Խաղ, որտեղ հաղթում է բանականությունը

Աշխարհի գավաթակիր, օլիմպիական եռակի չեմպիոն Լևոն Արոնյանի և Եվրոպայի կայծնակային խաղի չեմպիոն Հրանտ Մելքումյանի հետ զրույցը տարբեր թեմաների` հիմնականում շախմատի շուրջ է: Նաև ընկերության մասին է: Երկու ընկերների հետ միաժամանակ, ոչ այնքան ընդունված եղանակով զրուցելու միտքը հասունացել է տարիների ընթացքում: Գուցե կամ հիմնականում այն բանի համար, որ նրանք, իրենց հավանած Նիցշեի խոսքով ասած`զվարթ հայացքով են նայում կյանքին: Եվ կենսակերպով են մերժում փիլիսոփայական այն հայեցակետը, թե մեր սահող, անկայուն ժամանակներում վաղվա օրը շոշափելի չէ: Նրանք համոզված են, որ ոչ միայն վաղվա, այլև ներկա օրն է շոշափելի: Այս կերպ են մտածում ոչ թե այն պատճառով, որ ջահել են, այլ որովհետև իրենց բնույթով լավատես են ու վստահ` աշխարհի մոդելը պահողը և նույն այդ մոդելը քանդողը մարդն է: Ուրեմն, կյանքում կատարվող ամեն բանի համար պատասխան տվողը մարդն է: Եվ կյանքին իմաստ տվողը նույնպես Մարդն է:

Ռուզան Զաքարյան.- «Խաղ, որտեղ հաղթում է բանականությունը». սա է 2000 տարի առաջ ստեղծված շախմատային խաղի բանաձևումը: Մտքի խաղ, սպորտ, գիտություն, նաև արվեստ են կոչում շախմատը: Ձեր կարծիքով` այս բնորոշումներից ո՞րն է ավելի ճշգրիտը:

Լևոն Արոնյան.- Դժվար է ասել: Խաղ է: Եվ քանի որ վերջում հաղթող կա, սպորտ է համարվում: Իրականում քաղաքական երկխոսության պես մի բան է: Շախմատիստը որակական նույն հատկանիշները պետք է ունենա, ինչ դիվանագետը, կարծում եմ: Երկար ժամանակ կոնտակտի մեջ ես մտնում մեկի հետ, որին հաղթելն է նպատակդ: Միտքդ ես լարում: Մտքի աշխատանքով ես հաղթանակի հասնում: Ֆիզիկապես ուժեղ լինելն այնքան էլ կարևոր չէ: Կարևորը կենտրոնացումն է, դիմացկունությունն է` դիմացինին պարտության տանող ճանապարհին հասցնելու հմտությունը: Երկխոսություն է` միայն թե առանց խոսքի…

Հրանտ Մելքումյան.– Ընդունված է ասել, թե շախմատը սպորտ է, բայց, ըստ էության, այն և՛ գիտության, և՛ արվեստի, և՛ սպորտի եզակի սինթեզ է: Միայն թե այն փաստը, որ տարբեր մրցաշարեր են կազմակերպվում` լավագույններից լավագույնին ընտրելու և ճանաչելու համար, շախմատը սպորտային խաղ է համարվում: Չնայած փաստ է և այն, որ շախմատային մրցապայքարի ամբողջ ծանրաբեռնվածությունն ուղեղն է կրում:

Ռուզան Զաքարյան.- Կա՞ մեկ այլ մասնագիտություն կամ ասպարեզ, որի մասին երազել եք, բայց ինչ-ինչ պատճառներով շախմատին է տրվել նախապատվությունը:

Լևոն Արոնյան.- Երբ փոքր էի, երաժշտական դպրոց էի գնում, դաշնամուր էի նվագում: Երաժշտությունն իմ ամենամեծ սերն է: Դաշնամուր էի նվագում, բայց չեմ ասի, թե պարտադիր դաշնակահար էի երազում դառնալ: Պարզապես երաժիշտ էի ուզում լինել:

Հրանտ Մելքումյան.- Մանկությանս օրերին շատ էի սիրում սպորտը: Հատկապես ֆուտբոլը: Երբեմն գիշերներն արթնանում, հյուրասենյակ էի գնում և հեռուստացույցը համարյա անձայն միացնելով` աշխարհի առաջնություններ, տարբեր մրցապայքարներ էի դիտում: Չգիտեմ, թե մայրս ինչպես էր իմանում իմ «անկարգության» մասին, ու շատ չանցած ինքն էլ էր հայտնվում հյուրասենյակում: Մեկ-մեկ ընկերանում էր ինձ, մեկ-մեկ էլ առանց բարկանալու` ասում. «Ուշ է, գնա քնելու»: Հիմա` իմ նախընտրած սպորտաձևը թենիսն է: Մի ժամանակ, նույնիսկ ինձ այնպես է թվում, թե ես թենիս պիտի խաղայի: Իսկ ավելի ուշ ինձ գրավեց միջազգային հարաբերությունների ոլորտը: Հետաքրքիր աշխարհ է:

Ռուզան Զաքարյան.- Դուք կարծես թե արդեն տարիներ ոչ միայն շախմատային, այլև ընկերական նույն «թիմն» ունեք: Սա հանգամանքների թելադրանքո՞վ, թե՞ մեկ այլ պատճառով կատարված ընտրություն է:

Լևոն Արոնյան.- Շախմատիստները, գործի բերումով` այլ ասպարեզների մարդկանց հետ ընկերություն անելու համար ժամանակ չեն ունենում: Դրա համար հիմնականում մեր աշխարհից ենք ընտրում մեր ընկերներին: Անկախ այս հանգամանքից` ընկերությունը կարևոր բան է, օգնում է հիմնական հոգսերից կտրվել` թեկուզ ժամանակավոր: Ոնց որ թե` դու ֆիզիկապես պատրաստ ես խաղալու, բայց հոգեբանորեն ամրանալու կարիք ես զգում: Այդ ժամանակ դու ընկերներիդ հետ ես հարաբերվում: Ոչ թե մասնագիտական խնդիրների շուրջ խոսելու, այլ բոլորովին ուրիշ մի իրավիճակում հայտնվելու համար: Կան ընկերներ, որոնցից սովորում ես: Եվ կապ չունի` քեզանից մե՞ծ, թե՞ փոքր են տարիքով: Կարծում եմ` իմաստնության հետ կապ չունի տարիքը: Հրանտն ինձանից յոթ տարով փոքր է, բայց դա չի խանգարում մեր ընկերությանը: Հրանտը հասնող ընկեր է: Չնայած ես ինձ ավագ ընկերոջ դերում եմ զգում: Մարդիկ կան, որոնց հետ հետաքրքիր է: Մեկ-մեկ էլ հաճելի է այն մարդկանց հետ շփվել, ժամանակ անցկացնել, ովքեր ավելի թեթև են նայում կյանքի կատարվող երևույթներին…

Հրանտ Մելքումյան.- Շախմատիստներն անընդհատ ճանապարհորդում են երկրից երկիր, և տարածության մեջ ընկերություն պահելը միշտ չէ, որ հեշտ է: Երևի դրա համար է, որ հիմնականում իրար հետ ենք ընկերություն անում: Նույն մրցաշարերին ենք մասնակցում, միասին շատ ենք ճանապարհորդում: Ընկերություն ասվածն ինձ համար շատ մեծ իմաստ ունի: Երբ խնդիրներ ես ունենում, իսկ կյանքն առանց դրանց չի լինում, ապա միշտ ընկերներդ են օգնության հասնում: Ես էլ փորձում եմ պետք եղած ժամանակ ընկերներիս կողքին լինել:

Ռուզան Զաքարյան.- Ձեր ընկերության հիմքում ոչ միայն թվարկված հանգամանքներն են, այլ մարդկային այն բարձր արժեքները, որոնք, ցավոք, մեր ժամանակներում այնքան էլ հարգի չեն: Դուք կարողանում եք գրեթե ծիսական տոն դարձնել Ձեր ընկերոջ առաջնեկի ծնունդը, մյուսի հարսանեկան օրը, տարեդարձը կամ հերթական հաղթանակը: Եվ հարազատի պես ոչ միայն իրար եք օգնում դժվարին պահերին, այլև կյանքի բերած հանկարծահաս ու ցավոտ անակնկալների դեպքում զավակի սրտացավությամբ եք կանգնում այս կամ այն ընկերոջ ընտանիքի անդամների կողքին:

Լևոն Արոնյան.- Մեզանից ամեն մեկն առանձին անհատականություն է, սեփական «ես»-ն ունի, սեփական աշխարհայացքն ունի, անձնական կարծիքն ու վերաբերմունքը` կյանքի կատարվող իրադարձություններին: Պարզ է, որ ամեն մեկս տարբեր իրավիճակներում տարբեր դրսևորումներ կարող ենք ունենալ: Բայց երևի միմյանց տեսակը գնահատելն է մեզ օգնում, որ լավ ընկերներ մնանք:

Հրանտ Մելքումյան.- Ընկերության հիմքում հիմնական մի բան կա, որ շատ եմ կարևորում: Համախոհ լինելը: Իհարկե, նաև վստահությունը: Ընկերությունը կայանում է այն ժամանակ, երբ մարդկանց հետաքրքրությունները համընկնում են, երբ ընկերական քո միջավայրում ազատ ես: Երբ կարող ես անկաշկանդ լինել, հարաբերությունների մեջ` անկեղծ, իմանալով, որ խոսքդ ընկալվում է այնպես, ինչ մտքով որ ասվում է տվյալ պահին:

Ռուզան Զաքարյան.- Որքան գիտեմ` նաև գրավոր խոսքն եք սիրում, և ներկա օրերում, երբ գիրք կարդացողների թիվը նվազում է, Դուք գրական աշխարհ եք մտնում ոչ թե սեղմագրերի կամ համացանցի օգնությամբ, այլ հենց տպագիր գիրքը նախընտրելով: Կա՞ մի ժանր, որին հատկապես նախապատվություն եք տալիս:

Լևոն Արոնյան.- Որոշակի ժանրային նախընտրություն չունեմ: Նայած ժամանակ: Առաջ շատ էի սիրում գեղարվեստական գրականություն: Հիմա ավելի շատ պատմավավերագրական գործեր եմ կարդում: Այնպես է, որ մի շրջան այս է դուրդ գալիս, հետո մեկ այլ ժանրի գործեր են գրավում: Ինչպես շախմատում` մի տարբերակում խորանում ես, հետո նորից ետ ես դառնում նախորդին կամ էլ բոլորովին նոր մի տարբերակ ես մշակում: Նույնն էլ գրականությունն է: Միշտ թռվռում ես: Նայած, թե տվյալ պահին ինչ պահանջ ունես:

Հրանտ Մելքումյան.- Ժամանակը, ցավոք, չի ներում, որ գիրք կարդալուն այնքան տրամադրեմ, որքան կուզեի: Բայց հնարավորինս կարդում եմ և հատկապես դասական գրողների գործերն եմ սիրում կարդալ: Չեմ կարող ասել, թե սիստեմատիկորեն եմ դա անում, բայց նախընտրում եմ դասական կամ ժամանակակից գրողների գործերը: Շատ եմ սիրում Գոգոլին: Ընտրության մեջ հաճախ Լևոնն է օգնում` հուշելով, թե որ հեղինակի որ գործը հատկապես կարդամ: Իսկապես ավագ ընկեր է, և շատ է ինձ օգնել հետաքրքրություններիս շրջանակը մեծացնելու համար: Մի շրջան տարված էինք փիլիսոփաների գործերով: Անտիկ աշխարհի, նաև 20-րդ դարի փիլիսոփաների աշխատություններն էինք կարդում: Բայց նրանց անցյալում թողեցինք:

Ռուզան Զաքարյան.- Իսկ պատմավավերագրական գործերը, փիլիսոփաների աշխատությունները կամ գեղարվեստական գրականությունը որևէ ձևով «օգնո՞ւմ է» Ձեր մասնագիտական աշխատանքին:

Լևոն Արոնյան.- Կարծում եմ` պարտադիր պայման չէ: Նախասիրություն է: Բայց կյանքի տարբեր իրավիճակներում օգնում է: Օրինակ, Մաքիավելիի գիրքը կարդալով` ավելի պարզ դարձավ ինձ համար, թե ինչ ճանապարհ պիտի ընտրեմ առաջ շարժվելու համար: Ես, օրինակ, միշտ մտածում էի, թե կյանքում պետք է աստիճանաբար մոտենալով` հասնես քո հիմնական նպատակին, բայց տարբեր հեղինակների գործեր կարդալով` հասկացա, որ, եթե նպատակ ունես` ապա այն իրականացնելու համար կարելի է և զոհաբերումների գնալ: Եվ պարտադիր չէ քայլ առ քայլ, դանդաղ ընթացքով առաջ շարժվել: Կարելի է որոշ բաներ հաշվի չառնել և կենտրոնանալով` չշեղվել գերագույն նպատակիդ տանող ճանապարհից: Սա մեր ազգային բնավորությանը բնորոշ գիծ չէ, բայց ես հիմա մտածում եմ, որ կենտրոնանալն ու իմ աշխատանքին խանգարող ամեն բան շրջանցելն է ճիշտ:

Հրանտ Մելքումյան.- Չեմ կարող ասել, թե գրականությունը կամ այս ու այն հեղինակի գործերը որոշակի ուղեցույց են դարձել ինձ համար: Բայց հենց նրանք են հասանելի դարձրել այն ճշմարտությունները, որոնք գուցե կյանքի փորձով, այսինքն` ավելի ուշ պիտի հասկանայի:

Ռուզան Զաքարյան.- Իսկ համերգասրահներ, որտեղ դուք հաճախ եք լինում, հոգևոր պահանջո՞վ, թե՞ ժամանցի համար եք գնում:

Լևոն Արոնյան.- Ինձ համար հոգևոր պահանջ է: Երաժշտությունն ինձ շատ հարազատ բնագավառ է: Ես նաև կինո եմ շատ սիրում:

Հրանտ Մելքումյան.- Ես երաժշտություն սիրում եմ լսել ոչ միայն համերգասրահներում, այլև պարապմունքների ժամանակ:

Լևոն Արոնյան.- Բայց ասեմ, որ պարապմունքների ընթացում տարբեր ժանրերի երաժշտություն ենք լսում: Պատահում է, որ տրամադրություն փոխելու համար` նույնիսկ ռաբիս երգիչների կատարումներ ենք լսում: Էդ ոճի երգերը ոչ թե որպես երաժշտություն ենք ընտրում, այլ` որպես մթնոլորտ ցրող, զվարճանքի ֆոն: Երաժշտական գործեր կան, որոնք ամեն օր չես կարող լսել, բայց պարապմունքի ժամանակը պետք է որևէ երաժշտությամբ ուղեկցվի: Ասենք` ռեպ կամ էդ ոճի բաներ, որոնք ակտիվացնում, ավելի զվարթ տրամադրություն են ստեղծումգ Իսկ խաղից առաջ բոլորովին այլ երաժշտություն է ընտրվում` դասական, կարող է նաև ժողովրդական լինի, կարող է և ֆոլկ լինի:

Հրանտ Մելքումյան.- … Ընդմիջումներին ինչ ասես լսում ենք, իսկ պարապել սիրում եմ հանդարտ երաժշտության ուղեկցությամբ, որն օգնում է հանգիստ մնալ խաղատախտակի առաջ: Շախմատը կենտրոնանալու պահանջ է դնում, և միակ միջամտությունը, որը թույլատրելի է համարվում` երաժշտությունն է: Այն օգնում է միտքդ ու հայացքդ պահել խաղատախտակի վրա:

Ռուզան Զաքարյան.- Իսկ Ձեր աշխարհում հնարավո՞ր է հետք թողնել ոչ թե մեծ հաղթանակներ տանելով, չեմպիոնի կոչումը նվաճելով, այլ նոր ու հետաքրքիր խոսք ասելով շախմատային արվեստում: Ինչպես, ասենք` արվեստի և գրականության ասպարեզում:

Լևոն Արոնյան.- Իմ կարծիքով` շախմատի ասպարեզում գնահատման չափանիշն ավելի օբյեկտիվ է, քան արվեստում: Մեզ մոտ թվանիշ է գործում, և դա է հիմք ընդունվում: Մարդիկ դրանով են կողմնորոշվում: Մենք` նույնպես: Պատահում է, հարյուրավոր խաղեր ես նայում և հասկանում ես, որ ա՜յ, էս մեկը լավ խաղացող է, ուժեղ անհատականություն: Բայց այդպիսի գնահատական դու կարող ես տալ, իսկ մնացած հարյուրն անտարբեր է մնում: Հիշվում են հաղթողները: Ինչպես պետական կառույցներում, լավ նախագահներ են լինում, բայց պատմության մեջ մնում են նրանք, ովքեր երկրի համար թեկուզ մեկ, բայց շատ նշանակալից գործ են անում:

Հրանտ Մելքումյան.– Նույնիսկ նրանք, ովքեր նոր խոսք են բերում շախմատային խաղում, այնպիսի ճանաչման չեն արժանանում, ինչպես նրանք, ովքեր մրցաշարերում հաղթանակի պատվանդանին են կանգնում:

Ռուզան Զաքարյան.- Ձեր շախմատային կենսագրության մեջ կա՞ այնպիսի միջադեպ, որը զարմանքի կամ ծիծաղի առիթ դառնալով` մոռացության չի տրվել:

Լևոն Արոնյան.- Աշխարհի գավաթի մրցաշարին իմ առաջին մասնակցությունն էր. Խաղում էի ֆրանսիացի գրոսմայստերի հետ: Դիրքը ոչ-ոքիի էր, բայց ոչ ես էի դա հասկանում, ոչ էլ մրցակիցս: Երկուսս էլ կարծես հիպնոսացված լինեինք: Խաղից հետո շատերն ասացին, թե շախմատից հասկացող երեխան անգամ կտեսներ, որ խաղը ոչ-ոքիի էր: Բայց ոչ մեկիս մտքով չէր անցնում հաշտություն կնքել: Ես ուզում էի խաղը հնարավորինս շուտ վերջացնել: Գրիչս վերցրեցի, որ գրեմ, չգրեց: Անմիջապես դատավորին կանչեցի և նոր գրիչ խնդրեցի: Փորձեցի գրել, նորից չստացվեց: Այս անգամ ես նոր գրիչ չուզեցի: Ուրախացա, որ չեմ կարող գրել: Ֆրանսիացին` իմ ուրախ տրամադրությանը բոլորովին այլ կերպ արձագանքեց ևգ ընդունեց իր պարտությունը: Եթե ես ուրախ տրամադրություն չունենայի, որից նա այդքան ազդվեց, իհարկե, նման որոշում չէի կայացնի: Բայց իմ ուրախությունը թատրոն չէր, խաղ չէր…

Ռուզան Զաքարյան.- Գուցե՞ նախախնամություն էր…

Լևոն Արոնյան.- Չէ, դա էլ չէր: Բոլորովին ուրիշ մի բան կա. երբ երկու մրցակիցներ երկար ժամանակ նստած են դեմ դիմաց, նույն ալիքի վրա են լինում, իսկ նրանցից մեկն ուժեղ է այնքան, որ կարողանում է դիմացինին էներգետիկ իր դաշտում պահել: Ներքին մի կապով դիմացինը հայտնվում է հիպնոսի տակ և անում է այն, ինչ դու ես ուզում:

Հրանտ Մելքումյան.- Առաջին լիգայի մրցաշար էր. սկզբնախաղի քայլն արել ու սպասում էի մրցակցիս պատասխան քայլին, ով մտածում էր շատ երկար: Այլևս չդիմանալով` ելա տեղիցս ու գնացի շրջելու խաղասրահում: Բավական ուշ ետ եկա և վստահ, որ հակառակորդս արդեն կատարել է իր քայլը, զինվորը վերցրեցի, նաև զարմացա`արժե՞ր էդքան երկար ժամանակ վատնել` առաջին իսկ քայլում զինվոր զոհաբերելու համար: Բայց զարմանքս կրկնապատկվեց, երբ լսեցի խաղընկերոջս զայրացած ձայնը. «Էդ ի՞նչ ես անում, ես իմ քայլը դեռ չեմ կատարել»:

Ռուզան Զաքարյան.- Իսկ ինչպե՞ս եք վերաբերվում լրագրողներին, որոնց ուշադրությունը մի դեպքում երևի թե հաճելի է, մեկ այլ պարագայում` ոչ այնքան ցանկալիգ

Լևոն Արոնյան.- Նայած, թե որակական ինչ մակարդակ ունի մեդիայի ներկայացուցիչը: Տարբեր են լինում: Մի անգամ, օրինակ, մեկը մոտեցավ ասաց, թե` քեզ հետ հարցազրույց եմ ուզում ունենալ: Միջազգային մրցաշարի օրեր էին: Ասացի էդ աղջկան, որ զբաղված եմ և էդ պահին չեմ կարող իրեն ժամանակ տրամադրել: Ինքն էլ համառեց` «Ճիշտն ասած, արդեն գրել եմ նյութը, եթե Ձեր համաձայնությունը չտաք, ինձ աշխատանքից կհեռացնեն»: «Լավ տպագրեք,- համաձայնեցի,- եթե նման խնդիր կա»: Հետո թերթում տպագրված նրա «հարցազրույցը» կարդալով` երկու օր ծիծաղում էի:

Հատկապես մի «պատասխանիս» համար. իբր, փոքրուց մինչև հիմա խաղի ժամանակ, նաև ջղայնանալիս, ես երգում եմ: Եվ իբրև թե այդպես եմ հաղթահարում իմ դժվարին պահերը: Մինչև հիմա, երբ պատկերացնում եմ ինձ խաղատախտակի առաջ նստած երգելիս, ծիծաղս չեմ կարողանում զսպել: Եթե մոռանալ էլ ուզեմ, չեմ կարող, լրագրողներ կան, որոնք մինչև հիմա հարցնում են. «Ճի՞շտ է, որ խաղի ժամանակ երգում եք»: Լրագրողներ էլ կան, որոնք ասում են. «Լևոն, ինչպե՞ս է, որ դուք սփյուռքահայ լինելով, կարողանում եք խոսել հայերեն»: Այսինքն, ժամանակ էլ չեն տրամադրում գոնե ամենահասարակ տեղեկությունները հավաքել այն մարդու մասին, որի հետ պատրաստվում են հարցազրույց վարել:

Բավական է այն, որ հայտնի անուն է: Ուրեմն, կարելի է նյութ գրել նրա մասին: Իսկ թե` նա որտեղի՞ց է, մարդկային ի՞նչ կերպար է` նրանց հետաքրքիր չէ: Մեդիայի հետ հարաբերություններ ճշգրտելու և, առհասարակ, մի շարք հարցերում կողմնորոշվելու համար ինձ շատ են օգնել ընկերոջս` Բորիս Գելֆանդի խորհուրդները: Նա ասել է. «Եթե լրագրողը քեզ հետ հարցազրույց վարելու առաջարկ է անում, ասա, որ մեկ շաբաթ կամ մեկ ամիս հետո միայն կարող ես հանդիպել հետը: Այն լրագրողը, որը քո նշված ժամկետից հետո զանգահարեց, ուրեմն իսկապես հետաքրքրված է քեզանով, այլ ոչ թե պահի տակ է որոշել քո մասին գրել»:

Հրանտ Մելքումյան.– Ինձ նախ մտահոգում է այն փաստը, որ մեր լրագրողները շախմատային մրցաշարերին անդրադառնում են մակերեսորեն, երբեմն էլ` «հաղթեց, պարտվեց» բառերից առաջ այս կամ այն շախմատիստի անունը նշելով: Նույնիսկ հեղինակավոր մրցաշարերն, ինչպես հարկն է, չեն մեկնաբանվում, ասենք, այնպես, ինչպես ֆուտբոլը: Պատճառը չեմ կարող ասել: Ինչ վերաբերում է հարցազրույցներին, իհարկե, ինձ այնքան շատ առաջարկներ չեն արվում, ինչպես Լևոնին: Լինելու դեպքում էլ հիմնականում հրաժարվում եմ, որովհետև քեզ դիմում է մեկը, որն ընդամենը տվյալ մրցաշարի մասին գիտի ու նաև քո անունը:

Չգիտի, թե ի՞նչ է շախմատը, այդ ասպարեզում կատարվող անցուդարձին է անտեղյակ, հարցերն էլ, բնականաբար, մակերեսային են, անհետաքրքիր: Դա կրթվածության համապատասխան մակարդակ չունենալու և, որ ամենացավալին է, դիմացինի մասնագիտությունը չհարգելու մասին է վկայում: Լավ, մտածում ես, եթե շախմատի հանդեպ հարգանք չունի, ապա գոնե իր ընտրած ասպարեզին այդչափ քամահրանքով չվերաբերվի: Չէ՞ որ հենց իր և իր նմանների պատճառով է վարկաբեկվում կարևոր այդ ոլորտը: Կուզենայի, որ նրանք հարցազրույցից առաջ շատ պարզ մի քանի հարցեր կազմեին ու իմանային, թե ո՞ւմ հետ են հանդիպելու:

Ռուզան Զաքարյան.- Իսկ ամենից շատն ի՞նչը կարող է տհաճության աստիճանի նեղսրտություն պատճառել:

Լևոն Արոնյան.- Մենք նման նեգատիվ զգացողություններ չենք ապրում, որովհետև զբաղվում ենք մեր սիրած գործով և ձգտում ունենք: Դժվար ապրում է նա, ով կյանքում նպատակ չունի: Մարդու ամենամեծ ցավը դա է: Երբ նպատակ ունես, դժվարությունները հաղթահարվում են: Պայքարելը հեշտ է լինում: Շատ կարևոր է, թե անհատապես ինչ որակ ունես: Ես, օրինակ, լավատես եմ ու նաև մարդամոտ: Դրանք իմ հիմնական հատկանիշներն են: Ես մարդկանց սիրում եմ: Եթե մարդիկ էլ ինձ են սիրում և ընդունում իմ տեսակը, ես շատ արագ եմ կոնտակտվում և նույն կերպ եմ արձագանքում նրանց ջերմությանը:

Հրանտ Մելքումյան.- Շատ տխուր հայացք ունենալու դեպքում կյանքի դժվարություններին տրվելով` կարող ես ավելի բարդացնել վիճակդ: Եթե տհաճ միջադեպը չես ընդունում որպես կենսագրությանդ շատ կարևոր մի դրվագ, ապա կարողանում ես փակուղի չմտնել: Ամեն մեկը գիտի, որ կյանքի ճանապարհը միայն ուղիղ գծով չի անցնում: Այն անցնելիս հանդիպում ես մարդկանց, որոնք տարբեր են լինում: Եվ նրանց վերաբերմունքը` դրական կամ բացասական, հաճախ հենց քո վերաբերմունքով, քո թելադրանքով է ձևավորվում:

Ռուզան Զաքարյան.- Շախմատի մրցաշարերը երբեմն հիշեցնում են թատրոն, որտեղ կան և՛ խաղացողներ, և՛ հանդիսատես: Ձեզ համար է՞լ է կարևոր հանդիսատեսի ներկայությունը և այն, թե ինչպե՞ս է նա արձագանքում Ձեր խաղին:

Լևոն Արոնյան.– Իհարկե, եթե մոտենում են, շփվում, ջերմ զգացողություն ես ունենում և, բնականաբար, նույն կերպ կամ հնարավորինս ինքդ էլ ես ուշադիր լինում նրանց հանդեպ: Եթե արհամարհես նրանց ներկայությունը, ուշադրություն չդարձնես նրանց վրա, բնականաբար, նույն ձևով կփոխադարձեն քեզ, իսկ դա ակամա կազդի տրամադրությանդ վրա, ուրեմն` նաև խաղի ընթացքի վրա:

Հրանտ Մելքումյան.- Մրցաշարերին սովորաբար գալիս են այն մարդիկ, ովքեր շախմատային արվեստ են սիրում: Մի հանգամանք, որն արդեն իսկ կարևոր է մրցաշարին մասնակից շախմատիստի համար, քանի որ շախմատասերների ներկայությունը, նրանց ուշադրությունը ոչ միայն ոգևորում է, այլև դրական ազդեցությամբ` մի տեսակ թուլացնում է լարված այն մթնոլորտը, որը տիրում է խաղասրահում:

Ռուզան Զաքարյան.- Իսկ մրցապայքարի ժամանակ հակառակորդի որտեղից լինելն ու ազգային պատկանելությունն էական նշանակություն ունի՞ Ձեզ համար:

Լևոն Արոնյան.- Կարևոր է այնքանով, որ պետք է հնարավորինս շատ իմանաս, թե որտեղի՞ց է սկսել ճանապարհը, ի՞նչ թերություններ, ի՞նչ առավելություններ ունի մրցակիցդ: Ես երբեք չեմ գնում խաղի` չիմանալով, թե ո՞ւմ հետ եմ խաղալու, և ի՞նչ խաղաոճ եմ ընտրելու` նրա հետ խաղատախտակի առաջ նստելով: Պարզ է, որ ամեն մի երկրի, անգամ աշխարհամասի ներկայացուցիչ անհատական իր կերտվածքը, իր առանձնահատկություններն ունի, իր նախասիրությունները: Այսինքն, անհատական խաղաոճը, որը շատ հաճախ հենց սոցիումից է ծնվում: Այս ամենը նկատի առնելով` ես միշտ ուշադրություն եմ դարձնում Ձեր նշած հանգամանքի վրա:

Հրանտ Մելքումյան.– Յուրաքանչյուր անհատ իր երկրի մշակույթի կրողն է: Որքան էլ զարմանալի թվա, բայց խաղի ժամանակ ամեն մեկն իր ազգին բնորոշ հիմնական հատկանիշներն է դրսևորում: Շախմատը, իմ համոզմամբ, այն խաղատեսակն է, որը մեծ չափումներով է ի հայտ բերում մարդու բնավորության անգամ թաքուն գծերը` ագրեսիվություն, բարյացակամություն, նենգություն, հուզականություն և այլն: Ես դա վաղ հասակից եմ հասկացել: Եվ շախմատիստի համար շատ կարևոր է նախապես իմանալ, թե ի՞նչ մշակույթի տեր ժողովրդի ներկայացուցիչ է իր հակառակորդը, մտավոր և հոգևոր համապատասխան պատրաստվածությամբ խաղալու համար:

