Նման դեպք մինչև հիմա երբևէ չէր եղել տրանսֆերտների շուկայում։ Նույնիսկ անցած տարի, երբ բոլորը մեկ մարդու նման դրսից ավտոմեքենաներ էին ներմուծում, ինչի հետևանքով մեծ քանակությամբ տարադրամային միջոցներ էին դուրս գալիս երկրից, միևնույն է, տրանսֆերտային հոսքերի շարժը դրական էր։ Ավելի շատ էին մուտքերը, քան ելքերը։
Գործող իշխանություններին առանց փաստարկների քննադատելը և լուծումներ չառաջարկելն աշխարհում ամենահեշտ և անպիտան զբաղմունքն է։ Դրա համար ես իմ վերլուծությունը կառուցում եմ հստակ փաստերի վրա և հաջորդ հոդվածում նաև առաջարկելու եմ ստեղծված իրավիճակից դուրս գալու լուծումներ։ Ամեն դեպքում, որպես եզրակացություն, ամենասկզբից պետք է արձանագրեմ, որ ՀՀ Կառավարությունն էներգետիկայի ոլորտում ոչ թե պարզապես թերանում է, այլ դրսևորում է մտավոր հետամնացության հատկանիշներ։ Եթե իմ եզրակացությունները և ներկայացված փաստերը կհերքվեն տեխնիկապես գրագետ պետական որևէ փաստաթղթով կամ հիմնարար տվյալներով, ապա ես ներողություն կխնդրեմ և հոդվածը կհրապարակեմ ճշգրտումներով, ինչպես որ դա ընդունված է ամբողջ աշխարհում։
Դեռևս իշխանափոխությունից հետո շուրջ մեկ տարի տևած բանակցություններն ավարտվեցին նրանով, որ 2019թ. հունվարի 1-ից Հայաստանին մատակարարվող ռուսական գազի գինը սահմանին բարձրացավ 10 տոկոսով։ Եթե մինչ այդ գազը ստանում էինք 150 դոլարով, ապա 2019թ. սկզբից սկսեցինք ստանալ 165 դոլարով։
Մինչ տնտեսական ու սոցիալական ճգնաժամը Հայաստանում նահանջելու միտք չունի, տարվա մեկնարկին կավելանա նաև հասարակության ու տնտեսության ֆինանսական ծանրաբեռնվածությունը։ Դա հարկային բե՞ռ, թե՞ այլ բան կկոչենք, երևույթի էությունը չի փոխվում։
Էկոնոմիկայի նախկին նախարարին հավանաբար շատերն են հիշում. խոսքը Տիգրան Խաչատրյանի մասին է, ով չէր վարանում անընդհատ կրկնել, թե միլիարդավոր դոլարների ներդրումային ծրագրեր ունենք։ Ցավոք, այդ ներդրումային ծրագրերն այդպես էլ ներդրումներ չդարձան։
Անցած տարվա վերջին աշխատանքային օրը վարչապետը ստորագրեց մի որոշում, որը վերաբերում էր հարկային քաղաքականության ճեղքի կրճատմանը։ Ըստ այդմ՝ հաստատվեցին այն միջոցառումները, որոնք պետք է իրականացվեն այդ ճեղքը նվազեցնելու համար։
Մինչ Նիկոլ Փաշինյանն ամուր կառչած է մնում իր աթոռին և չի ուզում հեռանալ, իսկ կառավարությունը պարզապես անգործության է մատնված, Հայաստանի տնտեսության վիճակն օր օրի վատանում է։ Տնտեսական անկումը հետպատերազմյան շրջանում շարունակում է խորանալ։
Կցանկանայի անդրադառնալ երկու կարևոր խնդիրների և հասկանալ ՀՀ Կառավարության դիրքորոշումն այս խնդիրների լուծման վերաբերյալ և առանձին որոշումների ընդունման տրամաբանությունը։ Մասնավորապես, կցանկանայի անդրադառնալ սակագների սպասվող էական բարձրացմանը, ի հավելումն ՀԾԿՀ կողմից 2021 թվականի համար արդեն իսկ հայտարարված բարձրացմանը, և վերականգվող էներգետիկայի ոլորտում տեղի ունեցող անհասկանալի զարգացումներին։
«2020 թվականը դառնալու է թերահավատների հուսավառվելու և հավատավորների թռիչքի տարի, Հայաստանի Հանրապետության տնտեսական, քաղաքական, սոցիալական ու հոգեբանական թռիչքի տարի»,- սա մի հատված է Նիկոլ Փաշինյանի անցած տարվա տարեմուտի ուղերձից։
Նախկին հազարի փոխարեն՝ Հիմնադրամի նվազագույն վճարը կդառնա 1,5 հազար։ Բայց դա կվերաբերի մինչև 100 հազար դրամ ստացողներին։ Մինչև 200 հազար ստացողները կվճարեն կրկնակի, և այդպես շարունակ։ Աշխատավարձի աճին զուգընթաց՝ կավելանա նաև Հիմնադրամին վճարվող գումարը։
Որքան էլ առկա բարձր ռիսկերի պարագայում ավանադատուների մտահոգությունները կարելի է հասկանալ, այնուհանդերձ ավանդների դուրսբերումը բանկային համակարգից ամենևին էլ ցանկալի երևույթ չէ։ Առավել ևս, որ խնայողությունները Հայաստանում ապահովագրված են. դրամային խնայողությունների դեպքում երաշխավորված է մինչև 16 միլիոնը, իսկ տարադրամայինի դեպքում՝ մինչև 7 մլն դրամը։
Հայաստանի արտաքին առևտրի վիճակն այս տարի խայտառակ վատ է։ Արտաքին առևտուրը կրճատվել է գրեթե 12 տոկոսով։ Նվազել է՝ ինչպես արտահանումը, այնպես էլ՝ ներմուծումը։ Արտահանումն իջել է՝ 4,4, ներմուծումը՝ ավելի քան 15 տոկոսով։
Պատերազմի օրերին Նիկոլ Փաշինյանը շտապեց հայտարարել, որ պատերազմի ընթացքում հարկ վճարողների վարքագիծն էականորեն փոխվել է։ Չնայած տնտեսական բարդ իրավիճակին, նրանք ավելի պարտաճանաչ են դարձել։
Տնտեսական վիճակագրության «ամենադանդաղ» ոլորտը, հավանաբար, ժողովրդագրությունն է: Երևի այդ պատճառով մեր իշխանությունները խոստացան 2050-ին 5 մլն բնակչություն «ապահովել»: Խոստացան պատերազմից մեկ շաբաթ առաջ: Կապիտուլյացիայի խայտառակությունից հետո ինքնասիրություն ունեցող իշխանությունը, հարկավ, այդ թեմային չի անդրադառնա: Որովհետև պատերազմի ժամանակ զոհվում է հենց այն սերունդը, որ առաջիկա տարիներին պիտի երեխաներ ունենար:
Բազմաթիվ ապրանքային շուկաներում արձանագրվող թանկացումները ստիպեցին Կենտրոնական բանկին վերանայել վերաֆինանսավորման տոկոսադրույքը։ Այն վերանայվեց և միանգամից բարձրացվեց 1 տոկոսային կետով. նախկին 4,25-ից հիմա տոկոսադրույքը 5,25 է։
Մինչև պետական աթոռներին տիրանալը՝ գործող իշխանությունները խոստանում էին նվազեցնել հանրային ծառայությունների սակագները։ Սակայն իշխանության գալուց հետո մոռացան սակագները նվազեցնելու մասին։ Ավելին, շարունակեցին ու այսօր էլ շարունակում են գնալ սակագները բարձրացնելու ճանապարհով։
2008-ից 2019թ․ ներառյալ բոլոր տարիների ցուցանիշները ՀՀ պետական բյուջեի փաստացի եկամուտները և ծախսերն են, 2020 թվականի տվյալները պետական բյուջեի ճշգրտված պլանն է արտացոլում, իսկ 2021 թվականինը պլանավորված ցուցանիշներն են:
Թանկացումները խորացնում են սոցիալական լարվածությունը, իսկ այն թուլացնելու այլ ճանապարհ, քան գների բարձրացումը զսպելն է, կառավարությունն այսօր չունի։ Առկա իրողությունների պայմաններում հասարակության եկամուտների ավելացման մասին մտածելը նույնիսկ անիմաստ է։
Մինչ Նիկոլ Փաշինյանը ոստիկանական մամլիչը գործի դնելով՝ փորձում է պահպանել վարչապետի աթոռը և ոչ մի կերպ չի ուզում անցնցում ու հանգիստ հեռանալ՝ տեղը զիջելով երկրի ապագայով մտահոգ մարդկանց, պետական կառավարման տարբեր համակարգերում տեղի են ունենում խիստ անցանկալի երևույթներ, որոնք, շարունակվելու դեպքում՝ շուտով կարող են վերածվել համակարգային խնդիրների, հարվածելով պետության գոյության հիմքերին։
Վերջին շրջանում դրամը մեծապես թուլացել է։ Կենտրոնական բանկը, որը կոչված է ապահովել երկրի ֆինանսական կայունությունը, այդպես էլ համարժեք քայլեր չձեռնարկեց այս հատվածում առաջացած խնդիրները կանխելու համար։ Մի պահ դոլարի գինը հասավ ընդհուպ՝ 532-533, եվրոյինը՝ 640-645 դրամի։
Հոկտեմբերին Հայաստանում շուրջ 10 հազար աշխատատեղ է փակվել։ Չհաշված դեռ, թե քանի աշխատող է գտնվել հարկադիր պարապուրդում։ Խոսքը այն աշխատողների մասին է, ովքեր պահպանել են իրենց աշխատատեղը, սակայն փաստացի աշխատավարձ չեն ստացել։
Հասարակության աչքից ու ականջից հեռու՝ իշխանություններն Ազգային ժողովում սահուն անցկացրեցին հաջորդ տարվա պետական բյուջեն։ Այն այդպես էլ մի կարգին չքննարկվեց։ Բյուջեի քննարկումները համընկան պատերազմական ու հետպատերազմական ծանր ժամանակաշրջանի հետ։ Երբ մարդիկ զբաղված էին կորուստները հաշվելով՝ իշխանությունները բյուջեի նախագիծը մտցրեցին խորհրդարան և իրենց դակիչների միջոցով հաստատեցին։
Համավարակի ու տնտեսական անկման հետևանքները դեռևս չմարսած, անշարժ գույքի շուկան սկսել է կրել նաև ղարաբաղյան պատերազմի անմիջական ազդեցությունը։ Ինչպես և սպասվում էր, հոկտեմբերին շուկայի բոլոր հատվածներում կտրուկ պասիվացում է արձանագրվել։
Մեր երկրի կուտակած պետական պարտքը սպասարկելու համար տարեկան միլիարդավոր դրամներ են հատկացվում։ Այդ գումարները դուրս են գալիս պետական գանձարանից։ Միայն պարտքի տոկոսների վճարումը հաջորդ տարի կպահանջի բյուջեի ծախսերի գրեթե 10,4 տոկոսը։ Չհաշված մայր գումարների մարումը, ինչն անհամեմատ ավելի մեծ բեռ է։
Տնտեսությամբ հետաքրքրվողների սպասումն այս պարագային առանձնակի էր: Մեր երկրի սոցիալ-տնտեսական իրավիճակը 2020թ․ հոկտեմբերին ներկայացնող հաշվետվությունը պատերազմի հետքը պիտի ունենար: Բայց այս հաշվետվությունը ևս ընդգծեց մի քանի բան, որ հայտնի էր ի սկզբանե: Նախ՝ այն, որ տնտեսությունն էական որևէ փոփոխություն չի կրել:
Չնայած հասարակության շրջանում օր օրի ահագնացող դժգոհությանը, Նիկոլ Փաշինյանը մտադիր չէ ինքնակամ հեռանալ իշխանությունից։ Մյուս կողմից՝ նրան հրաժարական պարտադրելու շատ մեծ հնարավորություններ այս պահին չեն երևում, որքան էլ դրա համար առկա են բոլոր պայմանները. իշխանությունը լիակատար ձախողում է արձանագրել բոլոր ոլորտներում։
Ֆինանսների նախարարությունը հրապարակել է պետական բյուջեի կատարման 10 ամիսների հաշվետվությունը։ Այդ հաշվետվությունն առանձնահատուկ է նրանով, որ դրանում տեղ են գտել նաև «Հայաստան» համահայկական հիմնադրամի հանգանակություններից պետական բյուջեին նվիրաբերված գումարները։ Խոսքը շուրջ 52 մլրդ դրամի մասին է։
Լայն սպառման ապրանքները Հայաստանում սկսել են համատարած թանկանալ։ Թե դա ինչի հետ է կապվում, դեռ կանդրադառնանք։ Մինչ այդ՝ արձանագրենք մեկ այլ կարևոր հանգամանք. թանկացումները տեղի են ունենում սպառողների եկամուտների նվազման պայմաններում։
Արժութային շուկայում մի պահ արձանագրված աժիոտաժից և ազգային արժույթի բավական կտրուկ արժեզրկումից հետո Կենտրոնական բանկին կարծես հաջողվեց կայունացնել դրամը, թեև դեռ վաղ է ասել, թե դա որքան կտևի։ Ամեն դեպքում, տարադրամային ներարկումների արդյունքում՝ ազգային արժույթը հասցրեց նաև որոշ չափով հետ բերել կորցրածը։ Եթե մի քանի օր առաջ դոլարի գինը հասել էր ընդհուպ մինչև 525 դրամի, ապա այժմ սկսել է տատանվել 506-507 դրամի սահմաններում։
Արցախը հանձնելուց և Հայաստանը անդունդի եզրին կանգնեցնելուց հետո, Նիկոլ Փաշինյանն այնպես է իրեն պահում, կարծես ոչինչ էլ չի եղել։ Սկսել է կառավարության կազմը փոխել, նոր նախարարներին ներկայացնել, իրեն հավատարիմ օլիգարխների հետ հանդիպել, գործարաններ այցելել, խոհրդակցություններ ու կառավարության նիստեր անցկացնել, հանձնարարություններ տալ, և այդպես շարունակ։ Այդպիսով նա փորձում է տպավորություն ստեղծել, թե կառավարությունը բնականոն հունով աշխատում է։
