Այդ 55.000 բնակարանների շինարարությունը կարող է ՀՀ տնտեսության, բանկային համակարգի համար աղետ դառնալ. տնտեսագետ
2022-2023 թթ. անշարժ գույքի շուկայում արձանագրված բումը, բնակարանաշինության առումով ակտիվությունը, նաև շուկայի գերտաքացումը տնտեսագետ Սուրեն Պարսյանը պայմանավորում է՝ ինչպես արտաքին գործոններով՝ մասնավորապես, ռուս ռելոկանտների ներհոսքով, այնպես էլ՝ ներտնտեսական իրողություններով:
Հիշեցնենք՝ շուկայի գերտաքացման մասին պարբերաբար մտահոգություններ է հայտնում Կենտրոնական բանկը:
«Անշարժ գույքի շուկայում գների աճն ավելին է, քան պետք է լիներ»,- երեկ ԱԺ-ում դարձյալ նշել էր ԿԲ նախագահ Մարտին Գալստյանը:
«Անցյալ տարի ռուսները, գալով այստեղ, նպաստեցին վարձավճարների շուկայում գների աճին, և մարդիկ շատ հաճախ բնակարան են գնում, որպես ներդրում՝ վարձով տալու նպատակով:
Գումարած սրան՝ 2022 թվականի ընթացքում շինանյութի գներն էին թանկացել, և նաև՝ վերջին տարիների ընթացքում բանկային համակարգը բավականին նվազեցրել է իր պահանջները հիպոթեքային վարկ վերցնողների առումով՝ օրինակ, կանխավճարի գումարի չափի հարցում: Սրան հավելենք նաև եկամտային հարկի վերադարձման համակարգը, որի ժամկետայնության պատճառով (2025 թ.) մարդիկ փորձում են հնարավորինս արագ գնել բնակարան, որպեսզի օգտվեն այդ ռեժիմից,- 168.am-ի հետ զրույցում գերտաքացման հիմնական գործոններին անդրադառնալով՝ նկատեց Սուրեն Պարսյանը, ապա հավելեց,- Այդ ամենը նաև նպաստեց շուկայում սպեկուլյատիվ գնաճի, այսինքն՝ կառուցապատողները սկսեցին գներն ավելացնել և գերշահույթներ ստանալ (առանձին դեպքերում՝ կառուցապատողների շահույթը կարող էր հասնել 50-60 տոկոս՝ 1 պրոյեկտի շրջանակներում)»:
Այս համատեքստում տնտեսագետն անդրադարձավ նաև Կադաստրի կոմիտեի կողմից 2023թ. ապրիլին անշարժ գույքի շուկայի վերլուծության մի քանի դրվագների, որով պարզ է դառնում՝ գների աննախադեպ աճը զսպել է պահանջարկը:
«2023 թվականի ապրիլին մենք ունենք մտահոգիչ իրավիճակ. մասնավորապես, առքուվաճառքի գործարքների թիվը կրճատվել է մոտավորապես 13 տոկոսով, իսկ բնակարանների առքուվաճառքի առումով կարող ենք նշել, որ բնակարանների առքուվաճառքը 2022 թվականի ապրիլի համեմատ՝ նվազել է 37.8 տոկոսով: Բացի այդ՝ նվազում կա ապրիլը՝ մարտի նկատմամբ (17.1 տոկոսով):
Այս հիմնական նվազումը բաժին է ընկնում հատկապես Երևան քաղաքին. այստեղ բնակարանների առքուվաճառքի գործարքների թիվն ավելի մեծ տեմպերով է նվազել, քան հանրապետության միջինի պարագայում»,- արձանագրեց նա:
Սուրեն Պարսյանի դիտարկմամբ՝ գործարքների թվի նվազման վրա ազդել է ոչ միայն գնաճը, այլև հնարավոր գնանկման առնչությամբ քաղաքացիների սպասումները:
Վերջինս, ի դեպ, մեր զրուցակիցը իրատեսական է համարում՝ հիշեցնելով, որ միայն Երևան քաղաքում քաղաքապետը 300-ից ավելի շենքերի թույլտվություն է տրամադրել, և մոտ 50.000 բնակարան պետք է կառուցվեն՝ մինչդեռ այդքան պահանջարկ չկա շուկայում. «Այդքան գնորդ չկա. մենք շուկայում ունենալու ենք լճացում»:
Քանի որ անշարժ գույքի շուկայում ստեղծված իրավիճակը ոչ միայն գնաճային սպեկուլյացիայի տարրեր է պարունակում, այլև քաղաքական՝ հաշվի առնելով, օրինակ, վստահեցումները, թե «55.000 բնակարանի կառուցումը Կառավարության խոստացած ապագային վստահելու մասին է» վկայում, տնտեսագետին խնդրեցինք անդրադառնալ այդ 55.000 բնակարանների ճակատագրին:
«Այդքան բնակարան կառուցող կա, բայց փաստ չէ, որ այդքան բնակարանները վաճառվելու են. ճիշտ հակառակը՝ այդ 55.000 բնակարանների շինարարությունը կարող է ՀՀ տնտեսության, բանկային համակարգի համար աղետ դառնալ, որովհետև այդ շինարարության մեծ մասն իրականացվում է բանկերի միջոցով. բանկերը վարկավորում են և՛ կառուցապատողներին, և՛ գնորդներին,- ի պատասխան արձագանքեց նա՝ մանրամասնելով,- Վերջին տարիների ընթացքում բանկերի հիպոթեքային պորտֆելը պարբերաբար աճել է՝ կազմելով ընդհանուր վարկային պորտեֆելի շուրջ 25 տոկոսը:
Եվ եթե բնակարանների առքուվաճառքի ծավալները շարունակաբար նվազեն, բանկերն ու կառուցապատողները փաստի առջև են կանգնելու. ստիպված են լինելու բնակարանների գներն իջեցնել, ինչի պարագայում որոշ կառուցապատողներ սնանկանալու են»:
Սնանկացման հիմնական պատճառներից Սուրեն Պարսյանը նշեց կառուցապատողների մի մասի կողմից աշխատանքները վարկով իրականացնելու փաստը, ապա նաև՝ բնակարանների թույլտվությունները, որոնք տրվել են 4-5 տարի առաջ, և այդ բնակարանների համար քաղաքացիները վճարել են այդ պահի շուկայական գնով՝ անհամեմատ ավելի ցածր գնով:
«Մենք անշարժ գույքի շուկայում ունենք աննախադեպ աճ, բայց դրան համարժեք պահանջարկ չկա տնտեսության մեջ, ինչը, վաղ թե ուշ, հանգեցնելու է լուրջ ճգնաժամի: Նմանատիպ իրավիճակ ունեցել ենք 2008-2009 թվականներին, երբ շինարարության ոլորտը կազմում էր ՀՆԱ 27 տոկոսը. մեծ գումարներն էին մտնում ՀՀ, մարդիկ ներդրումներ էին կատարում բնակարաշինության մեջ, բնակարաններ էին ձեռք բերում, բայց երբ 2009թ. այդ գումարների հոսքը դադարեց, ունեցանք ՀՀ տնտեսության 14.4 տոկոս անկում»,- ամփոփեց տնտեսագետը:
