Սպասվում է, որ այս տարի պարտքի ցուցանիշները կվատանան՝ ինչպես պետական բյուջեի եկամուտների, այնպես էլ՝ ՀՆԱ նկատմամբ։ Ինչպես հայտնի է, կառավարությունը նախատեսում է լրացուցիչ առնվազն 500-550 մլն դոլարի նոր բեռ դնել պետության վրա՝ բյուջեի եկամուտների թերակատարումը ծածկելու համար։ Չնայած, որոշ գնահատումներով, հավելյալ միջոցների կարիք ևս կլինի, այնուհանդերձ դա էլ բավական է պատկերացնելու, թե այս գումարների ներգրավումից հետո ինչ տեղի կունենա պարտքը բնութագրող ցուցանիշներում։ Հայաստանի դիրքերն այս առումով էապես կթուլանան։ Ու դա կպայմանավորվի ոչ միայն՝ պարտքի բեռի ավելացմամբ, այլև՝ ՀՆԱ սպասվող նվազումով։
Հասարակական հետաքրքրությունը ժողովրդագրության նկատմամբ բացատրելի է: Կորոնավիրուսի պատճառով բոլորին մահվան դեպքերի համեմատականի վերլուծությունն է հետաքրքրում: Ժողովրդագրական, հասարակական առողջապահության մասնագիտական վերլուծություն: Նման վերլուծություններ հավանաբար կհայտնվեն որոշ ժամանակ անց:
Այսօր արդեն մտահոգիչ պատկեր է թե՛ մեկում, և թե՛ մյուսում։ 2 դեպքում էլ ակտիվություն չկա։ Կտրուկ նվազել են՝ ինչպես շինարարության տեմպերը, այնպես էլ՝ բնակարանային գործարքները։ Դա ուղեկցվում է նաև գների անկմամբ, ինչը նշանակում է, որ կառուցապատողներին լավ օրեր չեն սպասվում։
Հայաստանի բնակչության մի ստվար հատվածի եկամուտներն ուղղակիորեն կապված են արտաքին տրանսֆերտների հետ։ Մարդիկ դրսից գումարներ են ստանում՝ իրենց կենցաղային հարցերը լուծելու համար։
Մինչև վերջերս Նիկոլ Փաշինյանը հպարտանում էր, որ իր կառավարությանը հաջողվել է հարկերի հավաքման աննախադեպ բարձր աճեր ապահովել։ Մի կողմ թողնենք այն, որ այդ աճերը բոլորովին էլ աննախադեպ չէին, նախկինում աճի շատ ավելի բարձր ցուցանիշներ էին գրանցվել. Տեսնենք, թե հիմա ի՞նչ է կատարվում բյուջեի մուտքերի առումով։
Միջազգային ներդրումների մասին հիմա համարյա չեն խոսում: Համավարակը կապ չունի: Արդեն երկար ժամանակ է՝ չեն խոսում: Երբ պաշտոնապես հայտարարվեց, որ 2019-ին օտարերկրյա ուղղակի ներդրումները 2018-ի նկատմամբ աճել են 2.1 տոկոսով, հասարակական հնչեղության արձագանք չեղավ: Պատճառը հավանաբար այն էր, որ իշխանությունների համար 2.1 տոկոս աճը բավարար չէր: Հետևաբար՝ սպասելիքների ու խոստումների հետ ամենևին համադրելի չէր:
Հակաճգնաժամային միջոցառումների շարքում կառավարությունը կարևորում էր հատկապես գյուղատնտեսության դերը։ Ճգնաժամը մի բան էլ դիտարկվում էր որպես հնարավորություն՝ գյուղատնտեսությունը ստեղծված վիճակից հանելու համար։ Բայց ստացվեց այնպես, ինչպես միշտ։
«Նոր» Հայաստանում պարգևավճարների թեման միշտ էլ ակտուալ է եղել։ Անգամ համավարակի ու տնտեսական ճգնաժամի պայմաններում, երբ բյուջեի եկամուտները լուրջ կորուստներ են կրում, պարգևավճարների թեման չի կորցնում իր արդիականությունը։ Պետական պաշտոնյաները չեն ուզում իրենց զրկել պարգևավճարներ ստանալու գայթակղությունից։ Չնայած միևնույն ժամանակ՝ հասարակության շատ ու շատ անդամներ կանգնած են օրվա հացի խնդիր լուծելու փաստի առաջ։
Այս տարվա առաջին կեսին Կենտրոնական բանկի արտաքին տարադրամային միջոցների «կորուստները» կազմել են ընդհանուր առմամբ 201 մլն դոլար։ Պահուստների բավական մեծ անկում արձանագրվեց հատկապես տարեսկզբի 4 ամիսներին։ Այդ ընթացքում դրանք նվազեցին 358 մլն դոլարով։
Հեղափոխական իշխանությունը Հայաստանում շատ արագ արժեզրկվեց։ Այսպես թե այնպես, դա մի օր լինելու էր, սակայն համավարակն արագացրեց այդ պրոցեսը։
Բանկային համակարգում տեղի են ունենում իրադարձություններ, որոնք լրջորեն մտորելու տեղիք են տալիս։ 2 ամիս անընդմեջ ավանդները կրճատվում են։ Այն էլ՝ ոչ պակաս մեծ տեմպերով։
Այն բանից հետո, երբ Heritage Foundation միջազգային կազմակերպությունը հրապարակեց «Տնտեսական ազատության ինդեքսը», որի համաձայն՝ Հայաստանը 1 տարվա ընթացքում 13 կետով բարելավել է իր դիրքերը և 180 երկրների շարքում զբաղեցրել է 34-րդ հորիզոնականը՝ վարչապետը շտապեց այդ «ուրախ» լուրը հասցնել հասարակությանը։
Կենտրոնական բանկն ու կառավարությունն էապես տարբեր կանխատեսումներ ունեն այս տարի Հայաստանում սպասվող տնտեսական գործընթացների վերաբերյալ։ Չնայած երկուսն էլ համամիտ են 1 հարցում. տնտեսական անկումից անհնարին կլինի խուսափել։
Հասարակության շրջանում համատարած դժգոհություն կա գույքահարկի սպասվող բարձրացումից։ Չնայած դրան՝ «ժողովրդի իշխանությունը» մտադիր չէ լսել սեփական ժողովրդի ձայնը։ Արտակարգ դրության պայմաններում, առանց հանրային քննարկումների, հապշտապ բերեցին ու խորհրդարանում, հայտնի մեթոդներով, ընդունել տվեցին օրենքը։
Երբ մարդիկ, այն էլ՝ բարձրաստիճան պաշտոնյա, հայտարարում են, որ Հայաստանում սոցիալական կամ տնտեսական ճգնաժամ չկա, հետաքրքիր է, գոնե գիտե՞ն, թե ինչ է ճգնաժամը։ Էստեղ են ասել՝ խի ճգնաժամը պոզով-պոչով է լինո՞ւմ։
Մոտ օրերս Կենտրոնական բանկը կհրապարակի իր հերթական գնահատականը՝ Հայաստանի տնտեսության մեջ սպասվող զարգացումների վերաբերյալ։ Ենթադրվում է, որ այս անգամ այն կլինի բացասական։ Այլ հարց է, թե ԿԲ-ն մինչև ուր կիջեցնի տնտեսության անկումը։
Միջազգային տնտեսական պարբերականներում մոտ մեկ ամիս քննարկումներ են՝ «Ինչպիսին կլինի տնտեսությունը համավարակից հետո» թեմայով: Առիթը մի կողմից՝ արտակարգ իրավիճակի թեթևացումն է, մյուս կողմից՝ այն, որ արևմտյան երկրները (նաև Ռուսաստանը) համարյա միաժամանակ հայտարարեցին, թե իրենց կառավարությունները սկսում են մշակել ազգային տնտեսությունների վերականգնման ծրագրեր: Ինչպես վայել է նման իրավիճակին, անկախ տնտեսական վերլուծություններն ավելի արագ հայտնվեցին, քան պոետական պլան-ծրագրերը: Իրավիճակին բնորոշ վերլուծություններ: Այսինքն՝ և՛ լավատեսական, և՛ հոռետեսական:
Արտաքին շուկաներում իրավիճակը վատ է դասավորվել Հայաստանի տնտեսության համար։ Վերջին ամիսներին արտահանման հետ կապված խնդիրներն ահագնացել են։ Դրանք կապված են՝ ինչպես արտահանման դժվարությունների, այնպես էլ՝ իրացման շուկաներում տեղի ունեցող փոփոխությունների ու ի հայտ եկած սահմանափակումների հետ։
Միտումնավո՞ր, թե՞ թյուրիմացաբար՝ Նիկոլ Փաշինյանը կրկին խեղաթյուրում է փաստերը։ Փորձելով արդարացնել համավարակի տարածման պայմաններում տնտեսությունը վերաբացելու և կրկին չփակելու կառավարության քայլերը՝ վարչապետը հրապարակել է աշխատատեղերի վերաբերյալ մի շարք ցուցանիշները, որոնք, մեղմ ասած, հեռու են իրականությունից։
Մարտից սկսած տնտեսությունը մտավ անկումային փուլ և շարունակում է ընթանալ այդ ճանապարհով։ Անկումը գնալով խորանում է։ Երրորդ ամիսն անընդմեջ զարգացումները բացասական են։ Տնտեսությունը ռեցեսիայի մեջ է։
2008թ․ ֆինանսական ճգնաժամի առաջնային պատճառ նշվում էր շինարարության վարկավորման ծավալները: Ընդորում, խոսվում էր և՛ կառուցապատողի, և՛ պարզ գնորդի վարկավորման մեծ ծավալների մասին: Անցած տարվա վերջին շինարարության ոլորտում նորից արձանագրվող ճգնաժամային գործընթացների մասին քննարկումներն ընդհատվեցին համավարակի պատճառով: Ու հիմա, երբ շատ երկրներում տնտեսությունը դուրս է գալիս հարկադիր դադարի պայմաններից, շինարարության ոլորտի ճգնաժամի մասին զրույցները թարմանում են:
Չնայած ժամանակին Նիկոլ Փաշինյանը շատ էր խոսում այդ մասին, այնուհանդերձ «հեղափոխությունից» հետո գազի սակագինը Հայաստանում այդպես էլ չնվազեց։ Ոչ միայն չնվազեց, այլև շատ շուտով բարձրանալու է։ Հուլիսի 19-ից գործողության մեջ են մտնելու ներքին սպառման նոր սակագները։
Ռուսաստանը գինեգործությունը կարգավորող իր օրենսդրությունը համապատասխանեցնում է ԵԱՏՄ տեխնիկական պահանջներին: Դրան գումարած՝ հայտարարում է, որ եկող տարվա ընթացքում իր տարածքում թույլատրելու է վաճառել միայն ԵՄ չափանիշերին բավարարող գինի:
Երբ երկրի առջև կանգնած մարտահրավերներն օրեցօր ավելանում են, ժողովրդի սոցիալական վիճակը սարսափելի արագությամբ վատանում է, իսկ տնտեսությունը՝ գահավիժում, թվում է, թե իշխանություններն այլ բան չպիտի ունենային անելու, քան օր ու գիշեր աշխատելու՝ այդ դրությունից երկիրը հնարավորինս քիչ կորուստներով դուրս բերելու համար։
Առուվաճառքի գործարքների եռամսյա անընդմեջ կրճատումից հետո՝ անշարժ գույքի, մասնավորապես՝ բնակարանների գները սկսել են նվազել։ Դժվար է ասել, այդ մասին վարչապետը տեղյա՞կ է, թե՞ ոչ, բայց սա շատ վատ ազդակ է կառավարության համար։
Ավարտվեց Արթուր Ջավադյանի երկարամյա գործունեությունը Կենտրոնական բանկի նախագահի պաշտոնում։ Վարչապետի որոշմամբ՝ նա այլևս հատուկ հանձնարարությունների գծով դեսպան է։ Ենթադրվում է, որ Կենտրոնական բանկի նախկին նախագահը զբաղվելու է դրսից ֆինանսական միջոցներ ներգրավելու հարցերով։
Սոցիալական իրավիճակը երկրում լարվում է։ Ու այդ պայմաններում՝ փոխարենը մտածելու մարդկանց եկամուտներն ավելացնելու մասին, կառավարությունը պատրաստվում է մի բան էլ մեծացնել հարկային ճնշումը։ Նախատեսում է դա անել՝ ինչպես գույքահարկի, այնպես էլ՝ եկամուտների համատարած հայտարարագրման ներդրման միջոցով։
Հասարակության շրջանում ի հայտ եկող դժգոհությունները զսպելու իշխանությունների հույսը մնացել է արտակարգ դրության հնարավորինս երկար պահպանումը։ Այլ երկրում սահմանափակումներն աստիճանաբար թուլացնում են, իսկ Հայաստանում համավարակի պատճառաբանությամբ՝ արտակարգ դրությունը երկարացնում են։
Բյուջեի ծախսերի կատարողականը շատ ցածր է։ Այն հետ է մնացել ժամանակացույցից։ Ծախսերը ժամանակին կատարելու փոխարեն՝ կառավարությունը գումարները դեպոզիտ է դրել բանկերում և տոկոսներ ստացել։
Դեռևս 2 ամիս առաջ՝ անդրադառնալով տուրիզմի ոլորտում արձանագրված վնասներին, Զբոսաշրջության պետական կոմիտեի նախագահ Սուսաննա Սաֆարյանը հայտարարեց, որ այս տարվա առաջին եռամսյակում Հայաստան չի այցելել շուրջ 175 հազար զբոսաշրջիկ։