«Ես հակված եմ մտածել, որ որևէ մեկը երբևիցե չի ցանկացել գնալ «հողերի հանձնելու» կամ նման քաղաքականությամբ». Տաթևիկ Հայրապետյան
ԱԺ «Իմ քայլը» խմբակցության պատգամավոր, ԱԺ Արտաքին հարաբերությունների մշտական հանձնաժողովի անդամ, ադրբեջանագետ Տաթևիկ Հայրապետյանը՝ «1992. Շուշիի ազատագրում: 2020. Արցախյան խնդրի կարգավորման շուրջ բանակցություններ» թեմայով քննարկման ժամանակ անդրադառնալով «Հարսանիք լեռներում» ռազմական գործողությանը, պատմական Շուշիի ազատագրմանը՝ նշեց. «Կատարվեց իսկապես անասելի սխրագործություն այդ օպերացիայի միջոցով»:
Ադրբեջանագետը նկատեց նաև, որ այդ ժամանակահատվածում Ադրբեջանում առկա ներքաղաքական իրավիճակը ևս «բարենպաստ էր» Շուշիի ազատագրման տեսանկյունից. «Այդ գործողությունից հետո իրավիճակն է՛լ ավելի սրվեց այնտեղ՝ նույնիսկ ոչ միայն ընդդիմադիր և իշխանություն, այլև նույն ճամբարներում մարդիկ իրար մեղադրում էին Շուշին հանձնելու մեջ: Ավելին՝ հետագայում, երբ Հեյդար Ալիևը եկավ իշխանության, 1994թ. նույնիսկ հատուկ հետաքննություն սկսեց այն ժամանակվա ՊՆ նախարար Ղազիևի դեմ՝ Շուշին հանձնելու վերաբերյալ»:
Տ. Հայրապետյանը վերահաստատեց պնդումը, որ Շուշիի ազատագրումը ռազմատեխնիկական և հոգեբանական առումով շրջադարձային էր. «Այն իրավիճակը, որ ստեղծվել էր այդ ժամանակ Ստեփանակերտում, աղետալի էր: Մարդիկ ուղղակի նկուղներում էին ապրում և հայտնվել էին հումանիտար ճգնաժամի առաջ՝ չկար վառելիք, չկար էլեկտրաէներգիա, ոչինչ չկար, ուղղակի անհնար էր դառնում անգամ կյանքը:
Այդ պայմաններում Շուշիի ազատագրումն ու այնտեղից Ստեփանակերտի խաղաղ բնակչության գնդակոծությունը վերացնելն իսկապես անգնահատելի է»:
Խոսելով բանակցային գործընթացի ներկա փուլի և վերջերս ՌԴ ԱԳ նախարար Սերգեյ Լավրովի հայտարարության մասին, թե այժմ բանակցային սեղանին է փաստաթուղթ, որը նախատեսում է ղարաբաղյան հակամարտության փուլային կարգավորում, նա նկատեց.
«Ինչպես մեր արգործնախարարն անմիջապես հետո արձագանքեց, որևէ փաստաթուղթ չի քննարկվում, ավելին՝ հստակ վերաարտահայտեց մեր դիրքորոշումը, այսպես կոչված, փուլային տարբերակի նկատմամբ: Այդ տարբերակը մեզ համար քննարկելի չէ: Պետք է հստակ հասկանանք (և դա արտահայտված է նաև համանախագահների համատեղ տարբեր զեկույցներում), որ խոսքն այստեղ հումանիտար հնարավոր միջոցառումների և դիրքորոշումների հստակեցման մասին է:
Եվ իսկապես՝ երբ խոսվում է ժողովուրդներին խաղաղության պատրաստելու, լրագրողների փոխայցերի, հրադադարի ռեժիմի խախտման դեպքերի նվազեցման մասին, դրանք պատահական չեն, կարևոր են, որովհետև, կրկին փորձենք նայել պատմականության, բանակցային գործընթացի տեսանկյունից՝ տարբեր շրջաններում տարբեր լուծումներ են քննարկվել (մի կողմ ենք թողնում վերաբերմունքը դրա հանդեպ), բայց փաստը մնում է փաստ, որ այդ լուծումներից որևէ մեկը չի կարողանում դառնալ աշխատող, որովհետև կա մի պարզ ճշմարտություն՝ Ադրբեջանն ունի մաքսիմալիստական դիրքորոշում և մտածելակերպ, որն առկա է այնտեղ, ուղղակի խնդիր է առաջացնում ընդհանուր առմամբ: Եթե մարդիկ կոչ են անում պատերազմի և ոչ խաղաղության, այստեղ հարց է առաջանում՝ այդ դեպքում ի՞նչ լուծման մասին է խոսքը, կամ՝ ինչպե՞ս կարող են բանակցել»:
Հարցին՝ եթե Ադրբեջանն ըստ էության պատրաստ չէ որևէ քննարկման, ինչպե՞ս հասկանալ վարչապետ Փաշինյանի այն պնդումները, թե Արցախյան խնդրի կարգավորումը պետք է բավարարի երեք կողմերին էլ՝ Արցախին, Հայաստանին, Ադրբեջանին, հասկանալի է, որ դա անհավանական սցենար է՝ այդ դեպքում ո՞րն է նման թեզի հրապարակման անհրաժեշտությունը, նա պատասխանեց.
«Իրականում Փաշինյանն ասում է այն, առանց որի հնարավոր չէ որևէ լուծման վրա աշխատելը. պետք է լավ հասկանանք, որ խոսքը մեկ-երկու տարվա մասին չէ, կամ գուցե տասը-քսան տարվա մասին, մի քանի տասնամյակ բանակցում ենք: Ի վերջո, խոսքն ավելի երկարատև և կայուն լուծման մասին է, այսինքն՝ խոսքը մարդկանց մտածելակերպի և փոփոխությունների մասին է:
Ադրբեջանում այսօր նախագահը փաստացի այն մարդն է, որը հերոսացրել և պարգևատրել է քնած հային կացնահարած մարդուն, իր ժողովրդի աչքի առաջ դա համարել է ոչ միայն նորմալ, այլև գովելի երևույթ, սա հստակ ցույց է տալիս, որ քաղաքական վերնախավի շրջանում չկա ընկալում, որ պետք է փնտրվեն աշխատող լուծումներ, խաղաղության ուղիներ: Մյուս կողմից՝ Ադրբեջանը որ պահին հասկանա, որ ունի համապատասխան արտաքին և ներքին իրավիճակ, որը հնարավորություն կտա գնալ պատերազմական գործողությունների վերսկսման՝ չի վարանելու դա անել, ես վստահ եմ»:
Այս համատեքստում անդրադառնալով Ադրբեջանի պաշտպանության նախարար Զաքիր Հասանովի վերջին հայտարարությանը՝ ադրբեջանագետը նշեց, որ այն հաջորդեց Լավրովի հայտարարության վերաբերյալ արտգործնախարար Մնացականյանի մեկնաբանությանը և ուղղված էր ներքին լսարանին.
«Հայտարարությունները, որոնք արեց Զոհրաբ Մնացականյանը, բուռն քննարկումներ էր առաջ բերել Ադրբեջանում, ավելին՝ Զաքիր Հասանովի հայտարարությունից օրեր առաջ տարածվել էր իրենց Արտաքին գործերի նախարար Մամեդյարովի հարցազրույցը՝ կրկին համապատասխան շեշտադրումներով, և դա, կարծում եմ, ավելի շատ ուղղված էր ներքին լսարանի հանդարտեցմանը, քան ինչ-որ գործողությունների»:
Պատգամավորը համոզված է, որ Ադրբեջանում հատկապես այս օրերին ստեղծված սոցիալ տնտեսական վիճակը՝ համավարակ, նավթի գների անկումը, մեկնարկած աղմկահարույց ձերբակալությունների շարքը թույլ չի տա Ադրբեջանին նման արկածախնդրության գնալ. «Դա կարող է Բաքվի իշխանությունների համար իսկապես ճակատագրական լինել»:
Հայ-ռուսական հարաբերություններում այս պահին առկա վիճակի մասին հարցին ի պատասխան՝ ԱԺ Արտաքին հարաբերությունների մշտական հանձնաժողովի անդամը նշեց. «Ռուսաստանը եղել է և մնում է մեր ստրատեգիական, դաշնակցային գործընկեր երկիրը, բայց, բնականաբար, տարբեր հարցերի վերաբերյալ էլ կարող են երբեմն դիրքորոշումների տարբերություններ լինել. Եթե չլինեն հարցեր, նշանակում է՝ չկան հարաբերություններ, և ես կարծում եմ, որ դա միայն դրական է, որ խոսակցություններ, քննարկումներ են լինում և դրական արդյունքների հանգում:
Ընդհանուր առմամբ ՝ տարածաշրջանային առումով Ռուսաստանը, և ոչ միայն՝ Ռուսաստանը, տարբեր երկրներ, Թուրքիայից բացի, սովորաբար փորձում են վարել ավելի բալանսավորված քաղաքականություն՝ հաշվի առնելով խնդիրների առկայությունը, բայց Ռուսաստանի հետ մեր հարաբերությունների բնույթը բոլորովին այլ է»:
Անդրադառնալով Արցախի հարցում հայաստանյան բոլոր իշխանությունների առաջարկած լուծման տարբերակներին ու դիտարկմանը, թե ինչո՞ւ այս հարցի շուրջ չկա միասնական դիրքորոշում, և ինչու է Արցախի հարցը դառնում ներքաղաքական շահարկումների առարկա՝ «Իմ քայլը» խմբակցության պատգամավորն արձագանքեց.
«Ինքս դեմ եմ, որ Արցախի հարցը դառնա ներքաղաքական շահարկումների պատճառ՝ թեկուզև մեր իշխանության գալու առաջին իսկ օրվանից այդ կեղծ դրույթը՝ «հող ծախողների», ակտիվորեն շահարկվում և տարածվում էր:
Այո, եղել են տարբեր ընկալումներ լուծման վերաբերյալ, բայց ընդհանուր առմամբ բոլորն էլ հավանաբար գիտակցել են, որ քանի դեռ չի գտնվել այդպիսի լուծում, և ունենք Ադրբեջանի նման հակառակորդ, պատերազմական գործողությունների վերսկսումը ցանկացած պահի ավելի քան հնարավոր է:
Նույն Սերժ Սարգսյանի քաղաքականության տեսանկյունից՝ ես հակված եմ մտածել, որ որևէ մեկը երբևիցե չի ցանկացել գնալ «հողերի հանձնելու» կամ նման քաղաքականությամբ, այլ բան, թե ինչ դիվանագիտություն է վարվել:
Ես կարծում եմ՝ իրենք ուղղակի միշտ հույս են ունեցել և վստահել են, որ ցանկացած լուծման Ադրբեջանն ասելու է՝ ոչ, և Ադրբեջանը դառնալու է, այսպես ասած, «վատամարդն» այդ բանակցային գործընթացում:
Մյուս կողմից՝ երբ դու ցանկացած լուծման, լուծումներին, որոնք այսօր ակտիվորեն քննադատվում են, նախկինում ասվել է այո՝ մտածելով, որ, իհարկե, Ադրբեջանը ոչ է ասելու, նշանակում է՝ արձակել Ադրբեջանի մաքսիմալիստական ախորժակը:
Մեր իշխանության տարբերությունն այդ տեսանկյունից այն է (նաև լեգիտիմության գործոնը հաշվի առնելով, իսկ դա շատ կարևոր է հատկապես այս գործընթացում), որ մենք ասում ենք՝ մենք ինքներս կարող ենք ասել՝ ոչ: Այսինքն՝ այստեղ խնդիրը մեր կենսական անվտանգության մասին է, և դա ուղղակի կատակ չէ»:
Տաթևիկ Հայրապետյանն անընդունելի է համարում զիջումների քաղաքականություն վարելը կամ անընդհատ դրանք քննարկելը. «Նույն ձևով, երբ նախկինում ակտիվորեն քննարկվում էր՝ ինչ շրջաններ, որ շրջաններ… ես այդ քննարկումներն անիմաստ եմ համարում, որովհետև երբևիցե չեմ տեսել, որ Ադրբեջանում որևէ մակարդակով քննարկվի, օրինակ՝ Արցախի անկախությունը ճանաչելու հարցը՝ թեկուզ ինչ սահմաններով, ինչպես գոյակցության կանոններ մշակել:
Ստացվում է, որ մենք միայնակ ինքներս մեզ հետ շարունակ քննարկում ենք մեր զիջումների սահմանը. ես սա սխալ եմ համարում, որովհետև նախ՝ մենք այստեղ զիջելու բան չունենք՝ Ադրբեջանի առկա իշխանության պայմաններում՝ առավել ևս, և ընդհանուր առմամբ՝ մենք պետք է մեր հստակ դիրքորոշումներն ունենանք և որևէ կերպ չդառնանք չորրորդ համանախագահ»:
