Կարեն Օհանյան. «Մարդիկ սոված են, իսկ ես նստեմ գույնի՞ց խոսեմ. ես ինձ չեմ ների»»

Ասում է ռեալիստ նկարիչ Կարեն Օհանյանը
Նկարիչ Կարեն Օհանյանն առաջիկա օրերին մշտական բնակություն հաստատելու նպատակով կմեկնի Եվրոպա: Վերջինս, լինելով պայքարի առաջին գծում, որպես ՀՀ քաղաքացի, իր անհնազանդությունը դրսևորել է Հայաստանում կատարվող ցանկացած ապօրինության դեմ: Կ. Օհանյանը «Արտ-լաբորատորիա» հասարակական կազմակերպության հիմնադիրներից է, որին կարելի էր տեսնել բավական հանդուգն, անվախ գործողություններ իրականացնելիս: Նա տեսակով պայքարող, ըմբոստ քաղաքացի և արվեստագետ է, որի անհնազանդության դրսևորման միջոցը կարող է լինել թե՛ արվեստը, թե՛ քաղաքացիական պայքարը: Հայաստանի ներկայիս իրավիճակը նկարագրելիս նա բավական դիպուկ դրվագ է մատնանշում. «Գյուղացին բերրի հողի վրա արդեն յոնջա է աճեցնում: Գյուղն արտագաղթել է, իսկ մնացողների համար էլ՝ մի խոր աշուն է մնացել»:

Նա չի սիրում խոսել արվեստից, քանի դեռ Հայաստանում մարդիկ սովից մեռնում են: Չի սիրում նաև Հյուսիսային պողոտան, որտեղով անցնելիս, ինչպես ինքն է ասում՝ ուզում է այն պայթեցնել: Ասում է՝ սովետական մոդեռնիզմը, 19-րդ դարի ճարտարապետությունը ոչնչացնելով՝ ստեղծվել է վայրի կապիտալիստական քաղաք, իսկ չոր քաղաքի մարդիկ ագրեսիվ են: Շատ կարևորում է քաղաքային մշակույթը, որն անմիջականորեն անդրադառնում է քաղաքացու վրա, իսկ այսօր հայ քաղաքացին ագրեսիվ է:

– Միայն արվեստը չէ, որ անհույս վիճակում է, բոլոր ոլորտներն իրար հետ փոխկապակցված են: Մինչև գյուղատնտեսությունը չզարգանա, մինչև մշակութային, քաղաքական փոփոխություններ, հեղափոխություններ տեղի չունենան՝ չի կարող արվեստը զարգանալ: Չկա որևէ երկիր, որտեղ փոքր կամ միջին բիզնեսը ճնշվում է, բայց արվեստը զարգանում է: Պետությունը պետք է զարգանա, պետք է մեծ ներդրումներ կատարի արվեստի մեջ, որպեսզի արվեստը զարգանա: Հակառակ դեպքում՝ անհույս է մեր երկրում արվեստի զարգացում ակնկալելը: Պետք չէ արվեստը տարանջատել երկրի քաղաքական, տնտեսական իրավիճակից, որովհետև ոչ միայն այդ ոլորտներն ուղիղ կապ ունեն արվեստի հետ, այլև սոցիալական իրավիճակն է կապված դրա հետ:

– Ստացվում է՝ պետք չէ՞ ՀՀ մշակույթի նախարարից որևէ բան պահանջել, քանի որ արվեստի ներկայիս իրավիճակը երկրի քաղաքական, տնտեսական, սոցիալական քաղաքականության հետևանք է:

– Շատերի հետ կարելի է կապել արվեստում տիրող իրավիճակը, բայց ինձ համար առաջին պատասխանատուն երկրի նախագահն է: Ի դեպ, «Արտ-լաբորատորիայի» գործողությունների թիրախը երկրի առաջին դեմքն է, որի քաղաքականության հետևանքն է այսօրվա իրականությունը: Եվ հենց նա է ճյուղավորում բռնապետության այս դրսևորումները:

