Կառավարության ձեռքը պետք է բռնի գոյություն չունեցող ընդդիմությունը. Փորձագետ

Մեր զրուցակիցն է կառավարման փորձագետ Հարություն Մեսրոբյանը:

– Պարոն Մեսրոբյան, Ազգային ժողովը հաստատեց 2014 թ. պետական բյուջեն: Ձեր կարծիքով՝ այն ի՞նչ խնդիր է լուծելու:
– Խոսքը գնում է մի բյուջեի մասին, որը նախորդ բյուջեներից որակական, զարգացման առումով չի տարբերվում: Այսինքն՝ ոչ մի ոլորտ ֆինանսավորման իմաստով շեշտակի փոփոխություն չի ստացել: Արդեն երրորդ տարին է՝ յոլա գնալու բյուջե է ընդունվում:
– Բյուջեի հետ կապված՝ նշվում է, որ հարկային բեռի փոփոխություն չի լինելու, մուտքերն ավելանալու են՝ տնտեսական աճի և այլ գործոններով պայմանավորված: Ի՞նչ եք կարծում՝ ստվերային տնտեսության և հովանավորչության առկայությունը հնարավորություն կտա՞ն, որ հարկային մուտքերի ավելացումն արվի ոչ թե ՓՄՁ հանդեպ վարչարարության խստացման արդյունքում, այլ իրականում ստվերը կրճատվի, և դրական արդյունքներ արձանագրենք:
– Դուք արդեն պատասխան տվեցիք. Կա ստվերայնություն՝ տարբեր գնահատականներով, ընդհուպ՝ մինչև 80% և ստվերայնության պայմաններում, ի դեպ, այդ ստվերը հետևանք է օլիգարխիկ տնտեսության, որտեղ օլիգարխիան և պետական կառավարման համակարգը սերտաճած են, և նման դեպքերում միշտ խաղը գնալու է ի օգուտ խոշոր բիզնեսի, և դրա համար մենք՝ մարդիկ, որ 20 տարիներ պայքարում ենք ՓՄՁ իրավունքների համար և նմանատիպ ռոմանտիկ այլ ոլորտներում, կարող եմ հիասթափեցնել, որ որակական փոփոխություն չի լինի, օլիգարխիկ տնտեսվարողները, մեկ է, գումարների զգալի մասը չեն ուղղի բյուջե, իսկ այն թևը, որ վերահսկում է ու նույնպես սերտաճած է օլիգարխիայի հետ, բնական է, ստվերը չի հայտնաբերի, որպեսզի կյանքը հետաքրքիր լինի: Պատկերացրեք, որ ՀՀ-ում ստեղծվի մի իրավիճակ, որ բոլորը հարկերն ամբողջությամբ վճարեն: Անհետաքրքիր երկիր կլինի:
– Կենսաթոշակային կուտակային համակարգի ներդրման հետ կապված՝ ի՞նչ վտանգներ եք տեսնում:
– Տեխնոլոգիապես մի վտանգ է առաջանում. խնդիրն այն է, որ Հայաստանում չկա երկար փողերի շուկա, իսկ այդ կուտակային կենսաթոշակը, քանի որ աշխատելու է 20-30 տարի յուրաքանչյուր մարդու համար, այն էլ՝ երիտասարդի, ստացվում է, որ կուտակված փողերը պետք է ինչ-որ մի տեղ շրջանառվեն, որպեսզի եկամուտ ապահովվի, որ հետո այն պետք է մարդուն վերադարձվի՝ հաշվի առնելով նաև գնաճը: Սա նշանակում է, որ այդ փողերը պետք է շրջանառվեն, վտանգների ժամանակ նաև գումարների մի մասը գնա կառավարող ֆիրմաներին: Իսկ սա նշանակում է, որ կենսաթոշակային հիմնադրամի փողերը գնալու են և շրջանառվելու են Արևմուտքում, որտեղ կա երկար փողերի շուկա: Իսկ դա նշանակում է, որ մենք նորից մեկ այլ ձևով ֆինանսավորելու ենք կամ ներդրում ենք անելու «խեղճ, աղքատ» արևմտյան պետություններում: Իսկ դա նշանակում է, որ ՀՀ-ի վրա ճնշում են գործադրում հենց այդ պետությունները, որ կուտակային հիմնադրամը գործի, ու պարտադիր լինի, որպեսզի փողի արտահոսքը ՀՀ-ից լինի:
– Բայց փողի հոսքն այդ «խեղճ» արևմտյան պետություններ չի՞ սահմանափակվի Մաքսային միության կողմից: Այսինքն՝ Ռուսաստանը թույլ չտա, որ կուտակային հիմնադրամից ներդրումներ կատարվեն արևմտյան երկրներում:
– Ռուսաստանն էլ է իր գումարներն արտասահմանում պահում, դա ավտոմատ է լինում: Քանի որ այդ փողերը, այնուամենայնիվ, օպերատորները, որպես կանոն, պահելու են եվրոյով կամ ԱՄՆ դոլարով, այդ գումարն ավտոմատ կերպով գնալու է այդ նույն պետությունների բանկային համակարգ: Եվ գնվելու են երկարատև գործիքներ՝ ֆեդերալ և մունիցիպալ արժեթղթեր: Ներդրումները, բացառված չի, որ լինեն բարձր վարկանիշ ունեցող կազմակերպությունների բաժնետոմսերում ու մուրհակներում, այսինքն՝ իրականության մեջ փողերը չեն լինի ՀՀ-ում: Իսկ շատերը երբ ներկայացնում են կուտակային համակարգի խնդիրը, այդ հանգամանքը չեն մատնանշում: Դա է ինձ զարմացնում՝ ինչո՞ւ չի մատնանշվում այդ հանգամանքը:
– Նշվում է, որ գումարների 40%-ից ավելին չի կարող արտերկիր գնալ: Իրականում հնարավոր համարո՞ւմ եք, որ վերահսկումն ապահովվի:
– Ես մի պարզ օրինաչափություն գիտեմ՝ անհնարին է 100% վերահսկել ինչ-որ մի երևույթ, և երկրորդ՝ իսկ ո՞վ է վերահսկելու: Վերահսկողի որակն ու հետաքրքրությունները որո՞նք են:
– Կենսաթոշակային համակարգի ներդրման հետ կապված՝ ՍԴ են դիմելու: Ձեր կարծիքով՝ ՍԴ-ն ինչ-որ որոշում հնարավո՞ր է կայացնի, որ ազդեցություն ունենա համակարգի ներդրման վրա:
– Ես նման ընդվզողներին մի հարց ունեմ տալու՝ 1991 թվականից չհոգնեցի՞ն: Զուտ մարդկայնորեն չհոգնեցի՞ն բուռն ակտիվություն ցույց տալ՝ դատարան, ՍԴ: Ուղղակի հետաքրքիր է՝ 22 տարի կարելի՞ է գնալ նույն ճանապարհով: Եթե նման դեպքերում տարրական հարցերում կրկնվում է տարրական սխալ, ուրեմն դա պետք է կրկնել, ուրեմն կա հետաքրքրություն: Ավելի պարզ ասած՝ ՍԴ դիմելուց արդյունք չի լինի, կլինի պրոցես, որի ժամանակ այս կամ այն մարդիկ, ուժեր՝ իրենց թմբկահարումներով, բարձրաձայնությամբ, «դոշ ծեծելով», աչքի են ընկելու և «հեղինակություն» են ձեռք բերելու:
– Ֆինանսների նախարարը հայտարարեց, որ գազի պարտքը պետական չի: Այդ դեպքում ինչո՞ւ է դա բյուջեից հարկատուների հաշվին վճարվում: Ինչպե՞ս կմեկնաբանեք այդ ամբողջ շիլաշփոթը:
– Այս հարցի պատասխանը նախորդի պատասխանում կար: Ընդհանրապես այդ պարտքի գոյացումը կարող է տարբեր լինել՝ հաշվարկի մեթոդաբանությունից, հաշվապահական ձևակերպման ձևերից կախված: Նման թվերի մասին խոսելն անհնարին է, մինչև չերևա՝ ինչ մեթոդաբանությամբ է հաշվարկվել պարտքը և ինչպես է այն հաշվառվել: Դրա համար մեկը կասի՝ 300 մլն ես եմ պարտք, մյուսը կասի՝ ոչ, ինձ են պարտք: Վերջին հայտարարությունները, մեղմ ասած, անլուրջ են: Դրանք կապում են նաև «ՀայՌուսգազարդի» 20 %-ը «Գազպրոմի» հաշվեկշիռ տեղափոխելու հետ, որը ես վաճառք չեմ կարող ասել, և արդյունքում՝ «ՀայՌուսագազրդը» դարձավ «Գազպրոմի» դուստր ձեռնարկություն: Նման տեսակի հարցերը, որ դուրս են գալիս թվային հարթություն, անհնարին է ասել, թե ինչպես է արվել, մինչև իմ ասած 2 հանգամանքները չստուգվեն:
– Փաստորեն, ստացվում է, որ նույն հաջողությամբ ցանկացած օր կարող են ասել՝ այսքան պարտք ենք կուտակել և դրա համար այսինչ օբյեկտը տալիս ենք այսինչ սուբյեկտին:
– Իհա՛րկե, 100%-ով ճիշտ եք, որովհետև երբ չի ասվում ելակետային վիճակը, հաշվարկման մեթոդաբանությունը և հաշվառման ձևը, անիմաստ է խոսել նման բաներից: Ես զարմանում եմ, որ և՛ համացանցը, և՛ ԶԼՄ-ները լցված են թվերով, բայց չկան այդ 3 հարցերի պատասխանները: Սա փող է, որ չի կարելի օդից վերցնել և օդ ուղարկել:
– Նման դեպքերում կառավարության ձեռքն ո՞վ պետք է բռնի:
– Գոյություն չունեցող ընդդիմությունը: