրող, միջազգային ստանդարտներին համապատասխանող «Գեոինովացիոն կրթական կենտրոն»-ի բացմամբ, որը վերանորոգվել և կահավորվել է Պետրոս Ալոյանի ընտանիքի նախաձեռնությամբ:

Ինչպես և հնարավոր էր կանխատեսել Ադրբեջանում կայանալիք COP29 գագաթնաժողովի առնչությամբ, Բաքուն այդ հարթակն օգտագործելու է Հայաստանի հանդեպ ոչ միայն քաղաքական առավելապաշտության, այլ նաև տնտեսական գրոհի համար: Գագաթնաժողովի մեկնարկի իր ելույթում Իլհամ Ալիևը մեղադրել է Հայաստանին՝ ռեգիոնալի շրջակա միջավայրը վտանգելու համար:

Թե ինչքանո՞վ է Հայաստանը շոշափելի տեմպերով զարգանում, երևում է տնտեսության վիճակից։ Հայաստանի տնտեսության զարգացումները բոլորովին էլ չեն փայլում իրենց շոշափելի տեմպերով։ Արձանագրվող անգամ թվացյալ աճերն այլևս անհնարին է իրականության տեղ ներկայացնել։

Ադրբեջանում մեկնարկելիք COP29-ին ընդառաջ՝ Հայաստանում շարունակվում են բուռն քննարկումներն ու դիտարկումները Հայաստանի հնարավոր մասնակցության, դրա նպատակահարմարության վերաբերյալ, քննարկվում են պայմանները, թե որ դեպքում կարող է Երևանը մասնակցելու որոշում կայացնել:

Տպավորություն է, որ Հայաստանում ոչ այնքան տնտեսություն է, որքան՝ տնտեսության իմիտացիա: Կամ, հայաստանյան տնտեսությունն իր գերակշռող մասով ավելի շուտ հենց տեսություն է, քան գործնական աշխատանք, որը համակարգային իմաստով ամրացնում է պետության կենսունակությունն ու դիմադրունակությունը, բայց ոչ թե սպառելով այլ տեղերում ստեղծված բարիքը, այլ՝ ստեղծելով բարիք:

Մոտ երկու շաբաթ առաջ, ավելի ստույգ՝ սեպտեմբերի 20-ին, Ադրբեջանի պետական նավթային ընկերությունն ու «Բրիթիշ Պետրոլիումը» հայտարարեցին Կասպիցում նավթագազային համատեղ հետախուզություն իրականացնելու և արդյունահանման ծրագրեր մշակելու նոր պայմանավորվածության մասին:

Սեպտեմբերի 27-ին և 28-ին Ծաղկաձորում անցկացվել է Հայաստանի հանքարդյունաբերական ֆորումը, որը միավորել էր պետական կառույցների, մասնագիտական հանրույթի, մասնավոր դաշտի և ներդրումային ընկերությունների շուրջ 200 ներկայացուցիչների մեկ հարթակում։

Հույների առավել մեծ հոսք դեպի Հայաստան և Արցախ, սակայն, տեղի է ունեցել 18-րդ դարում: Առաջին հույները Հայաստան և Արցախ են եկել Տիգրան Մեծի օրոք, որոնց Կիլիկիայից դեպի նոր կառուցված մայրաքաղաք Տիգրանակերտ և մի շարք այլ բնակավայրեր բերեց Տիգրան Մեծը: Հույների ամենամեծ հոսքը Հայաստան եղել է 1760-ականներին:

Հանքարդյունաբերության և մետաղների միջազգային խորհրդի հրապարակած ցանկի համաձայն, ոլորտում ծավալներով 20 առաջատար երկրների ցանկում են այնպիսի արդիական, այսպես ասած, տեղեկատվական կամ բարձր տեխնոլոգիական առաջադիմություն և առաջատարություն ունեցող երկրներ, ինչպիսիք են ԱՄՆ-ը, Կանադան, Ավստրալիան, մի շարք այլ զարգացած և զարգացող երկրներ:

Ադրբեջանական SOCAR նավթային պետական ընկերությունը հայտարարել է կլիմայական հիմնադրամի ստեղծման մասին՝ 500 միլիոն դոլարով: Ադրբեջանը սևից՝ նավթից ստացվող փողը դնում է «կանաչ» քարոզչության մեջ: Բաքուն շարունակում է COP29-ից առաջ իր նոր դիրքավորումը, այսպես ասած՝ կլիմայի փոփոխության դեմ պայքարի առաջամարտիկներից մեկի դիրքում: Ադրբեջանն առնվազն դրել է ռեգիոնալ առաջամարտիկի դիրքը վերցնելու խնդիր, որը, իհարկե, ունի մեկ նպատակ, և այդ նպատակի մասին գրել ու խոսել եմ բազմիցս:

Բազմիցս անդրադարձել ենք այն խնդրին, որ Ադրբեջանը 2021 թվականից «տեղեկատվական ահաբեկչություն» է իրականացնում Հայաստանի հանքարդյունաբերական ընկերությունների դեմ՝ փորձելով ցույց տալ աշխարհին, որ աղտոտվում են տարածաշրջանի գետերը, որոնք անցնում են նաև Ադրբեջանի տարածքով:

Ադրբեջանի զինուժն իրականացրել է քիմիական, կենսաբանական և ռադիացիոն պաշտպանության ուժերի զորավարժություն, ինչպես ադրբեջանական մամուլն է հայտնում՝ տարեկան պլանի համաձայն: Հայաստանում օբյեկտիվորեն մեծ ուշադրության են արժանանում ադրբեջանական բանակի զորավարժությունները, հատկապես նրանք, որտեղ ներգրավված են հարվածային ուժեր:

Ներքաղաքական կյանքը հասկանալիորեն կլանել է հանրային ամբողջ ուշադրությունը, մինչդեռ Հայաստանի շուրջ տեղի ունեցող զարգացումները պահանջում են չնվազող աչալրջություն, քանի որ, դրանցում գոյություն ունեցող բացահայտ մարտահրավերներից և ռիսկերից զատ, կան նաև «խմորվողները», որոնք չունեն ագրեսիվ ֆիզիկական դրսևորում, բայց կարող են ունենալ հեռուն տանող հետևանքներ:

«Պրեսսինգ» հաղորդաշարում Սաթիկ Սեյրանյանի հյուրը քաղաքական վերլուծաբան Հակոբ Բադալյանն է։

Երևանի քաղաքապետարանի կողմից իրականացվող ծառահատումների վերաբերյալ քննարկում-բանավեճերը պարբերաբար դառնում են սոցցանցերի օգտատերերի և ԶԼՄ-ների թոփ թեման։ Ծառահատումների վերաբերյալ այդ բանավեճերում որոշ օգտատերեր իրենց դժգոհությունն էին արտահայտել, որ այդ թեման, փաստորեն, բնապահպանական գործունեությամբ հայտնի ակտիվիստների ուշադրությանը չի արժանանում, նրանք լուռ են, ինչպես աղտոտված ջրերի ձուկը։ Համենայնդեպս, ոչ ոք բողոքի ակցիաներ չի իրականացնում, նստացույց չի անում, ճանապարհ չի փակում, ինչպես արվում էր ամեն պատեհ ու անպատեհ առիթով նախկինում՝ մինչև 2018-ի տխրահռչակ հեղափոխություն կոչվածը։

ԶՊՄԿ տնօրենի առաջին տեղակալ, «Հանքագործների և մետալուրգների միության» նախագահ Վարդան Ջհանյանն այսօր լրագրողների հետ հանդիպման ժամանակ արձանագրեց՝ հանքարդյունաբերության ոլորտում կա նահանջ:

Անցյալ տարեվերջին առիթ ունեցել ենք անդրադառնալու Հայաստանում օտարերկրյա կազմակերպությունների կողմից արվող տարբեր անվերահսկելի հետազոտությունների պոտենցիալ վտանգներին։ Առիթը չեխական մի կազմակերպության այցն էր Հայաստան, որի շրջանակներում վերջիններս պետք է բացահայտեին Հայաստանում հողի ու ջրի արդյունաբերական աղտոտման դեպքերը։

«Մեր տնտեսական ակտիվության հիմքը, լայն իմաստով, պարտքն է, և պետական պարտքի աննախադեպ աճ ունենք, համենայն դեպս, վերջին 5 տարիների դոմինանտ հատկանիշը տնտեսական կյանքի՝ պարտքի ավելացումն է: Պետական և արտաքին, և ներքին պարտքի աննախադեպ աճ է տեղի ունեցել, թեև հարաբերական առումով միշտ ասվում է, որ պարտք-ՀՆԱ հարաբերությունը կառավարելիության տիրույթում է, բայց դա վտանգավոր ռիսկային չէր լինի զարգացած երկրների պարագայում,- շեշտեց տնտեսագետը՝ նկատելով նաև, որ պարտք է ներգրավվել պարտք տալու համար,- Մեր արտաքին արժութային ռեզերվների մի մասը դրված է այլ երկրների և հատկապես՝ ԱՄՆ գանձապետական պարտատոմսերի մեջ»:

Տնտեսագետ Սուրեն Պարսյանը 168.am-ի հետ զրույցում համոզմունք հայտնեց, որ այդ տնտեսական աճի գրանցման գործում կառավարության գործոնը չնչին է: Նրա խոսքով՝ չնայած ներկա կառավարությունն իրեն է վերագրում բոլոր բարձր ցուցանիշերը, սակայն այդ տնտեսական ակտիվությունը ժամանակավոր է և պայմանավորված է հիմնականում արտաքին գործոններով:

Անկեղծ ասեք, ի՞նչ ասոցիացիա է առաջանում՝ «ադրբեջանցի բնապահպան» ասելով։ Իհարկե, Լաչինի միջանցքի փակումն անցյալ տարի դեկտեմբերին «ադրբեջանցի բնապահպանների» կողմից, որն Արցախի հայաթափման սկիզբն էր։

Երկու օր առաջ ադրբեջանական հեռուստատեսությամբ հեռարձակվեց մի տեսանյութ, որտեղ հիմնական բանախոսները հայաստանյան բնապահպաններ ու ակտիվիստներ էին, որոնք մաս էին դարձել արդեն մոտ մեկ տարի Ադրբեջանի կողմից տարվող ինտենսիվ քարոզչության առ այն, թե Հայաստանն աղտոտում է տարածաշրջանն իր հանքերով։ Բանախոսները՝ հայտնի ու ոչ այնքան հայտնի հայաստանյան բնապահպան-ակտիվիստները, առատորեն կիսվում են «տեղեկատվությամբ» այն մասին, թե հատկապես ո՞ր հանքերն են աղտոտում Սյունիքի գետերը, հնչում են հանքերի անուններ՝ Զանգեզուրի պղնձամոլիբդենայինը, Ագարակը, Կապանի հանքը և այլն։

Հայաստանի տնտեսությունը երկրորդ տարին անընդմեջ գտնվում է արտաքին դրական շոկերի ազդեցության տակ. բարձր աճեր են գրանցվում, բյուջեի եկամուտներն են ավելանում։ Դրանք տեղի են ունենում հայտնի գործոնների արդյունքում։ Դրսից մեծ փողեր են եկել ու շարունակում են գալ, ներքին սպառումն է ավելացել՝ արտաքին պահանջարկով պայմանավորված, առևտրի շրջանառություններն են մեծացել՝ ներմուծումների ու վերարտահանումների շնորհիվ։ Այս ամենը դրական շոկեր է ստեղծել մեր տնտեսության մեջ, որոնք հանգեցրել են մի շարք ոլորտներում բարձր աճերի ձևավորման։

Հայաստանի հանքագործների և մետալուրգների միության նախագահ Վարդան Ջհանյանը կարծում է, որ Ադրբեջանը թիրախավորելով ՀՀ  հանքարդյունաբերությունը՝ այդ կերպ փորձում է հարվածել ՀՀ տնտեսությանը:

Ամբողջ տնտեսությունն է դրանից տուժում, բայց տուժում են հատկապես նրանք, որոնց հասույթներն ամբողջությամբ տարադրամով են։ Այս ընկերություններին օժանդակելու փոխարեն՝ էկոնոմիկայի նախարարությունը նախապատվությունը տվել է միայն ՏՏ-ին։ Չնայած մինչ այդ էլ ՏՏ-ն պակաս օժանդակություն չի ստացել՝ ի տարբերություն մյուսների։

Տնտեսագետ Սուրեն Պարսյանը 168.am-ի հետ զրույցում նախարարի այս բարձրագոչ հայտարարությունը պարզաբանեց հենց պաշտոնական վիճակագրության համատեքստում՝ նկատելով, որ իրական հատվածում ներդրումները նվազել են:

Հայաստանի 2022 թվականի ՀՆԱ ցուցանիշը 8 տրլն 496 մլրդ 777 միլիոն դրամ է: Նախորդ տարվա համեմատ՝ ՀՆԱ-ն աճել է 12.6 տոկոսով: Ամենաբարձր աճ արձանագրած ոլորտներն են՝ ֆինանսական և ապահովագրական գործունեությունը, տեղեկատվությունն ու կապը, ինչպես նաև՝ փոխադրումներն ու պահեստային տնտեսությունը:

Զանգեզուրի պղնձամոլիբդենային կոմբինատի (ԶՊՄԿ) կայուն զարգացման գծով տնօրեն և ընկերության բարեգործական հիմնադրամի տնօրեն Արմեն Ստեփանյանի հետ զրույցի առիթը շրջափակման հետևանքով Հայաստանում մնացած և Սյունիքի մարզում հանգրվանած արցախցիներին տրամադրվող աջակցությունն էր, սակայն հաշվի առնելով, որ Արցախի հանքարդյունաբերական ծրագրերը դարձել են շինծու պատրվակ Ադրբեջանի կողմից Արցախի հայաթափման համար, անդրադարձ եղավ նաև ոլորտին և ստեղծված իրավիճակին։

Պետեկամուտների կոմիտեն հրապարակել է այս տարվա առաջին 9 ամիսների խոշոր հարկատուների ցանկը։ Խոշորների վճարած հարկերն ավելացել են, բայց երբեմն այդ ավելացումները զավեշտի են հասնում. կառավարությունը բյուջեի փողը մի գրպանից հանել, դրել է մյուս գրպանն ու համարել, որ հարկային եկամուտ է ստացել։ Փաստացի հարկային եկամուտ չի ստացել, բայց այնպես է ստացվել, որ ստացել է ու արտացոլել խոշորների վճարած հարկերի մեջ։

Հայաստանի տնտեսության առեղծվածային աճերը շարունակվում են։ Պաշտոնական վիճակագրության համաձայն, տնտեսական ակտիվության երկնիշ աճ ունենք։ Տարվա առաջին կեսի արդյունքներով, այն հասել է 11,8 տոկոսի։