Տնտեսական մրցակցության պաշտպանության հանձնաժողովը, որը կոչված է բացահայտելու տնտեսական մրցակցության խախտումները, դարձել է գների բարձրացումներն արդարացնող և հիմնավորող մարմին։ Ներկայացնում է վերլուծություններ այս կամ այն շուկայում տեղի ունեցող գնային փոփոխությունների վերաբերյալ, իսկ վերջում եզրակացնում, որ ամեն ինչ օրենքի ու օրինականության սահմաններում է։
Մինչ իշխանությունը զբաղված է իր քաղաքական ապագայով՝ տնտեսական կյանքը մեր երկրում մատնված է բացարձակ անտարբերության։ Ոչ մեկի մտքով չի անցնում, թե այս իրավիճակն ինչպիսի անասելի վնասներ է հասցնում մեր տնտեսությանը։ Տնտեսություն, որն առանց այդ էլ ծանր օրեր է ապրում անցած տարվա հարվածներից հետո։
Քաղաքական անհայտություններն իրենց հետքն են թողնում տնտեսության վրա: Պաշտոնական վիճակագրությունը հերթով հրապարակում է տնտեսական անկման, գնաճի ու այլ տվյալներ:
Նախկինների նկատմամբ խորը ատելությունը, նրանց արածը սևացնելու ու ոչնչացնելու, հինը քանդելու և նորովի կառուցելու Նիկոլ Փաշինյանի տեսլականը բերեց նրան, որ 3 տարում Հայաստանը պարզապես վերածվել է ավերակների։ Երկիրը բառիս բուն իմաստով նստած է փլատակների վրա։
Այն, որ բյուջեի եկամուտները կարող են թերակատարվել, դեռ ինչ-որ տեղ կարելի է հասկանալ։ Բայց, որ գումարները կան, բայց ծախսերը չեն կարողանում ժամանակին կատարել, ուղղակի նոնսենս է։
Ընդունված է ասել, որ անշարժ գույքի շուկան տնտեսության հայելին է։ Երբ տնտեսության մեջ գործերը լավ չեն, դրան ամենաարագ արձագանքող ոլորտներից մեկն անշարժ գույքի շուկան է։
Բյուջեի հարկային եկամուտներն այս տարվա հունվարին ավելի քիչ են եղել, քան նախորդ տարվա այդ ամսին։ Հաշվեգրված հարկային եկամուտները և պետտուրքերը կազմել են 130,5 մլրդ դրամ, փաստացի մուտքերը՝ 111 մլրդ դրամ։ Այն դեպքում, երբ անցած տարվա հունվարին հաշվեգրված եկամուտները կազմել էին 146,7 միլիարդ, փաստացի մուտքերը՝ 135 մլրդ դրամ։
Քիչ էր՝ կոլապսի են ենթարկել պաշտպանության ու անվտանգության, պետական կառավարման ու տնտեսական ինստիտուտները, հիմա էլ հասել են ֆինանսական համակարգին։ Այս համակարգը դեռ դիմակայում է, բայց հասցրել է բավականաչափ թուլանալ՝ իշխանությունների հետևողական գործողությունների հետևանքով։
Մինչ կառավարությունը ձեռքեր լվացել, մի կողմ է քաշվել՝ հասարակությանը թողնելով իր հոգսերի հետ, գնաճը Հայաստանում գնալով ահագնանում է։ Այն ընդհուպ մոտեցել է նախատեսված թիրախի վերին սահմանին, իսկ սննդամթերքի դեպքում նույնիսկ անցել է այդ սահմանը։
Վերջին տարիներին Հայաստանի պետական պարտքն ավելի արագ է աճում, քան համախառն ներքին արդյունքը։ Երեք տարում ՀՆԱ-ն իրական արտահայտությամբ ավելացել է շուրջ 900 մլն դոլարով, պարտքը՝ 1,2 միլիարդով։ Մի դեպքում՝ աճը կազմել է 7,7 տոկոս, մյուս դեպքում՝ 17 տոկոս։
Քաղաքական անհոդաբաշխության աստիճան անհավանական իրավիճակը ստվերել է ամեն ինչ: Ներառյալ՝ տնտեսական խնդիրները: Առայժմ հայտնի են միայն հունվար ամսվա սոցիալ-տնտեսական իրավիճակը ներկայացնող մակրոտնտեսական թվերը: Անկումների ցուցանիշները, մեր գործող իշխանությունների երբեմնի բառապաշարով ասած, աննախադեպ են:
Արտաքուստ աճ ունենք, բայց դա կարող է խաբուսիկ լինել. աճը բացառապես դրամային արտահայտությամբ է։ Դոլարով պատկերը բոլորովին այլ է։
Նիկոլ Փաշինյանը հասավ նրան, որ Հայաստանի հպարտ քաղաքացին կանգնած է ոչ միայն աղքատության, այլև անվտանգության հետ կապված բազմաթիվ խնդիրների առաջ։ Ու այդ խնդիրների լուծումը տեսնում է ոչ թե Հայաստանում, այլ Հայաստանից դուրս։
Պետական կառավարման ամբողջ համակարգը, բան ու գործ թողած՝ ընկած է Նիկոլ Փաշինյանի քմահաճույքների հետևից։ Կարծես այս երկրում ուրիշ անելիք չկա. միակ անելիքը մնացել է Նիկոլ Փաշինյանի հանրահավաքներին մարդաքանակ ապահովելը։
Վիճակագրական ծառայությունը վաղուց ամփոփել է անցած տարվա արտաքին առևտրի ցուցանիշները. ունենք ինչպես՝ արտահանման, այնպես էլ՝ ներմուծման անկում։ Արտահանումը նվազել է՝ 3,9, ներմուծումը՝ 17,7 տոկոս։
Կառավարությունը շատ էր ոգևորվել 2019թ. տնտեսական աճով։ Վարչապետը գլուխ էր գովում, որ իր կառավարությանը հաջողվել է տնտեսական աճի մակարդակով անցնել՝ ինչպես տարածաշրջանի, այնպես էլ՝ ԵԱՏՄ-ի ու աշխարհի շատ երկրներին։ Բայց այդ ամենը շատ կարճ տևեց։
Մամուլի համար բանկային թեմաները պակաս հրապուրիչ են: Պատճառները, հնարավոր է, բազում են: Բայց ամենաէականը, թերևս, այն է, որ բանկային թեման պակաս հասկանալի է պարզ ընթերցողի համար:
Հայաստանի տնտեսությունը գտնվում է ծանր վիճակում, ու դա ստիպել է Նիկոլ Փաշինյանին կրկին հիշել Ամուլսարի ծրագրի մասին։ Ծրագիր, որն այս վիճակում է հայտնվել իր ու իր կառավարության բացարձակ անգործության հետևանքով։ Իշխանության գալուց հետո Նիկոլ Փաշինյանն ու իր ղեկավարած քաղաքական թիմն ամեն ինչ արեցին, որպեսզի Ամուլսարի հանքի շահագործման ծրագիրը հայտնվի փակուղում։
Վարչապետի պաշտոնում Նիկոլ Փաշինյանը շատ հաճախ է հայտարարություններ անում տարբեր երևույթների ու իրադարձությունների վերաբերյալ։ Սակայն, տարօրինակ զուգադիպությամբ, դրանք ոչ միայն չեն իրականանում, այլև կարճ ժամանակ հետո տեսնում ենք, որ հակառակն է եղել։ Ասում է մի բան, ունենում ենք բոլորովին այլ բան։
Ժամանակին, թե ինչպիսի մեծ հույսերով էին մարդիկ ճանապարհ հարթում Նիկոլ Փաշինյանին իշխանության բարձունքին հասցնելու համար, ասելու անհրաժեշտություն չկա։ Շատ-շատերը նրա հետ էին կապում ոչ միայն երկրի ապագան, այլև իրենց բարեկեցությունը։
Ներդրումների սղության պայմաններում Հայաստանի տնտեսության զարգացման հույսն իշխանությունները կապում էին վարկերի հետ։ Վարչապետը հայտարարում էր, որ բանկերի վարկերը պիտի դառնան «տնտեսական հեղափոխության» շարժիչ ուժը։ Ոչինչ, որ բանկային թանկ վարկերը չէին կարող շարժիչ ուժ լինել «տնտեսական հեղափոխության» համար, ինչն արդեն տեսնում ենք, հիմա տնտեսությունը կանգնած է անգամ վարկերից զրկվելու վտանգի առաջ։
Անցած տարին ողբերգություն էր բոլոր առումներով: Սոցիալ-տնտեսական կյանքի ոչ մի ոլորտ դրական ոչինչ չարձանագրեց: Պատճառը պարտությունն էր, համավարակը և իշխանությունների ապաշնորհ կառավարումը:
Անցած տարվա ծանր փորձություններից հետո՝ Հայաստանի տնտեսության մի շարք հատվածներ կանգնել են լրջագույն խնդիրների առաջ և հայտնվել փլուզման եզրին։ Որքան էլ Նիկոլ Փաշինյանը հայտարարի, որ կառավարությանը հաջողվել է ապահովել երկրի մակրոտնտեսական կայունությունը, դրանից տնտեսության իրական վիճակը չի փոխվում։
Մի քանի օր առաջ Պետեկամուտների կոմիտեն հանկարծ որոշեց տեղեկատվություն տարածել փետրվարի առաջին 15 օրերին Հայաստանում դուրս գրված հաշվարկային փաստաթղթերի և դրանցով արձանագրված շրջանառությունների վերաբերյալ։ Նման բան անելը, այն էլ՝ ամսվա կեսի կտրվածքով, այնքան էլ լուրջ չէ։
Հակաճգնաժամային միջոցառումների շրջանակներում անցած տարի կառավարությունը հսկայական գումարներ է ծախսել բյուջեից՝ սուբսիդավորելու գյուղվարկերի տոկոսները։ Արդյունքում՝ ստացել ենք ընդամենը 1,4 տոկոս աճ։ Այն էլ դեռ հարց է՝ իրականում ա՞ճ է, թե՞ ոչ։ Հայտնի է, թե ինչպես են գյուղատնտեսության մեջ ցուցանիշներ նկարվում։
Այսօր մեզ անհրաժեշտ է ոչ թե՝ եղածի վրա ավելացնել հարկային բեռը՝ ռիսկեր ստեղծելով դրանց հետագա գործունեության համար, այլ՝ մտածել տնտեսության ակտիվացման հաշվին հարկային բազան ավելացնելու մասին։ Ցավոք, գործող իշխանությունների պատկերացումները տնտեսության նկատմամբ շատ մակերեսային են և սահմանափակվում են նախկիններին ունեզրկելու և նրանց ունեցվածքը բռնագանձելու ձգտումներով։ Թե դա մինչև հիմա ինչ հետևանք է ունեցել և այսուհետ ունենալու է տնտեսության վրա, տեսնում ենք։
Տարբեր առիթներով կառավարությունը հայտարարել է, որ քննարկվում են բազմաթիվ ներդրումային ծրագրեր։ Խոսվում է միլիարդավոր դոլարների հասնող փաթեթների մասին, բայց այդպես էլ այդ ծրագրերը չենք տեսնում։ Դրանք չեն իրականանում։ Փոխարենը՝ մշտապես լսում ենք, որ ներդրումները կրճատվել են, իսկ նախորդ տարի նույնիսկ հասել են կատաստրոֆիկ ցածր մակարդակի։
Անցած տարի մեր երկրի սոցիալ-տնտեսական ամենացավոտ փոփոխությունները կատարվել են ժողովրդագրության ոլորտում: Երկրի բնակչության թվակազմի, կառուցվածքի վերլուծությունները, հարկավ, ժամանակ կպահանջեն: Բայց կան տվյալներ ու փաստեր, որոնք օր առաջ գնահատման կարիք ունեն:
Ֆինանսական միջոցների արտահոսքը Հայաստանից մեծ տեմպերով շարունակվում է։ Վերջին երեք տարիներին քաղաքացիների կողմից երկրից դուրս բերված գումարներն անցնում են տարեկան 1 մլրդ դոլարից։
Հայաստանը կրկին մտնում է պարտքերով ապրելու շրջափուլի մեջ։ Քանի որ մեր բյուջեի հնարավորություններն ավելանալու փոխարեն՝ նվազում են, գնալով ավելի շատ պարտքեր ենք վերցնում, որպեսզի գոնե թոշակ ու աշխատավարձ կարողանանք վճարել։ Ինչքան էլ փորձենք արդարանալ, սրանից լավ բնութագիր մեր տնտեսական վիճակը չի կարող ունենալ։
