Վերլուծություններ

Նոր աշխատատեղեր Հայաստանում շատ քիչ են ստեղծվում։ Անգամ ճգնաժամից առաջ կամ «լավ» ժամանակներում, որի մասին այդքան շատ են սիրում հիշատակել իշխանությունները, նոր աշխատատեղեր  Հայաստանում գրեթե չէին ստեղծվում։ Դրանք հիմնականում ստվերային աշխատատեղեր էին, որոնք այսօր էլ կան, ու որոնց հաշվին ավելանում են ոչ թե իրական աշխատատեղերը, այլ աշխատատեղերի թվերը։ Դրանք աշխատողին ոչինչ չեն տալիս։

Հայաստանի տնտեսության վերականգնման հեռանկարների վերաբերյալ լավատեսությամբ չեն փայլում նաև ներքին ֆինանսական կառույցների գնահատականները։ Բոլորովին վերջերս Կենտրոնական բանկը նույնիսկ վերանայեց ու նվազեցրեց աճի իր նախորդ կանխատեսումը։ Նախկին 2 տոկոսի դիմաց՝ հիմա այն 1,4 տոկոս աճի պոտենցիալ է տեսնում, որն ավելի շատ մոտ է ԱՄՀ մասնագետների կանխատեսումներին։

Ալ Պաչինոյի հետ յուրաքանչյուրն իր սիրելի ֆիլմն է առաջինը ասոցացնում՝ «Կնքահայրը», «Կնոջ բույրը», «Սպիով դեմքը», «Սատանայի փաստաբանը» և այլք: Ես առաջինների շարքում եմ. օրեր առաջ իր 81-ամյակը նշած դերասանն իմ կինեմատոգրաֆիական կնքահայրն է և ես երբեք չէի բացահայտի իմ գեղարվեստական կնքահոր փխրունությունը, եթե չլիներ Քիլիան Մըրֆին:

Հրապարակվեցին այս տարվա առաջին եռամսյակի սոցիալ-տնտեսական վիճակը բնութագրող նախնական մակրոտնտեսական թվերը: Ինչպես և սպասվում էր, մասնագետները հանգիստ ընդունեցին դա: Անգամ իշխանության մաս կազմող տնտեսագետների մեծ մասը չփորձեց «հպարտանալ» դրանցով: Ի տարբերություն քաղաքականամերձ գործիչների: Որովհետև այս ու ապագա երկու ամսվա ընթացքում սոցիալ-տնտեսական վիճակագրությունը 2021թ․ քիչ թե շատ աշխատող տնտեսության թվերը ստիպված համադրում է 2020-ի լոքդաունի պայմաններում արձանագրված տվյալների հետ:

Պետության ֆինանսական բեռը վերջին երկու տարիներին կտրուկ ծանրացել է։ Մի կողմից՝ նվազել են բյուջեի եկամուտները, մյուս կողմից՝ մեծացել է ծախսերի ճնշումը՝ ստանձնած նոր ֆինանսական պարտավորությունների պատճառով, որոնք ժամանակին բավարար հիմնավորված չեն եղել տնտեսական զարգացումներով։

Հայ կինեմատոգրաֆը լի է գրավիչ դեմքերով, արտահայտիչ դիմախաղով և գեղեցիկ մարմիններով, բայց հայ դերասաններից իր ինքնատիպ առնականությամբ, եթե կուզեք՝ առեղծվածային գրավչությամբ առանձնանում է Խորեն Աբրահամյանը: Ո՞րն է գանգրահեր այս հսկայի առնականության գաղտնիքը, ի՞նչն է նրան մեծ հմայք հաղորդում:

Սյունիքի դեպքերը ծանր տարած իշխանություններն ընտրություններից առաջ խստացնում են Քրեական օրենսգրքի պահանջները, որպեսզի պատժեն քաղաքական հակառակորդներին։ Բայց, իհարկե, չեն պատրաստվում բավարարվել միայն դրանով։ Տնտեսությունը ճգնաժամից հանելու ուղիներ փնտրելու և խթաններ ստեղծելու փոխարեն՝ սկսել են ռեպրեսիաներ կիրառել քաղաքական հակառակորդների տնտեսական գործունեության նկատմամբ. բիզնես են փակում, ոստիկանություն ու ԱԱԾ են կանչում, քրեական գործեր են «կարում»՝ այդ ճանապարհով փորձելով ընտրություններից առաջ ասպարեզից հեռացնել անհնազանդներին։

Առավել հետաքրքիր է կանանց թեման փնտրել այնտեղ, որտեղ այն հնարավոր լավ թաքցված է: Հենրիկ Մալյանի «Մենք ենք, մեր սարերը» (1969 թ.) ֆիլմը վերը նշվածի լավագույն օրինակներից է:

5,8 տոկոս գնաճը՝ եկամուտների չավելացման պայմաններում, լուրջ ծանրություն է սպառողների համար։ Բայց դա այն ամբողջ պատկերը չէ, որը թաքնված է գնաճի տակ։

Վիճակագրական կոմիտեն հրապարակել է հերթական տնտեսական ակտիվության ցուցանիշը։ Մեկամյա անընդմեջ անկումից հետո, մարտին՝ նախորդ տարվա մարտի համեմատ, աճ է արձանագրվել։ Որ այդպես էլ պիտի լիներ, պարզ էր ի սկզբանե։ Բայց չպետք է մոռանալ, թե դա ինչի արդյունք է։

Սպասվող խորհրդարանական ընտրություններին իշխանությունները գնում են երկրի ղեկավարումը լիակատար ձախողած. տնտեսությունը քայքայված է, երկիրը՝ անպաշտպան, հասարակությունը՝ բարոյալքված, ապագան՝ անորոշ։ Այս պայմաններում ի՞նչ է մնում անել վերարտադրվելու համար՝ կրկին օրակարգ բերել նախկիններին ու փորձել ամբողջ մեղքը բարդել նրանց վրա։ Այն, ինչ անում էր Նիկոլ Փաշինյանը՝ կառավարության ծրագրի կատարման 2020թ. հաշվետվությունը Ազգային ժողովում ներկայացնելու ժամանակ։

Փաստ է, որ գոնե մինչև այժմ թուրքական ապրանքների դեֆիցիտ ներքին շուկայում չի նկատվել։ Գուցե և ինչ-որ ապրանքներ հիմա գալիս են այլ երկրներից։ Բայց այս արգելանքի նպատակը ամենևին էլ միայն թուրքական ապրանքների հոսքը Հայաստան կասեցնելը չէր և փոխարինելը ուրիշ երկրների արտադրանքով։

Տնտեսական կանխատեսումներն անշնորհակալ զբաղմունք են: Սա, հավանաբար, միակ բանն է, որ մեր իշխանությունները գիտեն տնտեսության մասին: Որպես ապացույց՝ կարելի է հիշել բոլոր առումներով ողբերգական 2020թ․ պետական բյուջեի ուղերձը:

Ավագ դպրոցի աշակերտներ Մերիենի և Քոնելի բարդ ու բազմափուլ հարաբերությունները ցուցադրող հեռուստասերիալը սիրո պատմություն է: Ուշագրավ է, որ այն պարզապես չի ներկայացնում պատմությունը գլխավոր հերոսների սիրո, այլ տալիս է հետազոտելու հնարավորություն և ազատ տարածություն՝ տեսնելու, թե սերը ինչ ձևեր կարող է ընդունել և որքան խորը կարող է ազդեցություն թողնել մարդկանց վրա, երբեմն նույնիսկ ամենաանսպասելի կերպով:

Արտահերթ խորհրդարանական ընտրությունների շուրջ իշխանության և խորհրդարանական խմբակցությունների ղեկավարների միջև ձեռք բերված պայմանավորվածություններն առայժմ միայն հայտարարությունների մակարդակում են։ Չնայած դրան՝ Նիկոլ Փաշինյանը վաղուց արդեն սկսել է ոչ պաշտոնական քարոզչությունը։ Դրա համար նա օգտագործում է բոլոր հնարավոր հարթակները. Ազգային ժողովի ամբիոնից լուտանքներ է թափում նախկինների հասցեին՝ նրանց մեղադրելով հազար ու մի մեղքերի մեջ, այցելում է մարզեր, բոցաշունչ ելույթներ ունենում Հայաստանի ու Արցախի պայծառ ապագայի մասին, խոնարհվում ղարաբաղյան պատերազմում զոհվածների գերեզմանների առաջ, համբուրում նրանց հարազատների ձեռքերը։

Մինչ իշխանությունները ոտնատակ են տալիս բանկային գաղտնիքը և ոչնչի առաջ կանգ չեն առնում՝ վերահսկողության տակ վերցնելու կապիտալի շարժերը, փողը լքում է բանկային համակարգը։ Դադարել են աճել բնակչության բանկային խնայողությունները։ Հիմա դրանք ավելի քիչ են, քան մեկ տարի առաջ էին։ Մինչդեռ նախկինում բնակչության բանկային խնայողություններն ավելանում էին տարեկան ընդհուպ 14-15 տոկոսով։

Երեխայի բեղմնավորումը տան շինարարության հետ համեմատությունը պատրաստի տունն անմիջապես նույնացնում է երեխայի հետ, իսկ առաջինը, որ առաջանում է ծնողի մոտ երեխայի ծնունդով՝ պաշտպանական բնազդն է. պաշտպանել երեխային, պաշտպանել տունը:

Ապրիլի 1-ին կայացած կառավարության նիստը բացելուց հետո Նիկոլ Փաշինյանը շտապեց հայտարարել, որ տնտեսական բնույթի կարևոր լուրեր ունի հայտնելու։ Վարչապետի ասած կարևոր լուրերից մեկը վերաբերում էր բյուջեի առաջին եռամսյակի հարկային եկամուտների կատարողականին։

Նիկոլ Փաշինյանի վարչապետության 3 տարիները ցույց տվեցին, որ հասարակությունը կրկին խաբվեց իր ընտրության մեջ։ Նա այն մարդը չէր, ով կարող էր հավակնել երկրի վարչապետի պաշտոնին, առավել ևս՝ լուծել այն լրջագույն խնդիրները, որոնք կանգնած էին պետության ու հասարակության առջև։

Արդեն հրապարակվել են 2020թ․ հիմնական տնտեսական հաշվետվությունները: Հետևաբար՝ արդեն կարելի է տեսնել, թե նոր իշխանությունները՝ իրենց անփորձությամբ, ու անողոք համավարակն ինչ հետք են թողել տնտեսության վրա:

Աննա Գավալդայի համանուն վեպի հիման վրա ռեժիսոր Կլոդ Բերիի նկարահանած տիպիկ ֆրանսիական կինոնկարը պատմում է հավաքարար/նկարչուհի Կամիլի (Օդրի Տոտու) մասին, ով կյանքի կենցաղային դժվարությունների բովում լավագույն ընկերոջ է գտնում՝ ի դեմս արիստոկրատ ու հոգատար Ֆիլիբերի (Լորան Սթոքեր) և սեր՝ կյանքի հարվածների տակ հայտնված Ֆրանկի (Գիյոմ Կանե) գրկում և պատրաստած համեղագույն բլիթներում:

Օրերս Վիճակագրական կոմիտեն հրապարակեց աշխատաշուկայի վերաբերյալ հերթական տվյալները։ Առաջին աչք ծակող նորությունն այն էր, որ չնայած տնտեսության վիճակի վատացմանը՝ գործազուրկների թիվը մեր երկրում կտրուկ պակասել է։ Այն էլ՝ ղարաբաղյան պատերազմի ժամանակ և պատերազմից հետո։

Կառավարության անգործության հետևանքով՝ Կենտրոնական բանկը դժվարին կացության մեջ է. ոչ այն է՝ գնաճը ճնշի, ոչ այն է՝ մտածի տնտեսությունը խթանելու մասին։ Վերաֆինանսավորման տոկոսադրույքը բարձրացնում է՝ տնտեսությունն է տուժում, չի բարձրացնում՝ գներն են թռնում։

Կառավարությունն անցած տարվա դեկտեմբերի վերջին փոխել է խոշոր հարկատուների դասակարգումը։ Ըստ այդմ՝ խոշորների ցանկում որոշել են ներառել նաև պետական կառավարման մարմիններին։ Ստացվել է այնպես, որ խոշոր հարկատու են դարձել նախարարություններն ու գերատեսչությունները՝ ի դեմս իրենց աշխատակազմերի։ Անգամ Ազգային ժողովն ու կառավարությունն են ընդգրկվել խոշոր հարկատուների ցանկում։   

Կենտրոնական բանկի ու կառավարության անտարբեր հայացքի ներքո, վերջին մի քանի օրերին դրամը շուկայի հիմնական արժույթներից մեկի՝ դոլարի նկատմամբ թուլացավ շուրջ 15-16 կետով։ Միայն դրանից հետո գլխավոր դրամատունը հայտարարեց, որ արժութային շուկայում որոշակի գործառնություններ կիրականացնի։ Մինչ այդ ազգային արժույթը դոլարի նկատմամբ հասցրել էր արժեզրկվել առնվազն ևս 3 տոկոսով։

Երկրի տնտեսության վիճակի ամենաբնութագրիչ մակրոտնտեսական ցուցանիշն արտաքին առևտրի տվյալներն են: Այս տարվա հունվար-փետրվարի ապրանքաշրջանառության թվերը ոգևորող չեն: Մեղմ ասած:

Տնտեսական իրավիճակը Հայաստանում մնում է լարված ու անորոշ։ Չնայած տնտեսության վերականգնման մասին վերջին շրջանում իշխանական ճամբարից հնչող հայտարարություններին՝ տեղական ու միջազգային կազմակերպությունների գնահատականները շարունակում են հոռետեսական լինել։  

Կար ժամանակ, երբ Նիկոլ Փաշինյանն առիթը բաց չէր թողնում խոսելու շաքարավազի և բանանի էժանացման մասին։ Վաղուց արդեն շաքարավազն ու բանանն ավելի թանկ են, քան նախկինում էին։ Շաքարավազ գնելու համար հիմա սպառողները ստիպված են 41 տոկոսով ավելի շատ վճարել, քան վճարում էին մեկ տարի առաջ։ Բանանի գնաճը մեկ տարում կազմել է 14 տոկոս։

Մեկ տարի առաջ երկու ոտքը մի կոշիկի մեջ դրած Նիկոլ Փաշինյանը պնդում էր, որ չի վերացվելու պետական գնումների ժամանակ պահանջվող 100 տոկոսանոց երաշխիքի ինստիտուտը։ Ազգային ժողովի «Լուսավոր Հայաստան» խմբակցության պատգամավորի հարցին պատասխանելիս՝ ինչ մեղադրանք ասես, որ չհնչեցրեց Փաշինյանը։

Սպառողը սրանից ոչ միայն չի շահել, այլև տուժել է։ Թանկացումների արդյունքում, սպառողի գրպանի հաշվին կառավարությունը փորձել է ավելացնել հարկային մուտքերը։ Թեև նույնիսկ այդ պարագայում դրանք շարունակել են ավելի քիչ լինել, քան անցած տարի էին։ Շրջանառությունների անգամ ավելի քան 20 տոկոս աճի պայմաններում, ինչպես ասում է վարչապետը, մարտին ևս հարկային եկամուտները զիջել են անցած տարվա ցուցանիշը։