Ծրագրում կետեր կան, որոնք հնչեցվում էին ընդդիմության կողմից, ես դրա համար ուրախ եմ

Հարցազրույց Ազգային ժողովի պատգամավոր, ՀՀ նախկին վարչապետ Հրանտ Բագրատյանի հետ

– Պարոն Բագրատյան, Ազգային ժողովում ՀՀ կառավարության ծրագրի հետ կապված Ձեր ելույթում նախորդ 6 տարիները կորցրած բնորոշեցիք և նշեցիք, որ առաջին անգամն է, որ վերջապես կառավարության ծրագրի հոտ է գալիս: Ընդհանուր ինչպե՞ս եք գնահատում այս նոր ծրագիրը:

– Չնայած շատը քննադատել եմ, այնուամենայնիվ, էական դրական կետեր կան: Ծրագրի մոտավորապես 35-40%-ը նոր կետեր են, որոնք վերջին 15 տարում մեր հասարակությունը քննարկում էր, հատկապես դա հնչեցվում էր ընդդիմության կողմից, և մենք այսօր ծրագրում տեսնում ենք դրանք: Ես դրա համար ուրախ եմ, դա պետք է նշել: Դժբախտաբար, շատ կետեր ծրագրից բացակայում են: Եթե դրանք կոմպլեքսի մեջ չլինեն, կառավարությունը չի հաջողի:

– Այդ դրականն ու բացասականը կնշե՞ք:

– Հսկայական քայլ է ավելացված արժեքի հարկը սահմանից հանելը,Համահայկական ներդրումային հիմնադրամ ստեղծելը: Չէ՞ որ սա մի 10 տարի առաջ քննարկվում էր, և, չգիտես ինչու, այլ տարբերակով փորձեցին լուծել, իսկ մենք ասում էինք, որ այդ տարբերակով ոչ մի արդյունքի չեն հասնի: Չգիտես ինչու, համահայկական բանկ ստեղծվեց։ Ես չեմ ասում, որ Համահայկական բանկ չլինի, բայց այդպիսին չպետք է լինի:

Հիմա անցել է 3-4 տարի, փաստենք` ո՞վ էր ճիշտ: Կամ` երբ կառավարությունն ասում է` գյուղատնտեսության մեջ պետք է փոխօգնության կոոպերացիա լինի, գյուղացիներին սուբսիդավորեն, ապա միանշանակ կհաջողի կառավարությունը, միանշանակ գյուղի վիճակը կթեթևանա: Կամ` վերջապես գնում են գյուղատնտեսության ապահովագրության: Տեսե՛ք, մենք մեքենաներն ապահովագրում ենք, 45 տարվա կտրվածքով ծերություն ենք ապահովագրում, բայց այսօր գյուղացուն չենք ապահովագրում: Դրանք ճիշտ քայլեր են, և մենք նշեցինք այդ մասին: Բայց դրա հետ միասին, մոտ 2 այդքան էլ նշեցինք քայլեր, որ բացակայում են:

– Առանց ի՞նչ քայլերի ծրագիրն ամբողջական չի լինի ու հնարավոր չի լինի հաջողություն ապահովել:

– Օրինակ` եթե չստացվի միկրո, փոքր ու խոշոր բիզնեսի հարկերի կապակցում, կառավարությունը խնդիրը կձախողի: Այս փոփոխությունների պարագայում ինքը դա էլ պետք է փոխի: Միկրոն պետք է հարկվի որոշակի սխեմայով, օրինակ, լինի արտոնագրային վճար, փոքրը պետք է հարկվի շրջանառության հարկով կամ մեկ այլ սխեմայով, բայց եթե գործունեություն չի ծավալում, ապա պետք է միայն արտոնագրային վճարի չափով գումար անպայման մուծի, և խոշորը պետք է տարբերակված հարկվի, օրինակ` ենթադրենք, եթե փոքրի շրջանառության շեմ սահմանվի` 100 կամ 500 մլն դրամի չափով, ապա առաջին 500 մլն դրամ շրջանառությունը փոքրի համար նախատեսված շրջանառության հարկի չափով պետք է հարկվի, իսկ դրանից հետո հարկվի` որպես խոշոր, այսինքն` շահութահարկ և ԱԱՀ վճարի:

Ըստ էության, խոսքն այն մասին է, որ խոշորի համար լինի շահութահարկ և ԱԱՀ, իսկ փոքրում կամ միջինում (բաժանումը մեկը պետք է լինի), պետք է լինի շրջանառության հարկ և/կամ արտոնագրային վճար, և այլն: Վերջ: Եվ սրանք պետք է լինեն ներդաշնակեցված: Իմ խորին համոզմամբ, սա միակ լուծումն է Հայաստանի Հանրապետությունում: Սա ծրագրում դեռ չկար: Ճիշտ է, ընդդիմություն եմ, բայց եթե տեսնեմ, որ կառավարությունն իրական քայլեր է անում, միայն կողջունեմ: Մյուս կողմից, եթե, ասենք, մենք տոտալ, ամբողջ բնակչության եկամտահարկի հայտարարագրին չանցնենք, չենք կարող ստվերից դուրս գալ, որովհետև հայտարարագրի դեպքում միևնույն ժամանակ սննդամթերքի տարեկան զեղչեր պետք է նախատեսենք, որն առևտուրն ու ծառայությունները ստվերից կհանի, ոչ թե բռնի կերպով ՀԴՄ-ների միջոցով փորձեն դա անել:

Այդ դեպքում արդեն մարդիկ էլ կպահանջեն, որ դա լինի: Սա նույնպես շատ կարևոր հարց է այդ կոմպլեքսի մեջ: Նաև կարևոր հարց է, որպեսզի նվազագույն աշխատավարձը կազմի միջին աշխատավարձի մոտ 45-50%-ը: Այս քայլերի եռամիասնությունն ամբողջովին կփոխի հարկային համակարգը, և մենք կունենանք շատ դինամիկ հարկային համակարգ: Եթե ժամանակին պարզեցված հարկի հետ միասին այս կապակցման մեխանիզմը նախատեսվեր, այդ մեխանիզմը կաշխատեր, բայց քանի որ դա չնախատեսվեց, ստիպված եղան վերացնել: Դա շատ կարևոր է, ճակատագրական է հանրապետության համար: Սա ես կանվանեի հարկային եռամիասնական ռեֆորմ: Նախորդ կառավարության հետ նույնիսկ հնարավոր չէր այս մասին խոսել, ճիշտ հակառակը` ասում էին` նվազագույն աշխատավարձի բարձրացումը ստվերը կավելացնի: Ինձ զարմացնում էր դատողությունների այդ մակարդակը:

– Մինչ այս տեղի ունեցած իրադարձություններից դատելով` ի՞նչ եք կարծում, նոր կառավարությունը հակվագծ է ընդունելու նման առաջարկները:

– Մոտ ապագայում կերևա: Այժմ կառավարության ծրագիրը ներկայացված է քննարկման, միջոցառումներ պետք է գրեն, հետագայում գուցե այդ առաջարկներն էլ ավելացնեն:

– Կենսաթոշակային բարեփոխումների գծով միջանկյալ լուծում տրվեց, բայց կառավարության ծրագրում «պարտադիր» արտահայտությունը կա, և Հովիկ Աբրահամյանն էլ իր ելույթում ոչ մեկ անգամ հայտարարեց, որ «պարտադիր կլինի, բայց ոչ պարտադրված»: Ինչպե՞ս եք դա պատկերացնում:

– Չգիտեմ: Կառավարությունը հայտարարեց, որ այդ քննարկումներն Ազգային ժողովում կլինեն մինչև հունիսի վերջ: Գաղափար չունեմ` ինչ փաթեթի մասին է խոսքը: Ճիշտ կլինի, օրինակ, որ այնպես լինի, երբ պարտադիրն ընդամենը 10 տարով է, բայց այդ տարիների ընտրությունը կամավոր է: Պարզ է, որ մարդիկ կընտրեն աշխատանքային վերջին 10 տարիները, և դա բնական է, որովհետև ամենավերջում մարդիկ պետք է խնայեն, և ոչ թե աշխատանքի կենսագրության սկզբում: Այս առումով պարտադիր կուտակայինի` նախկին կառավարության պարտադրված տարբերակն ուղղակի անհեթեթություն էր, 45 տարին չիմացության համաշխարհային ռեկորդ է:

Նաև ճիշտ կլինի, որ հին սոցապվճարները վերականգնեն, որովհետև հին պետական կենսաթոշակային հիմնադրամն անպայման պետք է վերականգնել: Եվ այդ միջոցները պետք է գնան հանրապետության ներսում ենթակառուցվածքների բարելավմանը: Նաև կարևոր եմ համարում, որ մասնավոր գործատուի փոխարեն կառավարությունը չվճարի, այսինքն` մասնավոր հատվածի գործատուներն իրենք իրենց աշխատակիցների համար վճարեն լրացուցիչ 5% (կամ մեկ այլ թիվ) գումարը, իսկ կառավարությունը պետք է վճարի պետական հատվածի գործատուների փոխարեն: Կամ էլ մասնավորում կարող է անել կամավոր, և ընդհանրապես պարտադիր չլինի: Ահա Ձեզ 4-5 կետ, որտեղ պարտադիրի ինչ-որ տարր կա, բայց լիովին ընդունելի է, և հանրապետությունն այս վիճակից դուրս կբերի:

– Պետական կենսաթոշակային հիմնադրամի առկայության դեպքում անցած տարի գրանցված «Ամունդի-Ակբա ասեթ մենեջմենթ» և «Ցե-Կվադրատ Ամպեգա» ֆոնդերի կարիքը չի՞ լինի:

– Այդ հիմնադրամն այս խնդրի հետ կապ չունի, դա պետք է վերականգնել, բայց այն, քանի որ ֆոնդ է, կարող է կուտակվող միջոցներն օգտագործել ներդրումների համար: Պետական կենսաթոշակային հիմնադրամն իր գոյության ընթացքում այդպես էլ ներդրումներ չարեց (դեֆիցիտային էր), միչդեռ դա պետք է լինի պարտադիր կենսաթոշակային ներդրումային հիմնադրամ: Իսկ Ձեր նշած ֆոնդերը կարող են գալ, բայց նրանք ներդրումներ պետք է անեն Հայաստանում: Ավելի ուշ պետք է լինի մի թվով սոցիալական վճար, ենթադրենք` 12%, որից 4-5%-ը երկարատև կուտակայինն է, իսկ մնացածը` ոչ, ինչպես այսօր անում են սկանդինավյան երկրներում:

– Ամեն դեպքում, ըստ Ձեզ, միտումն այն է, որ կենսաթոշակային բարեփոխումների հետ կապված հասարակության ընդվզումը հանդարտեցվի՞:

– Հավանաբար:

– Հովիկ Աբրահամյանն իր ելույթում մի քանի անգամ նշեց, որ բյուջեի եկամտային մասի հետ կապված կա՞րող է խնդիրներ լինեն, 2013 թ. բյուջեն արդեն կազմված է, պետք է աշխատեն ըստ դրա: Ի՞նչ եք կարծում, այստեղ ի՞նչ խնդիր կա:

– Չեմ կարող ասել, ես գիտեմ այնքան, ինչքան դուք: Իրենք կարող են բյուջեն ներկայացնել փոխելու: Ես դա խնդիր չեմ համարում, բյուջեն հաստատված է, բայց եթե ուզում են, կարող են փոխել:

– Այսինքն` սեկվեստրի հարց չի՞ կարող առաջանալ:

– Չգիտեմ` սեկվեստր տանելու էր, թե ավելացնելու էր, բոլոր դեպքերում կառավարությունն է Ազգային ժողովի օրակարգը թելադրում: Ես դա խնդիր չեմ համարում, չարժե կես տարի կորցնել:

– Հովիկ Աբրահամյանը, կարծես, փորձում է գործարարների հետ աշխատանք տանել ստվերի կրճատման ուղղությամբ: Ինչպե՞ս եք գնահատում, ի՞նչ քայլեր պետք է արվեն ստվերն իսկապես կրճատելու համար:

– Ես խոսում եմ կառուցվածքային խնդիրների մասին, ես խոսում են նախ այնպիսի մի հարկային համակարգ ստեղծելու մասին, որն ինքը կնվազեցնի ստվերը: Մենք ունենք ֆրագմենտար հարկային համակարգ` մի մոտեցում խոշորին, մեկ այլ մոտեցում` փոքրին, երրորդ մոտեցում` միջինին, և այլն: Մենք խոսում ենք հարմոնիզացնելու մասին: Ստվերի հետ կապված երկրորդ խնդիրը վարչարարության հետ է, երրորդը` քաղաքական կամքի: Ես այդ երկրորդ ու երրորդ կետերից չեմ խոսում, գնահատականներ չեմ տալիս: Ես ընդդիմադիր գործիչ եմ: Այս պահին մասնագիտական տեսանկյունից ես տեսնում եմ դաշտը հարմոնիզացնելու խնդիրը:

– Իսկ դաշտը հարմոնիզացնելու խնդիրը որքանո՞վ է հնարավոր լուծել, եթե կառավարության անդամներն իրենք արդեն խիստ փոխկապակցված են բիզնեսի հետ:

– Ստվերի խնդիրը 5 հարթություն է` բուն հարկավորման տնտեսական մեխանիզմը, քաղաքական կամքը, հարկային վարչարարությունը, չինովնիկների ներգրավվածությունը բիզնես աշխարհում և քաղաքական ուժերի դասավորվածությունը երկրում: Ես այսօր խոսում եմ միայն տնտեսական մեխանիզմների մասին: Սակայն այդ 5-ն էլ կարևոր են, որ ստվերը վերանա:

– Որքա՞ն ժամանակ հետո հնարավոր կլինի գնահատել կառավարության գործունեության արդյունավետությունը:

– Մոտ 6 ամիս հետո կերևա` արդյո՞ք արդյունք տալիս են և արդյո՞ք հետևողական են:

– Հովիկ Աբրահամյանը նաև նախկին վարչապետների ակումբ ստեղծելու գաղափարն առաջ քաշեց: Ի՞նչ կարծիք ունեք, դա արդյունավետ կլինի՞, նախկին վարչապետներն իրար հետ «լեզու կգտնե՞ն»:

– Նման բան արդեն մեկ անգամ եղել է 90-ականներին, թող ստեղծեն, պետք է հրավիրեն խորհրդակցելու, խոսելու: Ինձ հրավիրեն` կգնամ: Ինձ համար խնդիր չկա:

– Իսկ նախկինում եղած ակումբն արդյունավե՞տ է եղել:

– Չգիտեմ, չեմ կարող ասել: