Գունավոր հեղաշրջման 2 տարին
Լրացավ Հայաստանի Հանրապետությունում իրականացված գունավոր հեղաշրջման երկրորդ տարին: Այդ ժամանակահատվածում շատ ջրեր են հոսել, սակայն էական է այն, որ հեղաշրջման տերերին և նրանց դրածոներին հաջողվել է կապիտալիզացնել իրենց հաջողությունը և ստեղծել որոշակի ամուր հիմք հետագա գործողություններին անցնելու համար:
Արդեն գրեթե ոչ մեկի համար գաղտնիք չէ, որ Նիկոլ Փաշինյանի վարկանիշը ընկնում է, և նրա հետագա պաշտոնավարմանը վտանգ է սպառնում: Սակայն Փաշինյանի միանձնյա հեռացումը վարչապետի պաշտոնից դեռևս չի նշանակում, այսպես կոչված, «հեղափոխության» անկում և նրան իշխանության բերած 5-րդ և 6-րդ շարասյուների տապալում:
Հետզհետե խորտակվող իշխանության շուրջ տեղի ունեցող գործընթացները փաստում են, որ իրադարձությունները ենթարկվում են ճգնաժամային կառավարման` հեղաշրջման արտաքին տերերի կողմից: Գրեթե ակնհայտ է, որ փորձ է արվում խաղարկել գործողությունների այլընտրանքային տարբերակ կամ, ինչպես միշտ կատարվում է գունավոր հեղաշրջումների դեպքում, գործարկել «Պլան Բ»-ն:
Կարևոր է մատնանշել, որ Հայաստանում իրականացված գունավոր հեղաշրջումը խնդիր ուներ՝ ավանդական արժեհամակարգի վերաձևումից զատ, առաջին հերթին՝ փոխել մեր երկրի գեոքաղաքական ուղղությունը: Ռուսաստանի հետ դաշնակցային հարաբերությունների քայքայումը, Գյումրիում տեղակայված ռուսական ռազմաբազայի և ռուս սահմանապահների դուրսբերումը հանդիսանում է «հեղափոխականների» ցանկալի վերջնակետը: Այդ է պատճառը, որ գունավոր հեղաշրջումների թիրախ են դառնում հենց Ռուսաստանի հետ սերտ կապեր ունեցող երկրները, քանի որ դրանք հեղափոխության տերերին հետաքրքիր են զուտ Ռուսաստանի համար խնդիրներ առաջացնելու տեսանկյունից: Այս իմաստով՝ թավշյա իշխանության հովանավորներին այնքան էլ չի հետաքրքրում, թե ինչպես են լուծվելու ՀՀ ռազմական անվտանգության խնդիրները նման հեռանկարի պարագայում:
Հենց այս համատեքստում էլ շարունակվում է քաղաքական հետապնդման ենթարկվել ՀՀ 2-րդ նախագահ Ռոբերտ Քոչարյանը, ում ղեկավարությամբ կանխվել են հնարավոր գունավոր հեղափոխության սցենարները մեկ երկրում` ինչպես 1999թ.-ի հոկտեմբերի 27-ին, այնպես էլ՝ 2008թ.-ի մարտի 1-ին: Իսկ արդեն Սերժ Սարգսյանի օրոք կանխվեցին հնարավոր գունավոր հեղաշրջման սցենարները 2013-ին՝ նախագահական ընտրությունների, և 2016-ին՝ ՊՊԾ գնդի գրավման ժամանակ: Այդուհանդերձ, տարիների ընթացքում հնարավոր եղավ արտաքին 5-րդ և 6-րդ շարասյուների ներթափանցումը իշխանության օղակներ, որոնք էլ ամեն կերպ աղտոտեցին գործող հանրապետական իշխանության վարկանիշը՝ պարարտ հող ստեղծելով 2018թ.-ի գործընթացների համար:
Պետք է փաստել, որ Փաշինյանն աշխատում է իրեն իշխանության բերած «գործատուների» մոտ, և հենց այդ հանգամանքն է նրան թևեր տալիս, որպեսզի ԱԺ ամբիոնից կարողանա մատ թափ տալ պատգամավորների վրա, իսկ իր անբովանդակ «live»-երում ժողովրդին դիմելիս՝ ասել, որ ինքը բնավ չի կաշկանդվում հասարակության շրջանում իր մասին ձևավորվող պատկերացումներից:
Այսպիսով, վերջին երկու տարում Նիկոլ Փաշինյանը «հեղափոխության լիարժեք հաղթանակի» համար գրանցել է հետևյալ արդյունքները.
– Ավանդական արժեքների խաթարում: Ամեն կերպ Փաշինյանը և իր թավշյա թիմը վարել են այլասերության քարոզ: Մշակվել և քայլ առ քայլ ձևավորվել են պղծությունը շրջանառության մեջ դնելու օրենսդրական հիմքեր: Որպես վառ ապացույց՝ վերջերս Լանզարոտեի կոնվենցիայի վավերացումն ԱԺ-ում և ստորագրումը նախագահ Արմեն Սարգսյանի կողմից:
– Հիմնարար ինստիտուտների թուլացում: Հարձակումները եկեղեցու, կրթության, բանակի, ընտանիքի վրա եղել է և կա թավշականների աշխատանքային ձեռագիրը: Ամենայն Հայոց կաթողիկոսի նկատմամբ գործողությունները բոլորս ենք հիշում, բայց քչերը գիտեն, որ կրթության և պաշտպանության ոլորտի ծառայողներն այն եզակիներն են, որոնք դուրս են մնացել պարգևավճարների հատկացումներից:
– Հետապնդվում են Արցախի հերոսները և պետական առանցքային գործիչները: Սերժ Սարգսյանի վրա հարուցված է անհեթեթ քրեական գործ, Ռոբերտ Քոչարյանը կալանավորված է, գեներալ Մանվել Գրիգորյանը գտնվում է առողջական ծանրագույն վիճակում: Հետապնդվում են նաև այլ ռազմաքաղաքական գործիչներ ևս` Յուրի Խաչատուրով, Միքայել Հարությունյան և այլք:
– Նիկոլ Փաշինյանը հասցրել է երկրի կառավարման էական պաշտոններում նշանակել հակառուսական տրամադրություններով աչքի ընկնող մարդկանց: Երևանում ՌԴ դեսպանության դիմաց ցույցեր անող և ռուսական դրոշն այրող պլեադան այսօր զբաղեցնում է հիմնարար և բարձրագույն պաշտոններ: Օրինակ` Անվտանգության խորհրդի քարտուղար Արմեն Գրիգորյանը, Պետական վերահսկողական ծառայության նախկին պետ Դավիթ Սանասարյանը, սփյուռքի հարցերով հանձնակատար Զարեհ Սինանյանը, նախարարներ Արայիկ Հարությունյանը, Հակոբ Արշակյանը: Այդ համատեքստում է նաև այն, որ վերջերս ԱԱԾ պետի տեղակալ նշանակվեց 28-ամյա երիտասարդ, ինչը ոչ միանշանակ է ընկալվել անվտանգության համակարգում:
– Կարելի է վստահորեն ասել, որ Փաշինյանը թուլացրել է հայկական կողմի դիրքերն Արցախի շուրջ բանակցային գործընթացում, ինչը հանգեցրեց նրան, որ համանախագահների հայտարարություններից սկսեց դուրս մնալ հղումն ուղղված ժողովուրդների ինքնորոշման իրավունքի հիմնարար սկզբունքին: Արդյունքում՝ Փաշինյանը ցինիկորեն հայտարարում է, որ ինքն «ինչ պետք է՝ այն էլ բանակցում է»:
– Փաշինյանը տապալել է երկրի արտաքին քաղաքականությունը: Նախկինների նկատմամբ անբարյացակամությունը գործադրվում է նաև արտաքին հարաբերություններում իրեն ժառանգություն թողնված բավականին կայացած փաթեթի վրա ևս: Բացի հայ-ռուսական հարաբերությունները թունավորելուց, նա խաթարել է նաև նախկին իշխանության ջանքերով կառուցված ՀՀ-ԵՄ օրակարգը: Անհասկանալի են նաև հարաբերություններն Իրանի և Չինաստանի հետ:
Ստացվում է, որ Հայաստանը մեկուսացված է արտաքին հիմնական գործընկերներից և ղեկավարվում է 2018թ.-ի գունավոր հեղաշրջման արտաքին տերերի կողմից: Բնականաբար, նման պայմաններում արդեն կարելի է անցնել գործողությունների հաջորդ փուլին:
Անդրադառնանք «Պլան Բ»-ին: Դեռևս սույն թվականի մարտին խիստ արևմտամետ «Սասնա Ծռեր»-ը հայտարարություն էր տարածել, որում «դատապարտում էր ՀՀ ինքնիշխանության դեմ Կրեմլի ոտնձգությունների նկատմամբ Նիկոլ Փաշինյանի և նրա իշխանության կրավորականությունը»: Նման դեպքերը խոսում են այն մասին, որ արդեն բացահայտ տրվում են ազդանշաններ Փաշինյանի հեռացման վերաբերյալ, ինչի արդյունքում կսկսվի «Նիկոլ Փաշինյան-2» սցենարի ակտիվացումը:
Քիչ թե շատ լուրջ քաղաքական ուժերը հասկանում են, որ Նիկոլ Փաշինյանը հեռացող է, և առկա են դրա մի քանի սցենարներ.
- Ժողովրդով եկավ, ժողովրդով գնաց:
- Ներքին դիմադրություն և նոր ուժի ձևավորում:
- Պալատական հեղաշրջում:
Առաջին տարբերակը, թերևս, հարուստ հնարավորություններ ունի` համաճարակի ավերածությունների ֆոնին, սակայն քիչ հավանական է: Առանց լուրջ լոկոմոտիվի, որն արտաքին ուժերի կողմից ներմուծվեց 2018թ.-ին, ժողովրդական զանգվածները որևէ հաջողություն չեն ունենա: Արդեն իսկ կարելի է վստահաբար փաստել, որ թավշյա հեղաշրջման գործընթացներում լոկոմոտիվի դեր էին տանում արտաքին դրամաշնորհներով սնված ՀԿ-ները, աղանդավորական կազմակերպությունները` ի դեմս «Կյանքի խոսք»-ի, ԼԳԲՏ համայնքը, նախկին իշխանության մեջ ծվարած 6-րդ շարասյունը: Այդ ուժերն իրենցից ներկայացնում են ցանցային կազմավորումներ և արտաքին զորահրամանատարի կոչով շատ արագ կոնսոլիդացվում են` անցնելով բանակային կարգապահության:
Երկրորդ տարբերակի դեպքում Փաշինյանը չի կարողանում վերահսկել ստեղծված իրավիճակը, նրանից սկսում են պոկվել արբանյակ, բայց ինքնուրույն ուժեր, և ձևավորում են նոր բևեռ, որին կարող են մաս կազմել նաև արտախորհրդարանական ուժերը: Այդ ուժի ճնշմամբ Փաշինյանը հեռանում է, և ժամանակավոր կառավարության հաստատումից հետո կատարվում են խորհրդարանական արտահերթ ընտրություններ:
Երրորդ տարբերակը ենթադրում է հեղափոխության արտաքին տերերի կողմից Փաշինյանի տեղակալում՝ կառավարելի կամ պայմանավորված հեղաշրջմամբ: Այդպիսով հնարավոր կլինի պահպանել 2018թ.-ին օկուպացված իշխանությունը և սկսել հակառուսական գործողությունների հիմնական ալիքը: (Փաստենք, որ նույն սցենարը խաղարկվեց հարևան Վրաստանում, երբ իշխանության գալով՝ Սահակաշվիլին նախ՝ լուծեց Աջարիայի խնդիրը, Ախալքալաքից դուրս բերեց ռուսական ռազմակայանը, և ապա՝ լուրջ առճակատման մեջ մտավ հյուսիսային հարևանի հետ): Այս դեպքում խաղի մեջ է ներգրավվելու պահեստայիններից որևէ մեկը, ով օժտված է «հեղափոխականների» վրա բավականաչափ ազդեցությամբ և կարող է առաջնորդել գործընթացը: Այդ տրամաբանության մեջ էր ՀՀ 1-ին նախագահ Լևոն Տեր-Պետրոսյանի վերջին ելույթը: Դրանում հատուկ շեշտադրմամբ կարևորված էին Արսեն Թորոսյանը և Տիգրան Ավինյանը: Բնականաբար, 1-ին նախագահի մասշտաբի գործչի կողմից նման պաշտոնյաներից ֆավորիտներ կերտելու փորձը խորքային պատճառներ ունի:
Արդյունքում՝ Նիկոլ Փաշինյանն «Իմ քայլը» խմբակցության ֆիկտիվ ճնշման ներքո հրաժարական է տալիս և լքում ՀՀ տարածքը: Այդպիսով նա դառնում է Սահակաշվիլիի նման միջազգային գործիչ և շարունակում ծառայել իր արտաքին մեցենատներին: Բացառված չէ, որ մի օր Փաշինյանը կարող է հայտնվել, օրինակ, միջինասիական որևէ երկրում՝ որպես հաջողված գունավոր հեղափոխությունների գծով փորձագետ և խժդժություններ հրահրել:
Գաղտնիք չէ, որ 2018թ.-ի ներհայաստանյան գործընթացներում էական դերակատարում ունի անգլոսաքսոնյան թևը, որը, թերևս, ներկայացված է՝ ի դեմս ՀՀ նախագահ Արմեն Սարգսյանի: Միամտություն է կարծել, որ Արմեն Սարգսյանի նման կարողությունների և միջազգային կապերի տեր անձնավորությունը կարող է զուտ գործընթացներին պասիվ հետևող լիել: Պետք է փաստել, որ Արմեն Սարգսյանն ակտիվ հանդիպումներ է ունենում խորհրդարանական խմբակցությունների ներկայացուցիչների հետ, պաշտոնական այցերով շրջում մարզերում, հանդիպում նախարարների և այլ պաշտոնատար անձանց հետ: Խոսակցությունները, որ նա աշխատում է չխառնվել ներքին գործընթացներին, ուղղակի անհեթեթություն են: Վկա, թեկուզ, նրա ոչ անհայտ խորհրդականի վերջին հարցազրույցը:
Ներկայացված երրորդ տարբերակի դեպքում Փաշինյանը լքում է իշխանությունը հենց նախագահ Արմեն Սարգսյանի գործակցությամբ, վերջինիս՝ որպես «ներքին համախմբիչ և հաշտարար» հանդես գալու պայմաններում: Արդյունքում՝ Արմեն Սարգսյանը կարող է վերածվել 2018թ.-ի գունավոր հեղաշրջման 2-րդ առաջնորդի, ով էլ, ըստ ամենայնի, կփորձի նրբորեն իրականացնել Հայաստանի դուրսբերումը ռուսական ուղեծրից:
Փաշինյանի իշխանությունից, բնականաբար, դժգոհ է ռուսական կողմը. դրա մասին են վկայում ՌԴ արտաքին գործերի նախարար Լավրովի հայտնի հայտարարությունները և փաշինյանական մաքսանենգ ինքնաթիռների առգրավումը: Սերգեյ Լավրովն իր ասուլիսի ժամանակ բաց տեքստով հայտարարեց, որ հայկական կողմը հայ-ռուսական դաշնակցային հարաբերությունների մասին հիշում է միայն այն դեպքերում, երբ խոսքը վերաբերում է գազի գնին: Առանձնահատուկ տհաճ էր փաստը, որով Հայրենական Մեծ պատերազմում տարած հաղթանակի 75-ամյակի առթիվ հեռախոսազրույց տեղի չունեցավ ՀՀ և ՌԴ ղեկավարների միջև, այն դեպքում, երբ Վ. Պուտինը հասցրել էր արդեն հեռախոսակապով շնորհավորել Փաշինյանի «կիրթ» գործընկերոջը` Ալիևին: Արդյունքում՝ Փաշինյանը կարող է հեռացվել հենց ռուսական ուժային կենտրոնի ճնշման ներքո: Եվ այս դեպքում Ա. Սարգսյանին միգուցե հաջողվի լեզու գտնել նաև ռուսական կողմի հետ:
Վերոնշյալ տարբերակներից որևէ մեկի գործադրմամբ՝ ինչ կարող է լինել, թերևս, միայն Աստծուն է հայտնի. ինչպես ասում են՝ մարդը որոշում է, իսկ Աստված տնօրինում: Բայց կա նաև Նասիմ Թալեբի Սև կարապի տեսությունը, և որոշ հետազոտողներ կարծում են, որ այդ անկանխատեսելի «սև կարապն» այսօր կորոնավիրուսն է…
Վահե Հայկունի
