«Զարգացած երկրներում ժողովուրդը ոտքի կելներ, իսկ ՀՀ-ում անտարբերության փուլ է»

«168 Ժամի» զրուցակիցն է ՀՀՇ նախաձեռնող խմբի անդամ, ԱԺ Արտաքին հարաբերությունների հանձնաժողովի նախկին նախագահ Հովհաննես Իգիթյանը:

– Պարոն Իգիթյան, այս տարին, կարծես, սկանդալներով է սկսվել` նախագահական ընտրությունների ժամանակ Սերժ Սարգսյանի՝ «տոկոսներ խփելու» շուրջ սկանդալը, Երևանի ավագանու ընտրություններում Տարոն Մարգարյանի ունեցվածքի հետ կապված սկանդալը, որին հաջորդեցին Տիգրան Սարգսյանի «օֆշորային» սկանդալը և Վերահսկիչ պալատի բացահայտումները: Եվ մեկի աղմուկը չհանդարտված՝ մյուսն է ծագում: Ձեր գնահատականով` ի՞նչ է կատարվում:
– Եթե ընդհանուր դիտարկենք, պետք է շնորհակալ լինենք ոչ թե քաղաքական գործիչներին, այլ լրագրողներին, որ այսօր կարողանում են ցանկացած բան հայթայթել և այդ տեղեկությունը մատակարարել ժողովրդին և նույն քաղաքական գործիչներին: Թե ինչպես են քաղաքական գործիչներն օգտագործում այդ տեղեկությունը, այլ հարց է, և թե հասարակությունն ինչպես է արձագանքում դրան, դա էլ այլ հարց է: Եթե մենք նորմալ քաղաքակիրթ երկիր լինեինք, որտեղ հասարակությունն է ձևավորում իշխանությունը, պարզ է, որ հասարակությունը կգնար, կջնջեր այդ մարդկանց, այդ ուժը, որ նման բան է թույլ տալիս: Ավելի փոքր զանցանքի համար զարգացած երկրներում ժողովուրդը ոտքի է ելնում, թե՛ քաղաքապետին, թե՛ նախագահին, թե՛ վարչապետին, թե՛ ցանկացած մեկին գործից հեռացնում, կամ ավելի ճիշտ` բանը դրան էլ չի հասնում, հենց իրենք են հրաժարական տալիս: Ցավոք, մեզ մոտ այդպես չէ: Այստեղ երևի հասարակությունը հիասթափվել է, գիտի, որ նույնիսկ, եթե տասնյակ-հազարավոր մարդիկ ոտքի կանգնեն, ոչինչ չի փոխվելու: Անտարբերության փուլ ենք ապրում. ուզում եմ հավատալ, որ դա ժամանակավոր է: Սերժ Սարգսյանի «տոկոս խփելու» հետ կապված` նա բաց թողեց ընտրություններից առաջ կամ հետո վերլուծելու հնարավորությունը, թե ինչու այդպես եղավ, ինչու իրեն չեն ուզում ո՛չ հասարակությունը, ո՛չ իր շրջապատի մարդիկ: Մինչդեռ պետք է վերլուծեր՝ որոնք են այդ երևույթները, որ վարկաբեկել են իրեն, և նույնիսկ ընտրակեղծիքների առկայության դեպքում 70-ի փոխարեն` 10% կամ 27% է խփում: Դա իր խնդիրն է, և թող ինքը մտածի, որովհետև անընդհատ փորձում է ցույց տալ, թե ինչ-որ մի բանի դեմ պայքարում է: Կառավարության նիստեր էր անում, ասում` «պայքար ատկատների դեմ»:
– Ընտրություններից հետո մոռացան այդ ատկատների մասին…
– Ինքը պետք է «պայքար, պայքար մինչև վերջ» անի, բայց չի անում, և այս վիճակն է ստեղծվում: Ինչ վերաբերում է Երևանի ավագանու ընտրություններին, մի քաղաքական ուժ վերցնում է մի փաստ` Տարոն Մարգարյանի ունեցվածքը, որն այդքան էլ անհայտ չէր, և փորձում է դա դարձնել նախընտրական քարոզարշավի դրոշ: Նախընտրական գլոբալ ծրագիր ես չնկատեցի: Որոշ երկրներում դա աշխատում է, օրինակ` Վրաստանում բանտերի երևույթի միջոցով ընտրություններ շահեցին: ՀՀ-ում դա չգործեց, ու այդ դրոշը վերցնողները պետք է առաջին հերթին մտածեն` ինչո՞ւ: Բոլորը տեսան, որ դա իրավիճակային քայլ է, արվում է ոչ թե երևույթը վերացնելու, այլ այդ մարդուն վարկաբեկելու համար` փորձելով իրենց ձայներն ավելացնել: Բայց պարզվեց, որ այս կամ այն պաշտոնյայի անտրամաբանական, չհիմնավորված մեծ ունեցվածքների հանդեպ հասարակությունը, կարծես, անտարբեր է: Մինչդեռ պետք է ըմբոստանար, երբ մեկը 1000 դոլարի չափ աշխատավարձի պայմաններում` ունի միլիոնների ունեցվածք: Այստեղ հարցը Տարոն Մարգարյանը չէ, Տիգրան Սարգսյանը կամ մեկ ուրիշը չէ: Ինձ թվում է, որ աղքատ մարդիկ կառավարությունում շատ քիչ են, և սա արդեն երևույթ է: Նշանակետով երևույթի դեմ պայքարելու դեպքում հասարակությունը չի հավատում, իրեն թվում է, որ սեփական շահի համար են հարցը բարձրացնում:
– Օֆշորային գոտում երկրի վարչապետի գործունեությունը միջազգային հանրության շրջանում արձագանք կստանա՞, թե՞ ոչ: 
– Օրինակ` Ֆրանսիայում նման մի փոքր բան եղավ. ֆինանսների նախարարը ոչ թե օֆշորում, այլ հարևան երկրում հաշիվ ուներ, ու երբ իմացան այդ մասին, նա հրաժարական տվեց: Առանց որևէ աղմուկի, ընդ որում, գումարի չափն էլ փոքր էր, ու նա կարող էր հիմնավորել: Մեր դեպքում, կարծում եմ, հարցն ավելի շատ բարոյական հարթությունում է, այլ ոչ թե միջազգային իրավունքի: Իսկ ինձ համար օֆշորը կարող է երկրորդական լինել, էական չէ` մարդն իր անօրինական ունեցվածքն օֆշորո՞ւմ է պահում, թե՞ Հայաստանում՝ իր տան նկուղում, սա է խնդիրը: Ես առայժմ այստեղ մեծ աղմուկ չեմ տեսնում:
– Իսկ Հայաստանի վարկանիշի վրա ի՞նչ ազդեցություն կունենան այս սկանդալային իրադարձությունները, հատկապես հաշվի առնելով ԵՄ Խորը և համապարփակ ազատ առևտրի գոտու ստեղծման գործընթացը: 
– Իհա՛րկե բացասական: Գաղտնիք չէ, որ մենք արդեն շատ բացասական վարկանիշ ունենք թե կոռումպացված մթնոլորտ ունենալու տեսակետից, թե որպես երկիր, որտեղ անբարենպաստ է ներդրումներ, հատկապես` երկարաժամկետ ներդրումներ անելը: Դա շատ վատ է: Այսինքն, այսօր ամեն մի երկիր պայքարում է ներդրումներ գրավելու համար: Ընդ որում՝ ոչ միայն օտարերկրյա, այլև ներքին ներդրումներ, որոնք ոչ միայն օլիգարխների գրպաններում են: Պաշտոնական տվյալներով, անցած տարի ներքին կապիտալի արտահոսքը ՀՀ-ից 170 մլն դոլար էր, իսկ թե մարդիկ որքան են տանում ոչ բանկային ուղիներով, դա հաշվելը շատ բարդ է: Զգալի` 160-170 դոլարով, նվազել են օտարերկրյա ուղղակի ներդրումները: Բացարձակ թվով այդ գումարը միլիարդի չի հասնում: Ընդ որում` ներդրումների շուրջ կեսը ՌԴ-ից է, բայց ես դա ներդրում չէի անվանի: Այդ ռուսական ներդրումները շատ դեպքերում առևտրային չեն, կիսապետական կամ ամբողջությամբ պետական են: Անհասկանալի ներդրումներ են` գույք` պարտքի դիմաց, և այլն, կամ կասկածելի ձևով մի հիմնարկ վաճառում է որևէ ընկերության, ու պարզվում է՝ դա ռուսական ընկերություն է, որի կեսը կամ ամբողջը ռուսական պետական կապիտալ է: Այդ առումով մի հարց ունեմ մեր ղեկավարությանը` տնտեսական, տեխնոլոգիական, նոր աշխատատեղերի տեսակետից` ռուսական ներդրումների արդյունավետությունը որևէ մեկը փորձե՞լ է գնահատել: Ի վերջո, եթե երկաթգիծը կառավարման ենք հանձնում ՌԴ-ին, արդյոք Ռուսաստանն աշխարհում` որպես երկաթգծի մենեջեր, մտնո՞ւմ է գոնե տասնյակի մեջ: Ինչո՞ւ Ղազախստանն իր երկաթգիծը չի հանձնում ՌԴ-ին, երբ նույն Մաքսային միության մեջ են, այլ փորձում է իսպանացիներին, գերմանացիներին տալ: ՌԴ-ն Ղազախստանում առաջին 5 ներդրողների մեջ չի մտնում, այնտեղ կան գերմանացիներ, ֆրանսիացիներ, ամերիկացիներ, բրիտանացիներ: Ղազախները ցանկացած բան արտադրելու դեպքում ընտրում են առաջատար երկիրը: Սա կարևոր է, ինչը ՀՀ-ում բացակայում է: Եվ բացակայում է այն պատճառով, որ ՀՀ-ն համարվում է ներդրումների համար ոչ բարենպաստ երկիր: Իսկ դա շատ բացասական է այսօր: 7%, անգամ 20% տնտեսական աճը կոսմետիկ փոփոխություններ են, ընդ որում, եթե հաշվի առնենք նաև գնաճը, ապա դա մոտենում է զրոյի: ՀՀ-ում պետք է կտրուկ թռիչք: Այսինքն` ոչ թե, ասենք, 800 մլն ներդրում, այլ 10-20 անգամ ավելի: Պայմաններ պետք է ստեղծվեն, որ թե ներքին, թե զարգացած երկրի ներդրողի կողմից ներդրումը, թե զարգացած առևտրային ընկերությանը կոնցեսիայով հանձնելը կազմի զգալի գումար, որն աշխատատեղերի, ՀՆԱ աճի, բյուջեի, շուկայում աշխուժության տեսակետից կապահովի որակական մեծ թռիչք: Ես Հայաստանի զարգացումն այլ կերպ չեմ տեսնում:
– Այդ առումով ԵՄ-ի հետ ասոցիացման համաձայնագիրն ինչպե՞ս կնպաստի ՀՀ-ում կենսամակարդակի բարելավմանը: Վիլնյուսի համաժողովին շատ ժամանակ չի մնացել, կհասցնե՞նք արդյոք գործընթացներն ավարտել:
– Իմ կարծիքով` այդ Խորը և համապարփակ ազատ առևտրի գոտու ստեղծումը նաև գործիքներից մեկն է: Եթե կառավարության և հասարակության կողմից դա ճիշտ հասկացվի և ճիշտ իրականացվի, շատ մեծ դեր կարող է խաղալ: Սա ինչ-որ մի քաղաքական պայման չէ, որ դրվում է ՀՀ-ի առաջ, այս կամ այն դիրքորոշում կամ ուղղվածություն ունենալու համար: Ի՞նչ է ասում ԵՄ-ն: ԵՄ-ն Արևելյան գործընկերության ծրագրի շրջանակներում ասում է, որ իր անդամ 27 երկրների ներսում արտադրանքի հանդեպ որևէ խոչընդոտ չկա, ԵՄ-ն ունի որակի որոշ չափանիշներ, որոնց համապատասխանելու դեպքում հայկական արտադրանքն առանց խոչընդոտների կմտնի ԵՄ շուկա, իսկ դա նշանակում է` ունենալ կես միլիարդ վճարունակ սպառող: Իսկ ի՞նչ է կատարվում ՀՀ-ում` ոչինչ: Մենք այսօր սպառողական մոդել ունենք: Շնորհիվ տրանսֆերտների, որոնք 2-3 միլիարդի չափով մտնում են Հայաստան, մոտ այդքան էլ ներքին ռեսուրսն է, և ներկրած ապրանքով կամ մատակարարած ծառայություններով, կամ կաշառքի ձևով, բոլորը փորձում են այդ գումարին տիրել: Տեղական արտադրանքը երկրի ներսում խիստ սահմանափակ շուկա ունի, ու ծավալների ավելացման որևէ հեռանկար չկա: Իսկ արտադրելու դեպքում նշանակում է, որ ոչ միայն հումք, այլև աշխատանք ես արտահանում: Եթե հումքի արտահանումը սահմանափակ է, ապա պատրաստի որակյալ արտադրանքի արտահանումն անսահմանափակ է: Այս տեսակետից ՀՀ-ն հնարավորություն ունի արդյունաբերությունը զարգացնել: Այս ազատ առևտրի գոտու ստեղծումը պարտադիր, բայց ոչ բավարար պայման է: Այն միանգամից կյանքը չի փոխի, բայց հնարավորություն է, որ հաջորդ քայլերն արվեն: Մինչև 2017 թ. միջոցառումների ծրագիր կա: ՀՀ կառավարությունը պետք է հիմք ստեղծի, թե ինչ է արտահանելու, ուսումնասիրի եվրոպական շուկան, այնտեղի պահանջարկը: Ցավոք, ես դա չեմ տեսնում: Ես տեսնում եմ ընդամենը մեկ բանավեճ. տնտեսական տեսակետից` ոչ այդքան պրոֆեսիոնալ, քաղաքական տեսակետից` ոչ այդքան որակյալ՝ ԵՄ, թե՞ ՌԴ,
ԵՄ-ի հետ ազատ առևտրի գոտի՞, թե՞ Մաքսային միություն: Ընդ որում` կարող է՝ դա արհեստականորեն է դրվում` որպես հակասություն: Նաև եվրոպական բացասական երևույթների վերաբերյալ տեսնում են էժանագին ելույթներ քաղաքական գործիչների կողմից, բայց Ասոցիացման համաձայնագրում խոսքը շուկայի մասին է: Չեմ կարծում, որ այդ երկու կառույցներն իրար շատ հակասում են: Իհարկե, ՌԴ-ն ամեն ինչ կանի, որ ՀՀ-ն գտնվի իր վերահսկողության գոտում, բայց ոչ մեկը չի ասում, թե դա ինչ է տալու տնտեսական առումով: Սա զուտ քաղաքական է, ՌԴ-ն ուզում է ցույց տալ, թե` Հայաստանն իմն է, ինչ կուզեմ` կանեմ: Բայց ՌԴ-ն վերջերս ավելի շատ զբաղված է Ուկրաինայով` տնտեսական ու քաղաքական պատճառներով, և Ղրղըզստանով` ռազմական առումով: Հայաստանի մասին այնքան էլ չի խոսվում, քանի որ ՌԴ-ն, հավանաբար, մտածում է, որ Հայաստանն իր գրպանում է: ՌԴ-ն քաղաքական պատճառով է սահմանափակում դնում որևէ ապրանքի վրա` հայկական ձկան, վրացական գինու և այլնի, և նույնիսկ Մաքսային միությանն անդամակցելու դեպքում այդ սահմանափակումը կարող է դնել: Իսկ ԵՄ շուկան ամբողջությամբ կարգավորված, իրավական տեսակետից` ամբողջությամբ պաշտպանված շուկա է: