Մինչև սեպտմբերի վերջ կառավարությունը պետք է հաստատեր հաջորդ տարվա պետական բյուջեի նախագիծը և ուղարկեր Ազգային ժողով։ Այդպես է պահանջում բյուջետային համակարգի մասին օրենքը։ Բայց Ադրբեջանի և Թուրքիայի կողմից սանձազերծված հերթական ավանտյուրան ու Հայաստանում հայտարարված ռազմական դրությունը փոխեցին իրադրությունը։
Այն բանից հետո, երբ Ադրբեջանը Թուրքիայի հովանավորությամբ ու անմիջական մասնակցությամբ լայնածավալ ագրեսիա սկսեց Ղարաբաղում և Հայաստանի սահմաններին, համավարակի դեմ պայքարը մի տեսակ հետին պլան մղվեց։ Շատերը սկսեցին մատների արանքով նայել համավարակի կանխարգելման տարրական կանոնների պահպանմանը՝ կարծես այն այլևս դադարել էր սպառնալիք լինել հասարակության համար։
Հայաստանում պաշտոնական գնաճը ցածր է։ Ինն ամիսների տվյալներով՝ այն կազմել է 1,4 տոկոս։ Չնայած դրան, վերջին շրջանում պարենային և ոչ պարենային որոշ ապրանքների շուկաներում, որտեղ առկա է պահանջարկի որոշակի աճ, նկատվում է գների բարձրացում։ Օգտվելով առիթից՝ առանձին տնտեսվարողներ փորձում են հավելյալ շահույթներ ստանալ։
Հայտարարելով տարվա վերջից թուրքական ապրանքների ներմուծումը սահմանափակելու կամ էմբարգո կիրառելու մասին՝ կառավարությունը դեռևս չի հստակեցրել, թե ինչ պետք է լինի արդեն ներմուծված թուրքական ապրանքների հետ։
Ադրբեջանաթուրքական ագրեսիայի նախօրյակին՝ Հայաստանի պետական պարտքը նվազել է։ Սեպտեմբերի վերջի դրությամբ պետության պարտավորությունները կրճատվել են շուրջ 113 մլն դոլարով։ Դա տեղի է ունեցել հիմնականում կառավարության պարտքի գծով։ Թեև նվազել են նաև Կենտրոնական բանկի պարտավորությունները։
Պատերազմական այս օրերին Հայաստանի բանկային համակարգը փորձում է վերցնել իր բաժին բեռը։ Հազարավոր քաղաքացիներ մեկնել են ռազմաճակատ՝ իրենց պարտքը տալու հայրենիքի փրկությանը։ Նրանց մեջ քիչ չեն նաև այնպիսիք, ովքեր վարկեր ունեն ու հիմա կանգնած են այդ վարկերը սպասարկելու կամ վերադարձնելու խնդիրների առաջ։
Անցան այն ժամանակները, երբ թնդանոթների «խոսելուն» զուգընթաց մուսաներն ինքնաբուխ ու ինքնակամ լռում էին: Հիմա այդ լռությունը մուսաներին օրենքով է պարտադրվում: Ու դա հասկանալի է՝ պատերազմական իրավիճակում բովանդակային ցանկացած խոսք կարող է վնասել: Վնասել՝ բարոյահոգեբանական աննպաստ մթնոլորտ ձևավորելով, կամ կոնկրետ փաստի հրապարակմամբ՝ թշնամուն տեղեկություն փոխանցել:
Պատերազմական այս իրավիճակում ֆինանսական համակարգի կայունության ապահովումն այլընտրանք չունի։ Դա չափազանց կարևոր է՝ ինչպես ֆինանսական ինստիտուտների ու տնտեսության, այնպես էլ՝ բոլոր հաճախորդների ու ռազմաճակատի համար։ Ուստի պետք է ամեն ինչ անել ֆինանսական համակարգը հնարավոր վտանգներից հեռու պահելու համար։
9 ամիսների տվյալներով՝ առաջին հազար հարկատուները պետական բյուջե են փոխանցել 721 մլրդ դրամ։ Նրանց վճարները կրճատվել են 5,6 տոկոսով կամ 43 մլրդ դրամով։ Թեև խոշորների առաջին եռյակը մնացել է անփոփոխ, այնուհանդերձ, նրանցից երկուսի վճարները բավական կրճատվել են։
Այն, որ Թուրքիան իր ռազմատենչ հայտարարություններով Ադրբեջանի հետ բացահայտ ագրեսիա է սկսել Ղարաբաղի և Հայաստանի նկատմամբ, ի վերջո, հարկադրեց կառավարությանը հանդես գալ թուրքական ապրանքների ներմուծման նկատմամբ էմբարգո կիրառելու նախաձեռնությամբ։ Նախաձեռնությունը, որը ներկայացրել է Էկոնոմիկայի նախարարությունը, դեռ որոշում չի դարձել, բայց կասկած չկա, որ դրա համար որևէ խոչընդոտ չի լինի։ Հասարակությունը կողմ է թուրքական ապրանքների ներմուծման դադարեցմանը։
Հայաստանի արտաքին առևտրի հաշվեկշիռն այս տարի առաջին հայացքից դրական փոփոխություն է կրել։ Արտահանման-ներմուծման հարաբերակցությունը բարելավել է։ Եթե անցած տարվա առաջին 8 ամիսների տվյալներով՝ ներմուծումը 1,92 անգամ էր գերազանցում արտահանմանը, ապա այս տարի՝ 1,79 անգամ։
Այն բանից հետո, երբ Ազգային ժողովը կառավարության առաջարկությամբ ևս մեկ անգամ կրճատեց պետական բյուջեի մուտքերը՝ Պետեկամուտների կոմիտեն շտապեց հայտարարել, թե գերակատարել է 9 ամսվա հարկային եկամուտների պլանը։ Բայց մի՞թե սա գերակատարում է։
Ճակատային գիծը կարևոր է, բայց այնպես չէ, որ տնտեսության մյուս հատվածները երկրորդական նշանակություն ունեն։ Տնտեսությունը պետք է անխափան աշխատի, որքան էլ դրա համար ամենահարմար ժամանակները չեն։
Վերջին ամիսներին սպառողական վարկերի աճը բանկերի վարկային պորտֆելում էապես դանդաղել է։ Ակնհայտ է, որ ֆինանսական հաստատությունները սկսել են զգուշանալ սպառողական վարկերի տրամադրումից։ Դրանք այն վարկերն են, որոնք մարդիկ վերցնում են՝ առավելապես իրենց կենցաղային խնդիրները լուծելու համար։
Համավարակի երկրորդ, կամ հերթական ալիքը լրացուցիչ ճշգրտում է համաշխարհային տնտեսական գործընթացները: Արժույթի միջազգային հիմնադրամն այս օրերին հրապարակեց իր ուսումնասիրություն-կանխատեսումը: Կանխատեսումն այն մասին՝ ինչ մակրոտնտեսական ցուցանիշներ կարձանագրվեն տարբեր երկրներում այս տարի, և ինչ գործընթացներ ակնկալել 2021-ին: Կարծես ոչ մի երկրի եկող տարի չի հաջողվի վերականգնել այս տարվա անկումների ծավալը: Համաշխարհային տնտեսությունը 2021թ. չի հասնի վերականգնել այն ծավալները, որ ուներ 2019-ին: Բայց ես առաջին անգամ ԱՄՀ-ի կանխատեսումների թվերը չէի համեմատում:
Ադրբեջանի և Թուրքիայի կողմից Ղարաբաղում սանձազերծված հերթական ագրեսիան կրկին արդիական է դարձել Հայաստանում թուրքական ապրանքների գոյության իրավունքի հարցը։ Հնչում են կոչեր՝ թուրքական ապրանքների ներմուծումից ու սպառումից հրաժարվելու վերաբերյալ։
Տարեսկզբից Հայաստան փոխանցվող գումարները սկսեցին կրճատվել։ Խոսքը մասնավոր անձանց կողմից կատարվող փոխանցումների մասին է։ Համավարակից հետո այդ միտումն ավելի ակտիվացավ։ Առանձին ամիսներին տրանսֆերտային փոխանցումների անկումը հասավ ընդհուպ մինչև 40 տոկոսի։
Այլևս պարզ է, որ մոտ ապագայում կառավարությունն ի վիճակի չի լինելու բարելավել հասարակության կյանքը։ Ուստի սկսել է կարճաժամկետ խոստումները, որոնք տրվեցին «թավշյա հեղափոխության» ընթացքում ու դրանից հետո, փոխարինել երկարաժամկետով։ Այնքան երկարաժամկետով, որ դրանց չիրականացման պատասխանատվությունն այս իշխանությունը հաստատ չի կրելու։
Մինչ Նիկոլ Փաշինյանն այս ու այն կողմ ընկած փորձում է հասարակությանը համոզել, թե Հայաստանում «աննախադեպ» շինարարական եռուզեռ է, պաշտոնական վիճակագրությունը շինարարության ծավալների նույնքան աննախադեպ անկումներ է գրանցում։ Նվազել են անգամ պետական բյուջեի միջոցներով իրականացվող աշխատանքները։
Վիճակագրական տեղեկագրերից մամուլի ուշադրությանը համարյա չի արժանանում «Գյուղատնտեսական կենդանիների համատարած հաշվառման հանրագումարները» անունը կրողը: Պատճառը երևի այն է, որ անասնապահությունը եզակի ոլորտ է: Եզակի այն իմաստով, որ զարգանում (կամ գոյատևում) է համարյա առանց պետական միջամտության:
Կառավարությունը պատրաստվում է կրկին վերանայել այս տարվա պետական բյուջեն։ Այդ նպատակով հոկտեմբերի 6-ին կհրավիրվի Ազգային ժողովի արտահերթ նիստ։ Այդպես է պահանջում ռազմական դրություն հայտարարելու մասին օրենքը։
Միջազգային «Մուդիս» վարկանիշային գործակալությունը զգուշացրել է, որ Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև հակամարտության սրացումը կարող է խնդիրներ ստեղծել բանկերի համար՝ ներդրումների արտահոսքի պատճառով:
Անցած տարվա բարելավումից հետո, միջազգային հայտնի վարկանշային կազմակերպություններից մեկը՝ ի դեմս «Ֆիթչ» ընկերության, կրկին իջեցրել է Հայաստանի, այսպես կոչված, ֆինանսական վարկանիշը։ Թե դա ինչ է ենթադրում, դեռ կանդրադառնանք։
Այս օրերին դժվար է մտածել պատերազմից զատ՝ որևէ այլ թեմայի մասին: Կենտրոնանալ, մտածել ու գոնե փորձել վերլուծել: Հարցն ամենևին էլ հրապարակվելիք տեքստի հասարակական ընկալումը չի: «Ամբոխահաճո» լինել-չլինելու հարցը լրատվության ոլորտում հավանաբար սկսնակին հուզող թեմա է։ Հետո արդեն առաջնային դառնում են մարդկային ու մասնագիտական արժեհամակարգերը:
Մի կողմից՝ համավարակը, մյուս կողմից՝ ադրբեջանաթուրքական ագրեսիան նոր խնդիրներ են առաջադրել Հայաստանի տնտեսությանը։ Այդ պայմաններում շատ կարևոր է ճիշտ և նպատակային օգտագործել տնտեսության պոտենցիալն ու եղած սահմանափակ ռեսուրսները՝ ի հայտ եկած մարտահրավերները, ինչպես նաև դրանց հետևանքները հնարավորինս չեզոքացնելու համար։ Դա, անշուշտ, հեշտ չի լինելու, բայց այդպես է պահանջում պահի հրամայականը։ Պետք է մտածել երկրի՝ ինչպես […]
Բանկային համակարգը որոշեց վարկային արձակուրդ տրամադրել այս օրերին ռազմաճակատում գտնվող այն վարկառուներին, ովքեր խնդիր կունենան ժամանակին իրենց պարտավորությունները կատարելու հետ կապված։ Նրանց նկատմամբ տույժ-տուգանքներ չեն կիրառվի։
Հայաստանի ֆինանսական ինստիտուտները բավական հանգիստ են արձագանքել Արցախում և Հայաստանի սահմաններին վերջին մի քանի օրերին պահպանվող լարվածությանը և ռազմական ակտիվ գործողություններին։ Դա նկատելի է՝ ինչպես բանկային համակարգում, այնպես էլ հատկապես՝ արժութային շուկայում, որտեղ չկան արտառոց սրացումներ։
Արցախի և Հայաստանի նկատմամբ սանձազերծված ռազմական ավանտյուրան շատ թանկ է նստում և դեռ նստելու է Ադրբեջանի վրա։ Խոսքը միայն ռազմական ու մարդկային կորուստների մասին չէ։ Թեև դրանք ևս չափազանց մեծ են։
Արդեն հրապարակվել են ադրբեջանական տնտեսության թվերն այս տարվա հունվար-օգոստոսին: «Ողբն ու կականը» մեկ ուղղության վրա է՝ նավթի միջազգային գները շարունակում են ցածր մնալ ադրբեջանական սպասելիքներից: Արդյունքում՝ այս երկրի արտաքին ապրանքաշրջանառությունը պակասել է 28.6 տոկոսով:
Չնայած դիվանագիտական հարաբերությունների իսպառ բացակայությանը՝ մեր երկիր մեծ քանակությամբ թուրքական ապրանքներ են ներկրվում։ Տարիներ շարունակ խոսվել է դրանց ներկրումից և սպառումից հրաժարվելու մասին, բայց գործնականում ոչինչ չի փոխվել։ Մինչև հիմա էլ Հայաստանը մեծածավալ ներկրումներ է իրականացնում Թուրքիայից՝ ուղղակիորեն ֆինանսավորելով այդ երկրի տնտեսությունը։
