Կցանկանայի անդրադառնալ երկու կարևոր խնդիրների և հասկանալ ՀՀ Կառավարության դիրքորոշումն այս խնդիրների լուծման վերաբերյալ և առանձին որոշումների ընդունման տրամաբանությունը։ Մասնավորապես, կցանկանայի անդրադառնալ սակագների սպասվող էական բարձրացմանը, ի հավելումն ՀԾԿՀ կողմից 2021 թվականի համար արդեն իսկ հայտարարված բարձրացմանը, և վերականգվող էներգետիկայի ոլորտում տեղի ունեցող անհասկանալի զարգացումներին։
«2020 թվականը դառնալու է թերահավատների հուսավառվելու և հավատավորների թռիչքի տարի, Հայաստանի Հանրապետության տնտեսական, քաղաքական, սոցիալական ու հոգեբանական թռիչքի տարի»,- սա մի հատված է Նիկոլ Փաշինյանի անցած տարվա տարեմուտի ուղերձից։
Նախկին հազարի փոխարեն՝ Հիմնադրամի նվազագույն վճարը կդառնա 1,5 հազար։ Բայց դա կվերաբերի մինչև 100 հազար դրամ ստացողներին։ Մինչև 200 հազար ստացողները կվճարեն կրկնակի, և այդպես շարունակ։ Աշխատավարձի աճին զուգընթաց՝ կավելանա նաև Հիմնադրամին վճարվող գումարը։
Որքան էլ առկա բարձր ռիսկերի պարագայում ավանադատուների մտահոգությունները կարելի է հասկանալ, այնուհանդերձ ավանդների դուրսբերումը բանկային համակարգից ամենևին էլ ցանկալի երևույթ չէ։ Առավել ևս, որ խնայողությունները Հայաստանում ապահովագրված են. դրամային խնայողությունների դեպքում երաշխավորված է մինչև 16 միլիոնը, իսկ տարադրամայինի դեպքում՝ մինչև 7 մլն դրամը։
Հայաստանի արտաքին առևտրի վիճակն այս տարի խայտառակ վատ է։ Արտաքին առևտուրը կրճատվել է գրեթե 12 տոկոսով։ Նվազել է՝ ինչպես արտահանումը, այնպես էլ՝ ներմուծումը։ Արտահանումն իջել է՝ 4,4, ներմուծումը՝ ավելի քան 15 տոկոսով։
Պատերազմի օրերին Նիկոլ Փաշինյանը շտապեց հայտարարել, որ պատերազմի ընթացքում հարկ վճարողների վարքագիծն էականորեն փոխվել է։ Չնայած տնտեսական բարդ իրավիճակին, նրանք ավելի պարտաճանաչ են դարձել։
Տնտեսական վիճակագրության «ամենադանդաղ» ոլորտը, հավանաբար, ժողովրդագրությունն է: Երևի այդ պատճառով մեր իշխանությունները խոստացան 2050-ին 5 մլն բնակչություն «ապահովել»: Խոստացան պատերազմից մեկ շաբաթ առաջ: Կապիտուլյացիայի խայտառակությունից հետո ինքնասիրություն ունեցող իշխանությունը, հարկավ, այդ թեմային չի անդրադառնա: Որովհետև պատերազմի ժամանակ զոհվում է հենց այն սերունդը, որ առաջիկա տարիներին պիտի երեխաներ ունենար:
Բազմաթիվ ապրանքային շուկաներում արձանագրվող թանկացումները ստիպեցին Կենտրոնական բանկին վերանայել վերաֆինանսավորման տոկոսադրույքը։ Այն վերանայվեց և միանգամից բարձրացվեց 1 տոկոսային կետով. նախկին 4,25-ից հիմա տոկոսադրույքը 5,25 է։
Մինչև պետական աթոռներին տիրանալը՝ գործող իշխանությունները խոստանում էին նվազեցնել հանրային ծառայությունների սակագները։ Սակայն իշխանության գալուց հետո մոռացան սակագները նվազեցնելու մասին։ Ավելին, շարունակեցին ու այսօր էլ շարունակում են գնալ սակագները բարձրացնելու ճանապարհով։
2008-ից 2019թ․ ներառյալ բոլոր տարիների ցուցանիշները ՀՀ պետական բյուջեի փաստացի եկամուտները և ծախսերն են, 2020 թվականի տվյալները պետական բյուջեի ճշգրտված պլանն է արտացոլում, իսկ 2021 թվականինը պլանավորված ցուցանիշներն են:
Թանկացումները խորացնում են սոցիալական լարվածությունը, իսկ այն թուլացնելու այլ ճանապարհ, քան գների բարձրացումը զսպելն է, կառավարությունն այսօր չունի։ Առկա իրողությունների պայմաններում հասարակության եկամուտների ավելացման մասին մտածելը նույնիսկ անիմաստ է։
Մինչ Նիկոլ Փաշինյանը ոստիկանական մամլիչը գործի դնելով՝ փորձում է պահպանել վարչապետի աթոռը և ոչ մի կերպ չի ուզում անցնցում ու հանգիստ հեռանալ՝ տեղը զիջելով երկրի ապագայով մտահոգ մարդկանց, պետական կառավարման տարբեր համակարգերում տեղի են ունենում խիստ անցանկալի երևույթներ, որոնք, շարունակվելու դեպքում՝ շուտով կարող են վերածվել համակարգային խնդիրների, հարվածելով պետության գոյության հիմքերին։
Վերջին շրջանում դրամը մեծապես թուլացել է։ Կենտրոնական բանկը, որը կոչված է ապահովել երկրի ֆինանսական կայունությունը, այդպես էլ համարժեք քայլեր չձեռնարկեց այս հատվածում առաջացած խնդիրները կանխելու համար։ Մի պահ դոլարի գինը հասավ ընդհուպ՝ 532-533, եվրոյինը՝ 640-645 դրամի։
Հոկտեմբերին Հայաստանում շուրջ 10 հազար աշխատատեղ է փակվել։ Չհաշված դեռ, թե քանի աշխատող է գտնվել հարկադիր պարապուրդում։ Խոսքը այն աշխատողների մասին է, ովքեր պահպանել են իրենց աշխատատեղը, սակայն փաստացի աշխատավարձ չեն ստացել։
Հասարակության աչքից ու ականջից հեռու՝ իշխանություններն Ազգային ժողովում սահուն անցկացրեցին հաջորդ տարվա պետական բյուջեն։ Այն այդպես էլ մի կարգին չքննարկվեց։ Բյուջեի քննարկումները համընկան պատերազմական ու հետպատերազմական ծանր ժամանակաշրջանի հետ։ Երբ մարդիկ զբաղված էին կորուստները հաշվելով՝ իշխանությունները բյուջեի նախագիծը մտցրեցին խորհրդարան և իրենց դակիչների միջոցով հաստատեցին։
Համավարակի ու տնտեսական անկման հետևանքները դեռևս չմարսած, անշարժ գույքի շուկան սկսել է կրել նաև ղարաբաղյան պատերազմի անմիջական ազդեցությունը։ Ինչպես և սպասվում էր, հոկտեմբերին շուկայի բոլոր հատվածներում կտրուկ պասիվացում է արձանագրվել։
Մեր երկրի կուտակած պետական պարտքը սպասարկելու համար տարեկան միլիարդավոր դրամներ են հատկացվում։ Այդ գումարները դուրս են գալիս պետական գանձարանից։ Միայն պարտքի տոկոսների վճարումը հաջորդ տարի կպահանջի բյուջեի ծախսերի գրեթե 10,4 տոկոսը։ Չհաշված մայր գումարների մարումը, ինչն անհամեմատ ավելի մեծ բեռ է։
Տնտեսությամբ հետաքրքրվողների սպասումն այս պարագային առանձնակի էր: Մեր երկրի սոցիալ-տնտեսական իրավիճակը 2020թ․ հոկտեմբերին ներկայացնող հաշվետվությունը պատերազմի հետքը պիտի ունենար: Բայց այս հաշվետվությունը ևս ընդգծեց մի քանի բան, որ հայտնի էր ի սկզբանե: Նախ՝ այն, որ տնտեսությունն էական որևէ փոփոխություն չի կրել:
Չնայած հասարակության շրջանում օր օրի ահագնացող դժգոհությանը, Նիկոլ Փաշինյանը մտադիր չէ ինքնակամ հեռանալ իշխանությունից։ Մյուս կողմից՝ նրան հրաժարական պարտադրելու շատ մեծ հնարավորություններ այս պահին չեն երևում, որքան էլ դրա համար առկա են բոլոր պայմանները. իշխանությունը լիակատար ձախողում է արձանագրել բոլոր ոլորտներում։
Ֆինանսների նախարարությունը հրապարակել է պետական բյուջեի կատարման 10 ամիսների հաշվետվությունը։ Այդ հաշվետվությունն առանձնահատուկ է նրանով, որ դրանում տեղ են գտել նաև «Հայաստան» համահայկական հիմնադրամի հանգանակություններից պետական բյուջեին նվիրաբերված գումարները։ Խոսքը շուրջ 52 մլրդ դրամի մասին է։
Լայն սպառման ապրանքները Հայաստանում սկսել են համատարած թանկանալ։ Թե դա ինչի հետ է կապվում, դեռ կանդրադառնանք։ Մինչ այդ՝ արձանագրենք մեկ այլ կարևոր հանգամանք. թանկացումները տեղի են ունենում սպառողների եկամուտների նվազման պայմաններում։
Արժութային շուկայում մի պահ արձանագրված աժիոտաժից և ազգային արժույթի բավական կտրուկ արժեզրկումից հետո Կենտրոնական բանկին կարծես հաջողվեց կայունացնել դրամը, թեև դեռ վաղ է ասել, թե դա որքան կտևի։ Ամեն դեպքում, տարադրամային ներարկումների արդյունքում՝ ազգային արժույթը հասցրեց նաև որոշ չափով հետ բերել կորցրածը։ Եթե մի քանի օր առաջ դոլարի գինը հասել էր ընդհուպ մինչև 525 դրամի, ապա այժմ սկսել է տատանվել 506-507 դրամի սահմաններում։
Արցախը հանձնելուց և Հայաստանը անդունդի եզրին կանգնեցնելուց հետո, Նիկոլ Փաշինյանն այնպես է իրեն պահում, կարծես ոչինչ էլ չի եղել։ Սկսել է կառավարության կազմը փոխել, նոր նախարարներին ներկայացնել, իրեն հավատարիմ օլիգարխների հետ հանդիպել, գործարաններ այցելել, խոհրդակցություններ ու կառավարության նիստեր անցկացնել, հանձնարարություններ տալ, և այդպես շարունակ։ Այդպիսով նա փորձում է տպավորություն ստեղծել, թե կառավարությունը բնականոն հունով աշխատում է։
Մեր կառավարության տնտեսական (ու ոչ միայն տնտեսական) գործունեության մասին բոլոր հոդվածները կարելի է սկսել անգլիական հին անեկդոտով: Անգլիացին նամակ է թելադրում. «Պարոն, քանի որ իմ գործավարը կին է, ես չեմ կարող նրան թելադրել այն բառերը, որոնցով կդիմեի Ձեզ: Ավելին, քանի որ ես ջենթլմեն եմ, չեմ կարող ինձ թույլ տալ որևէ մեկի մասին մտածել այդ բառերով: Բայց քանի որ Դուք ոչ կին եք, ոչ ջենթլմեն, վստահաբար հասկացաք, թե ինչ եմ մտածում Ձեր մասին»:
Այս տարվա առաջին երեք եռամսյակներից երկուսում Հայաստանում տնտեսական անկում է գրանցվել։ Եթե երկրորդում անկումը եղել է երկնիշ, ապա երրորդում՝ դրան մոտ։ Երկրորդում անկումը կազմել է 13,70, երրորդում՝ 9,09 տոկոս։ Աճ է գրանցվել միայն առաջին եռամսյակում, այն էլ՝ ոչ շատ բարձր՝ 3,91 տոկոս։
Տնտեսական մրցակցության պաշտպանության հանձնաժողովը՝ ռազմական գործողությունների ժամանակ հնարավոր գնային չարաշահումները կանխելու համար, հսկողություն էր սահմանել մի շարք լայն սպառման ապրանքների շուկաների նկատմամբ։ Խոսքն ավելի քան 100 ապրանքների մասին է։ Ստեղծված աշխատանքային խումբը սեպտեմբերի 27-ից սկսած խոշոր՝ «ՍԱՍ», «Էվրիկա», «Երևան Սիթի» և այլ առևտրային ցանցերում իրականացրել է ամենօրյա մշտադիտարկում։
Կառավարության վերջին նիստի ընթացքում (հինգշաբթի օրը) առողջապահության նախարարը հայտարարեց. «Երեկվանից չունենք քաղաքացիներ, որոնց չենք կարողանում հիվանդանոցում տեղավորել»: Մի կողմ թողնենք այն, որ սույն նախարարի խոսքում քաղաքացին «հիվանդ» բառ-տերմինի հոմանիշ է: Կարևորը դա չի, այլ այն, թե որքանով է նախարարի խոսքը հավաստի:
Հաջորդ տարվա բյուջեի նախագծով պետական կառավարման մարմիններում աշխատավարձերի բարձրացում չի նախատեսվում։ Բազային վարձատրության չափը, որի նկատմամբ կիրառվում են համապատասխան գործակիցներ, ներկայացված նախագծով մնացել է անփոփոխ։
Չնայած ժամանակին հնչեցված խոստումներին՝ իշխանափոխությունից հետո Հայաստանում կյանքի որակն այդպես էլ չբարելավվեց։ Առաջիկայում ևս բարելավվելու ոչ մի հույս չկա։ Դեռ մի բան էլ կվատանա։
Հայաստանի տնտեսությունը մինչև պատերազմն էլ մի կարգին վիճակում չէր։ Նախնական տվյալներով, ունեինք 7 տոկոսին մոտ տնտեսական անկում։ Պատերազմից հետո իրավիճակը էլ ավելի է վատացել։