– Եթե երկրի առաջին դեմքը չի հեռանում, ուրեմն մե՞նք ենք հեռանում երկրից:

– Արտագաղթը հուսահատության դրսևորում է, բոլոր առումներով հուսահատված մարդիկ են հեռանում երկրից: Այսօրվա դրությամբ, Հայաստանից օրական 500 հոգի հեռանում է: Եթե մեր երկրում մարդը պաշտպանված չէ, ինչպե՞ս կարող է ստեղծագործել և արվեստ զարգացնել: Արվեստը ճնշվել և ճնշվելու է այս օլիգարխապոլիկ համակարգի կողմից:

– Կարեն, Դուք, լինելով նկարիչ, Հայաստանում իրականացվող քաղաքական, հասարակական շարժումների առաջին գծում եք լինում, բայց հասկանալով, որ ոչինչ չի փոխվում՝ հեռանում եք: «Զենքերը» վա՞յր եք դնում, այսինքն՝ հասկացաք, որ անհնա՞ր է իրականությունը փոխել:

– Իմ հեռանալը բացարձակապես չի նշանակում, որ իմ պայքարն ավարտված է: Պայքարելու եմ նաև դրսից ու միշտ, ամբողջ կյանքում, լինի դա ներսից, թե դրսից: Պայքարը կարող է լինել թե՛ ռեալ, թե՛ վիրտուալ, բայց ես քաղաքականության համար պայքարող եմ:

– «Արտ-լաբորատորիա» արվեստագետների խումբը, որի հիմնադիրներից եք Դուք, բավական անվախ, համարձակ ակցիաներ է իրականացնում: «Ծնունդդ շնորհավոր, պրն նախագահ», «Կանաչ իշխանափոխություն», «Ընտրակաշառք 5000 դրամ» և այլն: Ակցիաներից մեկի ժամանակ ներկել էիք Աժ դարպասները կամ «Հեռացիր» վերտառությամբ տորթը նախագահական նստավայր էիք տարել: Ի՞նչ միջադեպեր են եղել այդ քաղաքական ակցիաների ընթացքում:

– «Արտ-լաբորատորիա» խումբը առաջիններից էր, որ արվեստը քաղաքականացրեց և դարձրեց ավելի քաղաքացիական: Ֆիզիկապես բախումներ կամ կոնկրետ միջադեպեր չեն եղել, բայց մի քանի անգամ փորձելով խոչընդոտել՝ կանչել են ոստիկանություն: Դա էլ է իրենց քաղաքականության ձևերից, բախումների չեն գնում զուտ դեմոկրատիա խաղալու համար: Իրենց դեմոկրատիայով սոցիալական վիճակն են թաքցնում: Մարդիկ սոված մեռնում են, գյուղերում ահավոր վիճակ է՝ դատարկություն: Վերջերս գյուղեր շատ եմ գնում՝ լույս չկա վառած, մարդիկ արտագաղթել են: Էնպիսի մի բան տեսա՝ ապշեցի. բերրի հողի վրա մարդիկ աճեցնում են յոնջա, որ կովերին կերակրեն ու ձմռանը կարողանան ապրել: Ջուր չունեն, որ բերք աճեցնեն ու յոնջա են աճեցնում, որ ապրեն:

– Փաստորեն, այսօր պայքարին փոխարինում է արտագաղթը:

– Տեսե՛ք, աշնանը հնարավորություն կա մարդկանց ոտքի հանելու, բայց մարդկանց հավատը կորել է: Մարդիկ արդեն վախենում են փողոց դուրս գալուց, վախենում են, ճնշումը շատ ուժեղ է, որովհետև իրենք դիմում են ստոր քայլերի. գյուղապետը կարող է գնալ, վախեցնել գյուղացու ընտանիքին: Մարդը չի կարող ոտքի կանգնել՝ վախենում է, թողնում, երկրից հեռանում է: Բայց հեղափոխության արմատները գյուղն է՝ գյուղացին, որովհետև հեղափոխությունը սկսվում է գյուղից: Մյուս կողմից էլ՝ մարդկանց հավատը որևէ առաջնորդի հանդեպ կոտրվեց. շատ ճիշտ են անում, որ չեն հավատում, որովհետև Րաֆֆի Հովհաննիսյանի վերջին գործողությունները մարդկանց հավատը ջարդեցին:

Ի՞նչ է նշանակում` Բաղրամյանում հավաքվել, գնալ ոստիկանապետի հետ համբուրվելու: Չեմ էլ կասկածում, որ նույնկերպ Րաֆֆի Հովհաննիսյանին են վախեցրել, որ չկարողացավ պայքարը շարունակել: Ի վերջո, քիչ մարդ չէր նրա կողքին, ամբողջ Գյումրին ոտքի էր կանգնել:

– Լևոն Տեր-Պետրոսյանի առաջնորդությամբ մարդիկ դուրս կգա՞ն պայքարի:

– Հիմա չեմ կարծում, որ Լևոն Տեր-Պետրոսյանը կարողանա մարդկանց դուրս հանել: Կարող է` ժամանակը գա և… ո՞վ կսպասեր, որ 2008-ին Լևոն Տեր-Պետրոսյանը դուրս կգար, և շարժումը կսկսվեր: Նման իրավիճակ կարող է լինել և կարող է չլինել:

– Ի՞նչ ելք եք տեսնում:

– Կարծում եմ` ելքը սոցիալիստական տեռորիզմն է, քաղաքացիական պատերազմը: Մարդկանց վիճակն արդեն սարսափելի է, պայթելու են: Տեսե՛ք` հիմա հողը մարդկանց պահում է՝ լոլիկ, կարտոֆիլ են գնում, էներգիայի, գազի գումարը քիչ են վճարում, բայց աշնանըգ մարդիկ աշնանը չեն դիմանալու: Մեզ մնացել է ընդամենը մի խոր աշուն, որից հետո արտագաղթողների թիվը օրական հասնելու է 2500-ի:

– Տխուր է… Վերջերս իմ բոլոր հարցազրույցներում երբ անդրադարձ է կատարվում երկրի, մասնավորապես մարդկանց սոցիալական վիճակին, տխուր հարցազրույց է ստացվում:

– Դե, արվեստից եթե խոսում ես, պիտի խոսես երկրի վիճակից: Իսկ ինչի՞ց խոսեմ՝ գույնի՞ց… Մարդիկ սոված են, իսկ ես նստեմ գույնի՞ց խոսեմ: Ես ինձ չեմ ներում:

– Հայաստանից հեռանում եք, որովհետև որպես արվեստագետ չե՞ք կարողանում Ձեզ ռեալիզացնել մեր իրականության մեջ:

– Ես որպես քաղաքացի էլ չեմ կարողանում ինձ ռեալիզացնել: Առաջին հերթին քաղաքացի եմ, հետո նոր արվեստագետ: Մարդը որպես քաղաքացի եթե չի կարողանում իրեն ռեալիզացնել, ապա արվեստագետի մասին խոսելն ավելորդ է: Շատ նկարիչներ բողոքում են գալերեաներից, շատ գալերեաներ բողոքում են նկարիչներից, շատ գալերեաներ ու նկարիչներ բողոքում են իշխանություններից, բայց իրականում մի կետ կա, որտեղ պետք է ուղղել բոլոր բողոքները՝ Բաղրամյան 26: Եվ այս իրավիճակում ոմանք Բաղրամյան 26-ի մանկլավիկ Լևոն Իգիթյանի տարածքում ցուցահանդեսներ են անում, հրավիրում են, ասենք, Գալուստ Սահակյանին, Տարոն Մարգարյանին և այդ կերպ փորձում են արվեստ զարգացնել: Ոչինչ, որ մարդիկ սովից մեռնում են:

Արվեստը նրա համար է, որ բռապետությունից ազատագրի, բայց ստացվում է այնպես, որ բռնապետությունը բերում են արվեստ:
«168 ԺԱՄ»