Քոչարյանը չի ուզում այրել իր կամուրջները Սերժ Սարգսյանի հետ
ՀՀ երկրորդ նախագահ Ռոբերտ Քոչարյանի վերջին հարցազրույցի շուրջ զրուցեցինք քաղաքագետ Երվանդ Բոզոյանի հետ
– Պարոն Բոզոյան, ինչպե՞ս եք վերաբերվում Ռ. Քոչարյանի վերջին հարցազրույցին:
– Ռոբերտ Քոչարյանը, որպես նախկին նախագահ, ներկայացրել է իր տեսակետը գազային պայմանագրի վերաբերյալ և մատնանշել, որ այդ պայմանագրի դրույթները շատ անբարենպաստ են հայկական կողմի համար: Նա նաև ընդգծում է այն հանգամանքը, որ ռուսների հետ կարելի էր ավելի որակյալ պայմանագիր կնքել: Մասնավորապես, բերում է բազմաթիվ օրինակներ` իր կառավարման ժամանակաշրջանից:
Անկեղծ ասած` կարծում եմ, որ գազային պայմանագիրը վիճարկելի է գրեթե բոլոր շրջանակների համար: Եթե նկատեցիք, Ազգային ժողովում, բացի իշխող երկու խմբակցություններից, բոլորը դեմ էին դրան: Կարծում եմ, որ Քոչարյանի դիրքորոշումը դրան համահունչ էր:
Քոչարյանը հետաքրքիր նորություն բացահայտեց կենսաթոշակային պարտադիր կուտակային համակարգի վերաբերյալ. փաստորեն, երբ Տիգրան Սարգսյանը նշում էր, որ արդեն 10 տարի ընթանում է այս կուտակային կենսաթոշակային հիմնադրամի բարեփոխումների ծրագիրը, Քոչարյանը բացեց փակագծերը` նշելով, որ քննարկումներն ընթացել են 2004 թվականից, սակայն իր ժամանակահատվածում ինքը դրական դիրքորոշում չի ունեցել` հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ այդ բարեփոխումը կարող է աշխատել բարեկեցիկ, կայուն երկրում, որտեղ կա հավատ ապագայի հանդեպ: Մինչդեռ մի երկրում, որտեղ տիրում է համատարած աղքատություն, ապագայի հանդեպ խորը անվստահություն կա, և հասարակության մի զգալի մասը հոգեբանորեն ընկճված է, բնակչության մի զգալի մասն էլ հնարավորության դեպքում պատրաստ է հեռանալ երկրից, ապա այդպիսի պայմաններում նա տալիս է իր հստակ դիրքորոշումը նման բարեփոխումների դեմ: Սա նույնպես համահունչ է հասարակության դժգոհ հատվածի դիրքորոշմանը:
– Ի դեպ, կուտակային համակարգի հետ կապված` Քոչարյանը, ինչպես նշեցիք, կատարեց բացահայտում և նշեց, թե ժամանակին կառավարությունը դեմ է եղել դրան, սակայն կողմ է արտահայտվել Կենտրոնական բանկը, որի նախագահը, ինչպես գիտենք, Տիգրան Սարգսյանն էր: Այսպիսով նա փորձում է նո՞ր սլաքներ ուղղել վարչապետի դեմ:
– Այսպես ասեմ. գիտեք, պարտադիր կուտակային համակարգին կողմ լինելն այն ժամանակ հանցագործություն չէր, հիմա էլ հանցագործություն չէ: Ի վերջո, տեսակետ է, տեսակետները կարող են լինել տարբեր: Պարզապես նա բացահայտում է, որ այդ տեսակետն այն ժամանակ Տիգրան Սարգսյանինն էր, և այն ժամանակվա կառավարությունն այդ հարցում հանդես էր գալիս ընդդիմության դերում, և նա՝ որպես նախագահ, այդ վեճում, փաստորեն, պաշտպանել է կառավարության տեսակետը: Այստեղ մեղադրելու ոչինչ չկա:
Վերադառնալով գազի պայմանագրին` ամեն դեպքում, նկատենք` թեև Քոչարյանը քննադատության է ենթարկում գազային վերջին պայմանագիրը, շարքային քաղաքացին գիտի, որ հենց իր նախագահության տարիներին «ՀայՌուսգազարդի» հայկական մասնաբաժինը 45 տոկոսից իջավ մինչև 20 տոկոսի, իսկ իրանական գազատարի կառուցումը հանձնվեց ռուսական կողմին, ինչով, փաստորեն, սահմանափակվեց էներգետիկ այլընտրանք ստեղծելու Հայաստանի հնարավորությունը:
– Հասկանալի է, բնականաբար, այդ խնդիրների շուրջ կա բանավեճ, և հասարակությունն իսկապես միանշանակորեն չի վերաբերվում այդ խնդրին: Բնականաբար, լավ կլիներ, որ Հայաստանը «ՀայՌուսգազարդում» իր բաժնեմասը չտար այնքան, որքան տվեց: Բայց կարծում եմ, որ, ըստ նրա շեշտադրման՝ ոչ այնքան վերջին 20 տոկոսի հանձնումն էր այդքան վտանգավոր, որքան պայմանագրի այն կետերը, որոնցով «Գազպրոմին» այդպիսի մեծ լիազորություններ են տրվում: Այսինքն, բոլորն էլ հասկանում են, որ փոխադարձ վստահության մթնոլորտում այդ 20 տոկոսն ունենալ-չունենալը կարող է որոշիչ դեր չկատարել, բայց այդ բացառիկ լիազորությունները, որոնք տրվում են «Գազպրոմին», վատ նախադրյալ է, որովհետև, եթե այդպիսի պայմանագիր ես կնքում նման խոշոր անդրազգային կորպորացիայի հետ, ապա մյուս խոշոր անդրազգային կորպորացիաները, հաշվի առնելով խաղի այդ կանոնները, քո հետ սկսելու են խոսել հենց այդ լեզվով: Իսկապես, նույն հասարակության մեջ քննարկվում է այն հարցը, թե, օրինակ, ինչու Հայաստանի իշխանությանը չհաջողվեց դիվերսիֆիկացնել Իրանի հետ իր գազային ուղիները և, մասնավորապես, տարանցիկ դարձնել Հայաստանի գազամուղը… բավական բարդ խնդիր է: Չեմ կարող ասել` հնարավոր էր կամ ոչ, համենայն դեպս, հասարակությունն իրավունք ունի այդպիսի հարցադրում կատարել, իրավունք ունի Ձեր նշած պարզաբանումները ստանալ նաև երկրորդ նախագահից` ինչո՞ւ հնարավոր չեղավ մինչև վերջ իրականացնել այդ գաղափարը, որպեսզի Հայաստանը դառնար տարանցիկ ճանապարհ: Միգուցե եվրոպացիները համաձայն չէին այդ տարանցիկ ճանապարհին… Բայց մի բան ակնհայտ է` այն լիազորությունները, որոնք տրվել են «Գազպրոմին» Հայաստանի տարածքում, այն էլ՝ մինչև 2043 թվականը, վտանգավոր են զուտ նախադեպի առումով, որովհետև հիշում ենք, որ «ԱրմենՏել» ընկերությունը նույնպես ուներ այդպիսի բացառիկ լիազորություններ` հեռահաղորդակցության ոլորտում, ինչի պատճառով նրան մենաշնորհից զրկելու ժամանակ պրոբլեմներ ունեցանք: Գազային ոլորտն ավելի բարդ է, այստեղ մենաշնորհն ավելի բնական տեսք ունի, և պետության փոխհարաբերությունները «Գազպրոմի» հետ բարդ կլինեն: Ուստի, կարծում եմ, ցանկացած հաջորդ իշխանություն գալուց անմիջապես հետո կդնի այդ համաձայնագրի վերանայման հարցը:
– Ռոբերտ Քոչարյանի վերջին երկու հարցազրույցների առնչությամբ մամուլն ամենաշատը քննարկում է նրա, այսպես ասած, մեծ քաղաքականություն վերադառնալու հնարավորության հարցը: Կարո՞ղ ենք այս հարցազրույցից եզրակացնել, որ Քոչարյանը սրանով հետապնդում է քաղաքական նպատակներ և փորձում է մտնել ակտիվ քաղաքականություն:
– Գիտեք, իմ կարծիքով` դեռևս վաղաժամ է վերադարձի վերաբերյալ այդպիսի գնահատական տալ: Նա փորձում է ակտիվանալ, իսկ ցանկացած նախկին նախագահի որևէ ակտիվացում միշտ էլ լուրջ արձագանք է ստանում քաղաքական դաշտում, ինչը շատ հասկանալի է: Իմ պատկերացմամբ` նա ակտիվանում է նաև այն պատճառով, որ այսօր գործող իշխանությունն իր բոլոր բացթողումները փորձում է գցել նախկին իշխանության վրա, և, բնականաբար, որևէ նախկին իշխանության դա դուր չի գա: Քոչարյանն իր հաշվեկշռում, քաղաքական իմաստով, ունի պլյուսներ և մինուսներ, և գործող իշխանությունը փորձում է իր բացթողումները բարդել նախկին իշխանության վրա: Քոչարյանը հասկանում է, որ գործող իշխանությունը փորձում է, այսպես ասած, ռեաբիլիտացվել իր հաշվեկշռի պլյուսների հաշվին, ինչը, բնականաբար, շահավետ չի իր համար: Այդ պատճառով նա փորձում է հասարակության և քաղաքական դաշտի համար պարզաբանումներ մտցնել:
– Ինչո՞ւ է նախկին նախագահը քննադատում կառավարությանը և վարչապետին, սակայն որևէ խոսք չի ասում գործող նախագահ Սերժ Սարգսյանի մասին:
– Այստեղ կա երկու բաղադրիչ: Ֆորմալ տեսակետից` նախկին իշխանությունների հետ կապված` «շինարարական փուչիկի» մասին խոսեց վարչապետը, և տրամաբանական էր, որ նա պետք է պատասխաներ վարչապետին: Մյուս կողմից՝ հասկանալի է, որ Քոչարյանը որոշակի կաշկանդվածություն ունի գործող նախագահի վերաբերյալ գնահատականների առումով: Հավանաբար գործող նախագահի պարագայում իր գնահատականները դեռ բացակայում են, ինչը, իմ կարծիքով, կապված է որոշակի տակտիկական խնդիրների հետ: Սա իմ անձնական տեսակետն է: Այսինքն` այստեղ խնդիր կա` կապված մի շարք գործոնների և այն հանգամանքի հետ. Քոչարյանը, փաստորեն, չի ուզում այրել իր կամուրջները գործող նախագահի հետ: Բնականաբար, եթե հետագայում վերադառնալու ինչ-որ ծրագրեր ունենա, հաշվի կառնի այդ հանգամանքը: Այսինքն` նույնիսկ վերադարձի մասին խոսելն այս պահին վաղաժամ եմ համարում, որովհետև օրվա ներքաղաքական դասավորության մեջ այլ խնդիրներ են:
– Դուք ասացիք` «տակտիկական խնդիրներ»: Փաստորեն, Ձեր կարծիքով՝ Քոչարյանն, այնուամենայնիվ, որոշակի քաղաքական մարտավարությո՞ւն է կիրառում:
– Այսպես ձևակերպեմ. ես երբևիցե չեմ լսել, որ Ռոբերտ Քոչարյանն անցնի ռադիկալ, ռուբիկոնային սահմանը` Սերժ Սարգսյանի մասով: Նորից եմ կրկնում` դա կախված է մի շարք հանգամանքներից. նախևառաջ՝ մոտակա ժամանակներում ընտրություններ չկան, և ընտրությունների բացակայությունը, ըստ էության, չեզոքացնում է իր, այսպես ասած, ակտիվության և լուրջ վերադարձի մասին խոսակցությունները:
