#հայ-թուրքական հարաբերություններ

Ռուսաստան-ՆԱՏՕ հակամարտությունն Ուկրաինայի տարածքում թևակոխել է նոր փուլ. դրան նպաստեց ԱՄՆ-ը, որը նախ դուրս եկավ հեռահար հրթիռներ արտադրելու արգելքի վերաբերյալ համաձայնագրից, ապա զարկ տվեց միջին հեռահարության հրթիռների արտադրությանը,  ինչից հետո նույնն արեց նաև ռուսական կողմը։

«Հանրություն կոչեցյալը թող սա հիշի։ Այդ անգլոսաքսոնական նախագծի նպատակը Ռուսաստանին մեկուսացնելն է։ Հիմա նայեք, թե ի՞նչ է կատարվում Վրաստանում և Մոլդովայում. այնտեղի գրանտալափերը ցանկանում են գունավոր հեղափոխություն անել. նույնը կատարվում է նաև Մոլդովայում, նույնն ավելի վաղ կատարվել է Ուկրաինայում։ Մեծ խաղ է գնում, Հայաստանում մանկապարտեզի երեխայի պես խոսում են Խաղաղության պայմանագրից»

«Հայաստանի այս Կառավարությունն իրականում հայկական շահից բխող հարցերը բանակցելու ճանապարհով չի գնում, ընդհակառակը՝ ադրբեջանական շահերը փաթեթավորում ու ներկայացնում է՝ որպես Հայաստանի շահից բխող քայլ։ Ասում են՝ պետք է հանձնենք, որ լավ ապրենք, պետք է գյուղերը տանք թշնամուն, դա նույնպես բխում է հայկական շահից։ Հասկացությունների իմաստի փոփոխության ճանապարհով է այս իշխանությունը գնում»։

«Պետությունն այդ տարբերակով պայթում է։ Արևմուտքը հենց այդ հակադրությունն էր ուզում ունենալ Վրաստանում և այդ նույն Արևմուտքը պարտվեց հենց այդ հակադրության մեջ։ Արևմուտքն ասում էր հետևյալը՝ Վրաստա՛ն, դու շատ պուճուրիկ երկիր ես, պուճուրիկ գործոն, ուստի միակ տարբերակդ ազգային և պետական շահերը մոռանալն է՝ հանուն կերի, ինչը տեղի չունեցավ»,- ընդգծեց վերլուծաբանը՝ շարունակելով, որ վրացիներն ընտրեցին վրացամետ քաղաքականությունը։

Թուրքական լրատվամիջոցների հաղորդմամբ՝ Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիբ Էրդողանը Նյու Յորքում գտնվող «Թուրքիայի տանը» դռնփակ բանակցություններ է վարել Նիկոլ Փաշինյանի հետ, որը տեղի է ունեցել ՄԱԿ ԳԱ-ի համաժողովի շրջանակում։

«2021 թվականի մայիսին Փաշինյանը փրփուրը բերանին գոռում էր խաղաղության դարաշրջանի մասին, ադրբեջացիները ոտ-ոտ իջնում էին ՀՀ ինքնիշխան տարածքներով, հետևապես՝ Ջերմուկի հարցով այն, ինչ խոսում է՝ այլ է, ինչ անում է՝ այլ։ Ինչ վերաբերում է բանակին, ապա բանակն ինքն իրենով չի կարող քայլ անել, քայլ անում է քաղաքական իշխանությունը,- ասաց Աբրահամյանը՝ շեշտելով,- Կտեսնեք՝ մեր բանակը լրիվ այլ խնդիր կլուծի առաջնագծում, եթե ՀՀ իշխանությունն այլ լինի»։

Սեպտեմբերի 2-ն Արցախի անկախության հռչակման օրն է. ուղիղ 33 տարի առաջ հենց այս օրնԱրցախն անկախ հռչակվեց Խորհրդային Միությունից։ Այս պատմական օրվանից 33 տարի անց,սակայն, պատմության մեջ առաջին անգամ Արցախի Անկախության օրն Արցախում հայ չկա, որովհետև Արցախի անվտանգության երաշխավոր հռչակված Հայաստանի իշխանությունը բաժին հասավ մեկին, որը հայտարարեց՝ ճանաչում է Արցախը՝ որպես Ադրբեջանի մաս։

«Հայաստանի գործող իշխանությունը մերժում է ռուսական որևէ առաջարկ, հայ-ադրբեջանական հարցի կարգավորման համար հարթակի տրամադրումը, փոխարենը՝ Ադրբեջանն արձագանքում է անմիջապես և շատ լավ գիտակցում է աշխարհաքաղաքական գլոբալ զարգացումներում Ռուսաստանի դերակատարումը և առիթը բաց չի թողնում, եթե ոչ՝ Ռուսաստան սիրաշահել, ապա՝ գոնե ցույց տալ, որ շարժվում է Ռուսաստանի հետ նույն ուղով»,- 168 TV-ի «Ռեվյու» հաղորդաշարի եթերում ասաց Հարությունյանը։

168.аm-ի հետ զրույցում «Վերելք» տեղեկատվական-վերլուծական կենտրոնի քաղաքական մեկնաբան Հայկ Խալաթյանն ԱՄՆ-ի ակտիվությունը Հարավային Կովկասում, մասնավորապես, հայ-ադրբեջանական հակամարտության հարցում, պայմանավորեց ընդամենը ԱՄՆ-ում նոյեմբերին կայանալիք ընտրություններով՝ ընդգծելով՝ շտապում են ինչ-որ թղթի ստորագրման հասնել՝ այդ ընտրություններին ընդառաջ՝ Բայդենի համար դա որպես հաղթաթուղթ ներկայացնելու նպատակով։

«Այո՛, դիմադրողականությունն ուզում են բարձրացնել, բայց ընդդեմ Ռուսաստանի և ոչ թե՝ Ադրբեջանի։ ԱՄՆ Միջազգային զարգացման գործակալությունն աջակցում է ոչ թե պետությանը, այլ այդ պետությունում տեղակայված ամերիկյան շահը սպասարկողներին. Աջակցելու են ԱՄՆ-ի շահը սպասարկող քաղաքական գործիչներին, հասարակական գործիչներին, լրատվամիջոցներին։ ԱՄՆ-ի ներկայացուցիչները չեն գալիս Հայաստանի հարցերը լուծելու, նրանք մտածում են, թե տարբեր երկրներում ինչպես կարող են իրենց հարցերը լուծել»։

«Ես որևէ խնդիր չէի տեսնի, եթե Հայաստանի անվտանգությունն ապահովելու երաշխիք տրվեր Արևմուտքի կողմից, մինչդեռ, մենք տեսնում ենք, որ չկա նման երաշխիք, իսկ այդ երաշխիքի բացակայության ֆոնին Հայաստանը կտրուկ վատացնում է իր հարաբերությունները Ռուսաստանի հետ»,- ասաց Խալաթյանը՝ ընդգծելով, որ անիմաստ է նման երաշխիք սպասել նաև այսօր Վաշինգտոնում Միրզոյան-Բայրամով-Բլինքեն հանդիպումից։

«Այսինքն՝ «նախապայման» եզրույթը արդեն կարելի է համարել հայ-թուրքական հարաբերությունների այսպես հին պատմության վերապրուկ, որովհետև դա չի հանդիսանում այլևս նախապայման, այլ հստակ պահանջներ են։ Վերջին շրջանում Թուրքիայի հետ զրույցները, հատկապես դրանից հետո տեղի ունեցող իրադարձությունները վկայում են, որ այսօր Հայաստանի հետ հարաբերություններում թելադրողը ոչ թե հայ-թուրքական հարաբերություններն են, այսինքն՝ և՛ Հայաստանի, և՛ Թուրքիայի կողմից առաջ բերված դիվանագիտական խնդիրները, որոնք պետք է լուծում ստանան, այլ Թուրքիայի կողմից առաջ բերված պահանջները։

«Հիմա իրավիճակը Թուրքիայի և շատերի կողմից այնպես է գնահատվում, որ բանակցային գործընթացն ընթանում է առաջ, այդ պատճառով էլ Թուրքիան անում է համապատասխան հայտարարություններ։ Նախապայմանը, որ Հայաստանն ու Ադրբեջանը պետք է կնքեն խաղաղության պայմանագիր, և միայն դրանից հետո Թուրքիան պետք է մտածի հարաբերությունների կարգավորման մասին՝ մնում է, սա ակնհայտ է։

«Նախկիններն այս պետության քաղաքական հարստությունն են, լավն են, վատն են, մի բան սխալ են արել, մի բան՝ ճիշտ, միևնույն է, նրանց գործունեությունը պետության համար գոյաբանական սպառնալիքներ չի բերել»,- ասաց Զաքարյանը՝ ընդգծելով՝ այն քաղաքական ուժերը, որոնք առաջ են տանում «ոչ նախկին, ոչ ներկա» խոսույթը և տարածում, գործում են այս իշխանության դաշտում։

«Ամեն ինչ սկսվեց նրանից, որ հայկական կողմը սկսեց խնդրել Թուրքիային կարգավորել հարաբերությունները և բացել սահմանը։ Թուրքիան էլ հասկանալով, թե Հայաստանը որքան է տենչում կարգավորել հարաբերությունները, սկսեց շանտաժով հարաբերությունների կարգավորման դիմաց պահանջել ինչ-ինչ քայլեր կատարել։ Եթե Ադրբեջանի դեպքում ստիպված ենք, Թուրքիայի դեպքում այդ խնդիրը չկա»։

168.am-ի հետ զրույցում Հայոց ցեղասպանության թանգարան-ինստիտուտի նախկին տնօրեն, պատմական գիտությունների դոկտոր Հայկ Դեմոյանն ասաց, որ իրավիճակը ոչ թե բարդ է, այլ շատ բարդ է։

«Իհարկե, մենք հիացած չենք ռուսական կողմի պահվածքով, հարցեր ու խնդիրներ ունենք, որը պետք է քննարկվի։ Բայց դա հայ-ռուսական համատեղ փակ օրակարգի հարցեր են, որը պետք է ռուսական կողմի հետ փակ ձևաչափով քննարկվի»։

168.am-ի հետ զրույցում թուրքագետ Տիրան Լոքմագոզյանը պատասխանելով հարցին՝ ասաց՝ դիտարկելով ՀՀ ներկայիս իշխանությունների վերջին տարիների քաղաքականությունը, որևէ լավ բան սպասել պետք չէ, անգամ, եթե ինչ-որ դրական քայլերի մասին են խոսում։

«Հայաստանը հայտնվել է դիվանագիտական միայնության, դիվանագիտական լքվածության մեջ. և ԱՄՆ-ը, և ԵՄ-ն, և ՌԴ-ն, բացի հայտարարություններից, որևէ այլ գործուն քայլ չեն անում։ Այս իշխանությունը տապալել է Հայաստանի դիվանագիտությունը, որի հետ ոչ դաշնակիցը, ոչ գործընկերները չեն կարող շփվել սրտացավորեն։ Արցախից հետո հաջորդ թիրախը Սյունիքն է. չկա Սյունիք, չկա Հայաստան»։

«Մենք ընդհանրապես բառերին, հայեցակարգերին պետք է մեծ ուշադրություն դարձնենք։ Երբ որ վերադառնում ենք 1990-91 թվականներ և հետևում ենք այն մարդկանց խոսույթին, որոնք, ի վերջո, հեղինակել են ՀՀ անկախությունը, մի շարք զարմանալի և տարօրինակ փաստերի ենք ականատես լինում, և ինչ այժմ կասեմ, կապ ունի քիչ առաջ ասվածի հետ։ Նկատի ունեմ՝ 1990-91 թվականների խոսույթով մենք պարզում ենք, որ առաջնորդները կամ առնվազն նրանց մի մասը ոչ թե ասում են՝ մեզ անկախություն է պետք, որովհետև մենք ուզում ենք պետություն ունենալ, պետական ազգ լինել, այլ ասում են՝ մեզ անկախություն է պետք՝ ԼՂ հարցը լուծելու համար։ Էստեղ է ամենակարևոր խնդիրը»,- ասաց նա։

«Սա ռեալ վտանգ է, էլ չեմ ասում այլ տարբեր գործողություններ, որոնք նպատակ ունեն թուլացնելու մեր պետականությունը, և դրանք կկատարվեն թուրքական հատուկ ծառայությունների կողմից։ Թուրքիան իր երկու պահանջները հայտնել է՝ այժմ սպասում է, որ Հայաստանը կատարի»։

168.am-ի հետ զրույցում ԵՊՀ միջազգային հարաբերությունների և դիվանագիտության ամբիոնի դոցենտ, միջազգայնագետ Նուբար Չալըմյանն անդրադառնալով այս հարցին, նշեց, թե գուցե հայկական կողմն այս հարցի վերաբերյալ պայմանավորվածություն ունի իրանական կողմի հետ։

«Հայաստանի ամենաբարձր սարը ո՞րն է՝ Արագածը, և սա է այն քաղաքականությունը, որը ՀՀ-ին զարգանալու հնարավորություն կտա: Մնացածը, էն մյուս քաղաքականությունները, Հայաստանին իր պատմական բոլորիս հայտնի ցիկլի մեջ դնելն է, որի վերջում կայսրությունների փլուզման կոնսոլիդացիայի շրջանում պետություն ստեղծել-կորցնելն է, շատ դեպքերում՝ նույնիսկ սեփական կամքից անկախ»,-ասաց նա՝ ընդգծելով, որ Հայաստան-Թուրքիա հարաբերությունների կարգավորման վերաբերյալ հրապարակումներից կարող ենք ամբողջական եզրակացություն կազմել:

ՀՀ առաջին նախագահ Լևոն Տեր-Պետրոսյանի նախկին ավագ խորհրդական Ժիրայր Լիպարիտյանը վստահ է՝ հայերն իրենց սխալ թշնամի են նշանակել։

«Մենք գրեթե երբեք չենք առաջնորդվել տնտեսական շահով, մենք էմոցիոնալ շահով ենք առաջնորդվել: Եկել է ժամանակը, որ էմոցիոնալ ժողովրդից վերածվենք պետական ժողովրդի: Դա հեշտ ճանապարհ չի, շատ բարդ է: Սա անկյունաքարային, խաչմերուկային հարց է: Էս խաչմերուկում կանգնած ենք, թե որ ուղղությամբ կշարունակենք, դրանից կախված է՝ մենք պետություն կունենա՞նք, թե՞ չենք ունենա»,- հայտարարել էր Փաշինյանը:

168.am-ի հետ զրույցում Հայոց ցեղասպանության թանգարան-ինստիտուտի նախկին տնօրեն, պատմական գիտությունների դոկտոր Հայկ Դեմոյանն անդրադառնալով Նիկոլ Փաշինյանի այս հայտարարությանը և առհասարակ հայ-թուրքական հարաբերությունների հաստատման գործընթացին, նախ ասաց, որ որպես գիտնական՝ անպատվաբեր է համարում անդրադառնալ Նիկոլ Փաշինյանի որևէ հայտարարության, քանի որ նրան չի ընկալում՝ որպես ՀՀ վարչապետ։

Նիկոլ Փաշինյանն այսօր Ազգային ժողովում ՀՀ կառավարության 2021-2026 թվականների ծրագրի, 2022 թվականի կատարման ընթացքի և արդյունքների մասին զեկույցը ներկայացնելիս անդրադարձավ նաև հայ-թուրքական հարաբերություններին:

«Չեմ կարծում, որ այդ այցում ուրախության մթնոլորտ լիներ, որովհետև աղետալի երկրաշարժ է տեղի ունեցել, տասնյակ-հազարավոր զոհեր են եղել, ի՞նչ ուրախության մասին կարող է խոսք լինել։ Հա, քաղաքական ժպիտներ, կարող է, եղել են, բայց չեմ կարծում, որ դրան պետք է քաղաքական բովանդակություն տալ։

168.am-ի հետ զրույցում Հայաստանի ազգային արխիվի նախկին տնօրեն, պատմական գիտությունների դոկտոր Ամատունի Վիրաբյանը պատասխանելով այս հարցերին՝ ասաց, որ Թուրքիայի հետ պետք է հաստատել հարաբերություններ, գուցե ճակատագրի հեգնանք է կամ այլ բան, որ հենց Թուրքիան է Հայաստանի հարևանը, սակայն ՀՀ հասարակ քաղաքացուն այդ հարաբերությունների հաստատումն ի՞նչ է տալու, սրա մասին որևէ խոսք նույն իշխանությունը չի ասում։

«Շատերիս հայտնի է, որ Թուրքիան Հայաստանի անկախացումից ի վեր իր առջև դրել է մի քանի նախապայման, որոնք տարբեր տարիների տարբեր ձևակերպումներ են ունեցել։ Եթե ամփոփ ձևակերպումները տամ, ապա հետևյալն է՝ Արցախի Հանրապետությունը Թուրքիան չի ճանաչում, Արցախի հայության ինքնորոշման իրավունքը չի ճանաչում, և նրա հստակ պահանջն է՝ Արցախը տեսնել Ադրբեջանի կազմում։