Հրապարակվեց 1000 խոշոր հարկատուների ցանկն այս տարվա առաջին կիսամյակում: Նախ արձանագրենք՝ էական (կամ՝ լուրջ) փոփոխություններ համարյա չկան: Տնտեսությունը շարունակում է կրել անփորձ կառավարման (ինչպես նաև կառավարման բացակայության), համավարակի հետևանքները: Հետևաբար՝ տեղ-տեղ շարունակում է ինքնահոս ու իներցիոն ընթացքը, տեղ-տեղ՝ ցնցվում: Նախ՝ ամենաընդհանուր պատկերը:
Նախորդ տարվա անկման ֆոնին՝ վերջին ամիսներին Հայաստանի տնտեսության մեջ աճեր են արձանագրվում։ Եթե հաշվի առնենք, թե ինչ էր կատարվում նախորդ տարվա այս ժամանակահատվածում, սա միանգամայն բնական է։ Բայց նույնիսկ այդ պարագայում տնտեսական ցուցանիշների բարելավումը շատ հաճախ տեղի է ունենում ոչ այնքան ներքին տնտեսության վերականգնման և գործընթացների ակտիվացման, որքան այլ գործոնների հաշվին։ Խոսքը, մասնավորապես, դրսից թելադրված գործոնների մասին է, որոնք տնտեսական աճի գործում էական դեր ունեն։
Ձայնը, որն իր մեջ ներառում է դիագետիկ և ոչ դիագետիկ երաժշտությունը, ձայնային էֆեկտները և երկխոսությունները, շատ ավելի կարևոր դեր է կատարում, քան կարելի է պատկերացնել: Ձայնի այս բոլոր բաղադրիչները կարևոր են պատումի կառուցման համար:
«Մեր տնտեսությանը սպասում է թռիչքաձև զարգացում՝ ոչ թե կառավարության ֆոկուսի, կախարդական փայտիկի, այլ հստակ հայկական Սփյուռքից ներդրումների ներհոսքի հաշվին: Մեզ սպասվում է բյուջետային եկամուտների էական մեծացում, ինչն էլ իր հերթին՝ բերելու է աշխատատեղերի բացման, կենսաթոշակների ավելացման և աղքատության կրճատման»,- ժամանակին հայտարարում էր Նիկոլ Փաշինյանը։
Տնտեսական ճգնաժամի ժամանակ, երբ գրեթե իսպառ դադարեցին ներդրումներ գալ Հայաստան, կառավարությունը փորձեց իրավիճակից դուրս գալ պետական-մասնավոր համագործակցության միջոցով։ Ամիսը մեկ կառավարությունում հավաքվում, քննարկում էին այդպիսի ծրագրերի իրականացման հնարավորություններն ու ընթացքը, խոսում էին ներդրումային ինչ-որ փաթեթների մասին, բայց արդյունքներ այդպես էլ չտեսանք։
Այնպես է ստացվել, որ մարդկանց մեծամասնությունը սիրում է հավատալ միայն այն «փաստերին», որոնք առավել քան ականջահաճո են, դրական ու խոստումնալից։ Գուցե այս մասին իմանալով է, որ Փաշինյանն ու իր թիմակիցները, կաշվից դուրս գալով, մեկը մյուսի հետևից Հայաստանի լուսավոր ու բարգավաճող ապագայի մշուշոտ ու կասկած ներշնչող նախադրյալներ են հորինում և ի ցույց դնում հանրությանը։
Վերջին մեկ-մեկուկես ամսում դրամը մտել է արժևորման փուլ։ Այդ ընթացքում ազգային արժույթը հասցրել է ուժեղանալ մեր արժութային շուկայում պահանջարկ ունեցող բոլոր հիմնական արժույթների նկատմամբ։ Խոսքը ինչպես դոլարի, այնպես էլ եվրոյի ու ռուսական ռուբլու մասին է։
Առաջին կիսամյակում 1,2 մլրդ դրամով աճել են միայն «Ինտերնեյշնլ Մասիս Տաբակի» վճարած հարկերը։ Անկախ դրանից՝ ակնհայտ է, որ ծխախոտի արտադրության ու իրացման ոլորտում նոր խնդիրներ են ի հայտ եկել, որոնք հանգեցրել են պետական բյուջե վճարվող հարկերի զգալի կրճատմանը։ Միայն նշված 3 ընկերությունները գրեթե 14 մլրդ դրամով պակաս հարկ են վճարել, քան վճարել էին անցած տարի։
Թվում էր, թե ընտրություններից հետո տնտեսությունը մի փոքր շունչ կքաշի՝ վերջին ամիսների լարվածությունից ու անորոշություններից հետո։ Սակայն ընտրությունները ցույց տվեցին, որ դրանով բիզնեսի համար ծանր ժամանակները չավարտվեցին։ Ընտրությունները չլուծեցին այն խնդիրները, որոնց առաջ կանգնած էր բիզնեսը։ Ճիշտ է, հետընտրական շրջանում քաղաքական գործընթացները պասիվացել են, բայց անորոշությունները երկրում պահպանվում են։
Մեր պարտքը հասել է այնպիսի մակարդակի, որ պարտադրում է կանխարգելիչ քայլեր անել՝ այն նվազեցնելու ուղղությամբ։ Պարտադրանքը գալիս է ոչ միայն գործող օրենքից, այլև դրսից. միջազգային ֆինանսական կազմակերպությունները թելադրում են իրենց պահանջները։ Դրանք արտահայտվում են, մասնավորապես, հարկային օրենսդրության պայմանների խստացման, տնտեսության ու հասարակության վրա հարկային բեռի ավելացման ձևով։ Շատ շուտով դա կտեսնենք։ Արդեն հաջորդ տարվա սկզբից կլինեն առաջին արձագանքները։
Այս տարվա գործընթացի տեմպը գնահատելու համար հարկ է այն համեմատել 2020թ․ առաջին հինգ ամիսներին արտադրված քանակի հետ (որովհետև առայժմ հրապարակված է այս տարվա արդյունաբերական արտադրանքի բնեղեն արտահայտությամբ 2021-ի հունվար մայիսի տվյալները): 2020թ․ առաջին հինգ ամիսներին արտադրվել էր 10 կգ-ից ոչ ավելի քաշով 250 լափթոփ-նոութբուք: Իսկ այս տարվա արտադրանքի քանակը 118 հատ է:
Եկամուտների ակնկալվող ավելացմանը համահունչ կառավարության միջին ժամկետ ծախսերի ծրագիրը նախատեսում է նաև բյուջետային ծախսերի աճ։ Բայց դրանք կլինեն ավելի չափավոր։ Վերջին 2 տարիներին կառավարությունն այնքան պարտքեր է վերցրել, որ բյուջեի դեֆիցիտը չափից դուրս ուռել է։ Հիմա ստիպված է սահմանափակել ծախսերը՝ դեֆիցիտի մակարդակը նվազեցնելու համար։
Իրականությունը ծուռ հայելու մեջ ներկայացնելը դարձել է այս իշխանության ամենամեծ շնորհը։ Ամեն ինչ փորձում են կեղծել ու ներկայացնել այնպես, ինչպես իրենց ձեռնտու է։ Ցավն այն է, որ մեր հասարակության մեջ դեռևս կան հազարավոր մարդիկ, ովքեր հավատում են դրան։
Այլևս պարզ է, որ ՊԵԿ նախագահը հրաժեշտ կտա իր պաշտոնին։ Ճիշտ է, նրա հրաժարականի վերաբերյալ լուրերը պաշտոնապես ո՛չ հերքվում են և, ո՛չ էլ հաստատվում, բայց դա ընդամենը ժամանակի հարց է։
Նախորդ տարվա անկման նկատմամբ պաշտոնական վիճակագրությունը վերջին մի քանի ամիսներին սկսել է աճեր արձանագրել։ Բայց այդ աճերը քիչ կապ ունեն իրական զարգացումների հետ։ Դրանք կապված են հիմնականում արտաքին բարենպաստ միջավայրի հետ։
Եթե երկնիշ գնաճն անվանենք «անամոթ», ապա այն սկսվում է, օրինակ, բրնձից: Բրինձը վերջին մեկ տարում թանկացել է 12 տոկոս: Թռչնամսի ցուցանիշը 17.8 տոկոս է: Իսկ թարմ ձկան 22.5 տոկոսանոց գնաճից անհանգստացողներին կարելի է «մխիթարել»՝ ասելով, որ սառած ձուկն ավելի համեստ գնաճ ունի:
Պետական հատվածում աշխատողների թիվն այս տարի զգալիորեն ավելացել է։ Մայիսի նախնական տվյալներով՝ այստեղ զբաղված է եղել 207 հազար 253 մարդ։ Նախորդ տարվա նույն ամսվա համեմատ՝ պետական համակարգում զբաղվածների քանակն ավելացել է գրեթե 7000-ով։
Իշխանություններն այս տարի համառորեն հետաձգում են ներդրումների վերաբերյալ պաշտոնական տվյալների հրապարակումը։ Տարին կիսվեց, նոր բարեհաճեցին հրապարակել առաջին եռամսյակի արդյունքները։ Նախկինում նման բան չէր լինում, հիմա սովորական երևույթ է դարձել։
Եթե նույնիսկ համարենք, որ կառավարության նախաձեռնությունն արդարացված է, միայն սա բավարար է այն մերժելու համար։ Ի վերջո, գործ ունենք ներդրողների, այն էլ՝ խոշոր ներդրողների հետ։ Խաղի կանոնների այսպես հանկարծակի փոփոխելը բազմաթիվ հարցեր է առաջացնում։ Որոշ մարդկանց քաղաքական ամբիցիաների արդյունքում ծնված այսպիսի որոշումներն են, որ խոչընդոտում են Հայաստանում ներդրումների իրականացմանը։
Կարևոր չէ, թե ինչով է պայմանավորված դրամի ամրապնդումը, մի բան հստակ է՝ այն նպաստել է գնաճային ճնշման թուլացմանն ու պիտի հանգեցներ ներմուծվող ապրանքների գների նվազեցման։ Դրամի արժեզրկումը միշտ էլ էական գործոն է համարվել սպառողական շուկաների գնային քաղաքականության ձևավորման համար։ Հիմա այդ գործոնի ազդեցությունը թուլացել է, բայց գները շարունակում են բարձր մնալ։
Վերջին տարիներին ՀՀ տնտեսության կառուցվածքում կուտակված խոցելիություններն ու տնտեսությունը բնութագրող մի շարք կարևոր մակրոցուցանիշների անհանգստացնող դինամիկան, միաժամանակ՝ պետական տնտեսական քաղաքականություն իրականացնող կառավարման մարմինների կողմից շարունակաբար թույլ տրվող սխալներն ու թերացումները, որոնք ճգնաժամի օբյեկտիվ պատճառահետևանքային կապերին գումարում են սուբյեկտիվ` կառավարման անարդյունավետության գործոնը և նվազեցնում են հակաճգնաժամային քաղաքականությունների միջոցով ստեղծված իրավիճակից արագ ու հնարավորինս քիչ ցնցումներով դուրս գալու հնարավորությունները` այսօր առավել քան արդիական են դարձնում տնտեսական կոլապսի վերաբերյալ մտահոգությունները։
Զբոսաշրջիկները չեն շտապում ի կատար ածել էկոնոմիկայի նախարարի պաշտոնակատար Վահան Քերոբյանի սրտի ցանկությունը. խոսքն այս տարվա զբոսաշրջային հոսքերի վերաբերյալ արված հայտնի հայտարարության մասին է, որը ժամանակին զարմացրեց շատերին։
Պաշտոնական վիճակագրությունն այս տարվա առաջին եռամսյակում Հայաստանում գործազրկության մակարդակի նվազում է արձանագրել։ Դրան շտապել է արձագանքել նաև կառավարությունը։ Աշխատաշուկայի վերաբերյալ վիճակագրական տվյալների հրապարակումից հետո կառավարության ֆեյսբուքյան էջում այսպիսի մի գրառում էր հայտնվել՝ «Հայաստանում գործազրկության մակարդակը 2021թ.-ի առաջին եռամսյակում 2020թ.-ի նույն ժամանակահատվածի համեմատ նվազել է 2,7 տոկոսային կետով՝ 19,7 տոկոսի փոխարեն կազմելով 17 տոկոս։
Կառավարությունը հպարտանում է, որ այս տարի բյուջեի հարկային եկամուտներն ավելացել են։ Այդ մասին վերջին շրջանում ավելի հաճախակի են սկսել խոսել։ Բայց չեն ասում, թե ինչ կա թաքնված այդ ամենի տակ։
Տնտեսական վիճակագրությունը շարունակում է հրապարակել այն ցուցանիշները, որ արձանագրվում են մեր տնտեսական կյանքում: Ամեն հրապարակում իր հերթին շարունակում է ապացուցել, որ տնտեսությունը բավական իներցիոն երևույթ է, և որ իշխանությունների խոստումները տնտեսական հեղափոխության ու թռիչքաձև աճի մասին դատարկ խոսքեր դուրս եկան:
Պաշտոնական տվյալներով՝ այս տարի անշարժ գույքի, մասնավորապես, բնակարանների գներն ավելի ցածր են, քան անցած տարի էին։ Մայրաքաղաքում տարբերությունը 4,5 տոկոս է, մարզերում՝ 3 տոկոս։
Կառավարությունը որոշել է վերանայել այս տարվա տնտեսական աճի կանխատեսումը և 3,2-ից դարձնել 6 տոկոս։ 6 տոկոսը, անշուշտ, ավելի բարձր է, քան նախորդ՝ 3,2 տոկոսը։ Բայց պետք է հաշվի առնել, որ դա լինելու է անցած տարվա 7,6 տոկոս անկումից հետո։ Եթե նույնիսկ հաջողվի տարին փակել 6 տոկոս տնտեսական աճով, միևնույն է, մենք ամբողջությամբ հետ չենք բերելու նախորդ տարվա կորուստները։ ՀՆԱ-ն կշարունակի մնալ ավելի ցածր, քան եղել է 2019թ.։
Սենսացիաների սիրահար Նիկոլ Փաշինյանն ընտրություններից առաջ մեր ժամանակների ամենասենսացիոն նորությունն էր խոստանում։ Եվ ոչ միայն խոստանում էր, այլև դա ներկայացնում էր՝ որպես կատարված իրողություն, պատմական ձեռքբերում՝ վերջին 60 տարվա կտրվածքով, որին հասել է իր կառավարությունը։
Կառավարությունը թմբիրի մեջ է. քանի կար, ընտրություններ էին, չէին աշխատում, ընտրություններն ավարտվեցին, էլի չեն աշխատում։ Չես հասկանում, թե ում են սպասում։
Համաշխարհային բանկը հունիս ամսին հրապարակեց «Համաշխարհային տնտեսության հեռանկարները» հաշվետվությունը, ուր կանխատեսված են 2021թ․ տնտեսական գործընթացները:
