Բյուջեի չբացահայտվող կողմերը. ինչ է մեզ սպասվում 2022թ.

Կառավարությունը հաստատեց 2022թ. պետական բյուջեի նախագիծը, որը կներկայացվի Ազգային ժողովի քննարկմանը։ Առաջին տպավորությունն այն է, որ փաստաթուղթը ձևավորվել է ոչ թե առկա տնտեսական ու քաղաքական իրողություններից ելնելով, այլ բացառապես կառավարության ու քաղաքական իշխանության իրականությունից կտրված հաշվարկների վրա։ Կարծես հատուկ ամեն ինչ արվել է ընդամենը ցույց տալու, որ բյուջեում դրված է 7 տոկոս տնտեսական աճի այն ցուցանիշը, որը հայտարարվել է կառավարության ծրագրում։

Պետական բյուջեները սովորաբար հավակնոտ են լինում, բայց ոչ իրականությունից կտրված։

Հաջորդ տարվա համար գործադիրը նախատեսում է ստանալ 1 տրիլիոն 946 մլրդ դրամի եկամուտներ և կատարել 2 տրիլիոն 188 մլրդ դրամի ծախսեր։

Բյուջեի եկամուտներն այս տարի սպասվողի համեմատ ակնկալվում է ավելացնել 290 միլիարդ, ծախսերը՝ 202 մլրդ դրամով։ Մի դեպքում՝ աճը 17,5 տոկոս է, մյուս դեպքում՝ 10 տոկոս։

Եկամուտների համեմատ ծախսերի ցածր աճը կապված է բյուջեի դեֆիցիտի հետ։

Վերջին երկու տարիներին մեծ քանակությամբ պարտքեր ներգրավելու և դեֆիցիտը մեծացնելու հաշվին կառավարությունը կատարել է ծախսեր՝ շեղվելով բյուջետային կանոնից։ Հիմա փորձ է արվում ծախսերը զսպելու միջոցով՝ դեֆիցիտն աստիճանաբար վերադարձնել կանոնի շրջանակ։

Դրանով հանդերձ, իհարկե, կառավարությունը ոչ պակաս փոքր դեֆիցիտ է պլանավորել՝ ավելի քան 242 մլրդ դրամ։

Հաջորդ տարվա բյուջեի եկամուտների հիմնական ակնկալիքը կապված է հարկային մուտքերի ավելացման հետ։ Այս տարի սպասվող 1 տրիլիոն 581 մլրդ դրամի դիմաց պլանավորվել է 2022թ. հավաքել 1 տրիլիոն 843 մլրդ դրամ։ Եթե հաջողվի այն իրականացնել՝ բյուջեի հարկային եկամուտները կավելանան 262 մլրդ դրամով կամ 16,5 տոկոսով։ Արդյունքում՝ ՀՆԱ-հարկեր հարաբերակցությունը կբարելավվի 0,9 տոկոսով՝ կազմելով 23,4 տոկոս։

Թե ինչպե՞ս է կառավարությունը մտադիր հասնել դրան, մեծ հարց է։ Անցած 3 տարվա ընթացքում հաջողվել է հարկեր-ՀՆԱ հարաբերակցությունն ավելացնել ընդամենը 0,1 տոկոսային կետով։  2019թ. ՀՆԱ մեջ հարկերը կազմել էին 22,4 տոկոս։ Նույնքան էին կազմել նաև անցած տարի։ Այս տարվա ակնկալիքը 22,5 տոկոս է։

Երեք տարվա բարելավումը, եթե կարելի է այդպես ասել, հազիվ 0,1 տոկոս է։

Սա ստվերային տնտեսության կրճատման հիմնական ցուցանիշն է, որին հաջողվել է հասնել 3 տարվա ընթացքում։ Թեև կառավարությունն ինքն էլ խոստովանել է, որ այս տարի հարկեր-ՀՆԱ սպասվող 0,1 տոկոսանոց ավելացումը լինելու է ոչ թե ստվերային տնտեսության կրճատման, այլ բացառապես օրենսդրական փոփոխությունների հաշվին։

«2021թ. սպասվում է հարկեր/ՀՆԱ հարաբերակցության 0,1 տոկոսային կետով բարելավում՝ պայմանավորված հիմնականում օրենսդրական փոփոխություններով (մասնավորապես՝ դրոշմանիշային վճարների աճով և արտահանման տուրքի կիրառմամբ)»,- 2022թ. բյուջեի ներկայացված նախագծում արձանագրել է կառավարությունը։

Հիշեցնենք, որ դրոշմանշային վճարների ավելացումը կապված է՝ դրույքաչափերի բարձրացման, իսկ արտահանման տուրքը՝ պղնձի արտահանման նկատմամբ նոր հարկ կիրառելու հետ։ Երկու դեպքում էլ ստվերային տնտեսության կրճատման գործոնը զրոյական է։

Այս գործոնները, անշուշտ, իրենց ազդեցությունն ունենալու են նաև հաջորդ տարվա ընթացքում։ Արտահանման տուրքի մասով ազդեցությունը նույնիսկ ավելի է մեծանալու՝ հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ այն գործելու է հենց տարվա սկզբից։

Բյուջեի հարկային եկամուտները կառավարությունը հաշվարկել է տնտեսության 7 տոկոսանոց աճի հիման վրա։

Այսինքն՝ ակնկալում է, որ հաջորդ տարի կունենանք ՀՆԱ 7 տոկոս ավելացում։ Այդ ցուցանիշը կառավարությունը վերցրել է իր 2021-2026թթ. գործունեության ծրագրից, որով նախատեսված է ապահովել՝ միջին տարեկան առնվազն 7, բարենպաստ պայմանների դեպքում՝ 9 տոկոս տնտեսական աճ։

Այս տարի կառավարությունը սպասում է 6,5 տոկոս տնտեսական աճ։ Կհաջողվի՞, թե՞ ոչ, կերևա տարեվերջին։

Տնտեսական զարգացումների միտումներն այս պահին դեռևս բավական հեռու են դրանից։ Ավելին, վերջին ամիսներին տնտեսական գործընթացները գնալով դանդաղում են։

8 ամիսների կտրվածքով ունենք 4,9 տոկոս տնտեսական ակտիվության աճ։

Կառավարության 6,5 տոկոսանոց տնտեսական աճի հույսը կապված է 2 հիմնական ոլորտների հետ, որոնցից մեկը գյուղատնտեսությունն է։ Թե ինչու գյուղատնտեսություն, պարզ է. գյուղատնտեսությունը տնտեսության այն հատվածն է, որտեղ թվանակարչության միջոցով միշտ էլ կարելի է «հրաշքներ» գործել։

Կանխատեսվում է, որ գյուղատնտեսության մեջ տարին կփակվի 5,6 տոկոսանոց աճով։

Արդյունաբերության աճն էլ 4,3 տոկոս է, չնայած այս պահին ընդամենը 1 տոկոս է։

Շինարարության ոլորտում աճի պոտենցիալը գնահատված է հազիվ 1,5 տոկոս։ Ութ ամսվա արդյունքը 7,3 տոկոս է։ Սա նշանակում է, որ տարեվերջին ընդառաջ կառավարությունը դրական ակնկալիքներ չունի շինարարությունից։ Սպասում է, որ աճը կշարունակի դանդաղել և տարեվերջին կկազմի հազիվ 1,5 տոկոս։ Այն էլ անցած տարվա գրեթե 10 տոկոսանոց անկումից հետո։

Հիմա էլ կառավարությունը հույս ունի, որ էկոնոմիկայի նախարարի ամիսներ առաջ արած՝ Հայաստանի մեծ շինհրապարակի վերածվելու վերաբերյալ հայտարարությունը կիրականանա 2022թ.։ Տնտեսական 7 տոկոս աճ ստանալու համար որոշել են, որ հաջորդ տարի շինարարության ոլորտում 18 տոկոսանոց աճ կարձանագրվի։ Սա աճի ամենաբարձր ցուցանիշն է, որն ամրագրված է տնտեսության ճյուղային ոլորտների կտրվածքով։

Եթե անցած տարվա գրեթե երկնիշ անկումից հետո այս տարի շինարարության ճյուղի ակնկալիքն ընդամենը 1,5 տոկոս է, ի՞նչ հույս, որ հաջորդ տարի ավելի լավ է լինելու։

Արդյունաբերության աճն էլ գնահատել են 8 տոկոս։

Այս տարվա համեմատ՝ 2022թ. նվազեցրել են գյուղատնտեսության ոլորտի սպասելիքները։ Կանխատեսվում է, որ այստեղ աճը կկազմի ընդամենը 3,9 տոկոս։

Չնայած գյուղատնտեսության վերաբերյալ, մեծ հաշվով, կանխատեսումներ անելն անշնորհակալ գործ է։ Այն մեծապես կապված է բնակլիմայական պայմաններից։ Ու եթե դրանք նպաստավոր չեղան, ցանկացած կանխատեսում անիմաստ է դառնում։

Ծառայությունների ոլորտում էլ ակնկալիքները 5,9 տոկոս են։ Ավելի ցածր, քան այս տարվա սպասելիքն է։ Կառավարության կանխատեսմամբ՝ այս տարի ծառայությունները կաճեն 8,1 տոկոսային կետով։

Տնտեսության մեջ ակնկալվող այս զարգացումներից մեծապես կապված են լինելու բյուջեի եկամուտները։ Եթե դրանք չլինեն, չեն լինի նաև եկամուտները։ Ամբողջ խնդիրն այն է, որ առկա տնտեսական իրողությունների մեջ ոչ մի կերպ չեն տեղավորվում կառավարության ներկայացրած տնտեսական զարգացումներն ու բյուջեի ցուցանիշները։

Բյուջեն, անշուշտ, միայն եկամուտներից չի կազմված. կարևոր են նաև ծախսերը։ Բայց ծախսերը մեկ այլ թեմա է, որին դեռ կանդրադառնանք։

ՀԱԿՈԲ ՔՈՉԱՐՅԱՆ