Ռուզան Զաքարյան.- Լև Տոլստոյը մի առիթով իր եղբոր մասին, որը ցարական բանակի սպա էր, ասել է, թե` նա բացառիկ մեծ տաղանդ ուներ ու ավելի լավ էր գրում, քան ես, բայց գրող չդարձավ ու գրականության բարձունքները չգրավեց, որովհետև փառամոլ չէր: Ի՞նչ եք կարծում, որևէ ասպարեզում բարձունքների հասնելու համար փառամոլ լինելը կարևո՞ր պայման է:

Լևոն Արոնյան.- Իհարկե: Մարդը պետք է սիրի ինքն իրեն, որպեսզի կարողանա ինքնադրսևորվել: Անպայման չէ, որ գոռոզ լինի, բայց պետք է, որ իր գինն իմանա և հասկանա, թե ի՞նչ ձգտումներ ունի: Պարզ է` ամեն մեկը մտածում է` լավերից լավագույնն է ինքը, բայց եթե քո թույլ և ուժեղ կողմերը չիմանաս, մեկ է, չես կարող մինչև վերջ օբյեկտիվ լինել: Հիմա, եթե չմտածեի, որ իմ ասպարեզում ես առաջիններից եմ, և չձգտեի ամենաառաջինը լինել, ապա չէի կարող ինչպես որ պետք է զբաղվել շախմատով ու դառնալ այն, ինչ` եմ: Սա է իմաստ տալիս իմ կյանքին` լինել լավագույնը ընտրածս ասպարեզում:

Հրանտ Մելքումյան.- Երբեք չես կարող իմանալ, թե քո մաքսիմումը ո՞րն է: Անընդհատ աշխատում ես` առավելագույնին հասնելու համար: Ամենաբարդ խնդիրն այն է, որ մարդը չգիտի սեփական ներուժի չափը: Իհարկե, համեմատության զուգահեռներ տարվում են, բայց ուրիշների հետ համեմատվելով, միշտ չէ, որ կարող ես հարցերիդ պատասխանը ստանալ: Եվ քանի որ ամեն մեկն իր ճանապարհն է անցնում, ապա հաջողության հասնելու ուղիներն էլ տարբեր են լինում: Իսկ փառամոլ լինելն այդ ճանապարհն անցնելիս պարտադիր պայման չէ` գոնե ինձ համար: Պարտադիր ուրիշ մի պայման կա` շախմատում առանց բարձունք գրավելու` հետք չես կարող թողնել:

Ռուզան Զաքարյան.- Եվ ո՞րն է այն բարձունքը, որին ձգտում է ձեզանից ամեն մեկը:

Լևոն Արոնյան.- Ինձ համար աշխարհի չեմպիոնի կոչումը նվաճելն է: Ոնց որ թե այս անգամ չհաջողվեց դրան հասնել, բայց չեմ ամաչում դրա համար: Կան մարդիկ, օրինակ, որ լավագույն հարյուրյակի մեջ չեն մտել, բայց առանց ամաչելու` ասում են. «ուզում եմ աշխարհի չեմպիոն դառնալ»: Այդպիսի բան ասելու համար պիտի ճանապարհ կտրես: Ես ուրախ եմ, որ այդ երկար ճանապարհն արդեն հաղթահարել եմ:

Հրանտ Մելքումյան.- Հավանաբար Լևոնին արժանի մրցակից դառնալը (ծիծաղում է.- Ռ.Զ.): Իսկ ավելի լուրջ, ամենամեծ երազանքս աշխարհի սուպերմրցաշարին մասնակցելն ու ուժերս փորձելն է` հեղինակավոր այդ մրցույթում, աշխարհի լավագույն շախմատիստների հետ նույն խաղատախտակի առաջ նստելով: Որքանո՞վ է իրականանալի իմ այս նպատակը, չգիտեմ, բայց ներկա փուլում դա է իմ երազանքը:

Ռուզան Զաքարյան.- Հուսանք, որ ձեզանից ամեն մեկը կհասնի իր երազանքին: Եվ շատ մոտ ապագայում կգրավի այն բարձունքը, որին ձգտում է: