Ռետրո

Ես ասում եմ միայն այսօրվա ու միայն մեր հանրապետության մասին: Չի կարելի մտածել կուսացական շահերի մասին, ամեն գնով ձգտել իշխանության, երբ դրված է մարդկանց կյանքի ու մահվան խնդիրը: Դա անչափ տագնապալի միտում է: Պատկերացրեք այն հետևանքները, եթե կուսակցական ազդեցության համար պայքարի հրդեհը քաղաքական ոլորտից տարածվի ռազմականի վրա: Նման փորձեր, ի դեպ, ձեռնարկվում են: Բաժանվելով կուսակցական ջոկատների՝ մենք ինչպե՞ս պետք է պաշտպանենք մեր սահմանները: Կուսակցական զինված ուժերը վախճանի սկիզբն են։ Մեզանից յուրաքանչյուրը պետք է ամենայն պատասխանատվությամբ գիտակցի դա: Այլապես մեզ սպառնում է Ադրբեջանի ճակատագիրը, որն այժմ բզկտվում է ներսից:

Մհեր Մկրտչյան դերասանին Խորհրդային Միությունում բոլորը դեմքով ճանաչում էինք: Հիշվող արտաքինով դերասանը Լեոնիդ Գայդայի «Կովկասի գերուհին» ֆիլմում գլխավոր դերասանուհու քեռու դերից հետո արթնացավ տառացիորեն հանրահայտ: Դերասանին հնարավոր չէր շփոթել որևէ մեկի հետ, իսկ Ֆրունզիկ Մկրտչյանն այնքան հանրաճանաչ էր, որ նա իր հետ անգամ անձնագիր չէր վերցնում. Նրան բոլորը ճանաչում էին:

«Թուրքերի հիմնական նպատակը թուրքախոս ամբողջ աշխարհը միավորելն է: Ժամանակաշրջանը բարենպաստ է իրենց համար. աշխարհի նոր բաժանում է տեղի ունենում, և իրենք նպատակաուղղված փորձում են իրենց խնդիրները լուծել»,- 168TV-ի «Ռեվյու» հաղորդման ընթացքում ասաց ռազմական փորձագետ Արթուր Եղիազարյանը:

Մեր օրերում սրտի ուզածը կարելի է գտնել Երևանի անգամ ամենափոքր խանութում: Մթերք, տնտեսական ապրանքներ, ըմպելիքներ… Որտե՞ղ էին հին Երևանի բնակիչները առևտուր անում, 168.am-ին պատմել է հայրս՝ Վահրամ Գաբուզյանը, ում հետ հիշողությունների զբոսանքի շրջանակներում այս անգամ այցելել ենք անցյալի ամենակոլորիտային խանութներ:

Խորհրդային Հայաստանում փողոցային սնունդի տեսականին համեստ էր, համը՝ աննկարագրելի, վստահ են հին երևանցիները:

«Ալիևը բազմիցս հայտարարել է, որ հայկական զորք չպետք է լինի Արցախի տարածքում: Սա Ադրբեջանի պահանջն է: Հայաստանն այդ քայլին գնալով՝ բավարարում է Ալիևի հերթական պահանջը, որ Արցախում հայկական ուժեր չլինեն: Սա չափազանց վտանգավոր ձևակերպում է, քանի որ Արցախը մնում է անպաշտպան, բայց սա նաև քաղաքական առումով է ուղերձներ պարունակում իր մեջ: Հայաստանի անվտանգության խորհրդի քարտուղարը նուրբ կերպով մեզ դարձրեց ագրեսոր՝ իր այդ հայտարարությամբ, քանի որ այնպես ձևակերպվեց, որ մեր զինված ուժերը ներկա են եղել մեկ այլ երկրի տարածքում և հիմա դուրս ենք բերում այդ տարածքից:

Եթե նրանք ավելի մանրակրկիտ իրենց զբաղմունք ընտրեին, բոլոր մարդիկ, հավանաբար, կդառնային ամենից առաջ հետազոտողներ և զննողներ, չէ՞ որ բոլորին հետաքրքիր է ըմբռնել մեր բնույթն ու նշանակությունը: Կուտակելով ունեցվածք մեր և հետնորդների համար, հիմնելով ընտանիք կամ պետություն և նույնիսկ ձգտելով փառքի, մենք մնում ենք մահկանացու, բայց դիմելով ճշմարտությանը, մենք դառնում ենք անմահ և կարող ենք չսարսել փոփոխություններից և պատահականություններից:

Յախեկը կանգնած է հայելու առաջ և սափրվելուց հետո մաքրում է այտերը: Նա իր կլոր դեմքը համարյա կիպ մոտեցնում է ապակուն` փրփուրի մնացուկների փնտրտուքներում և, ընդ որում, տեսնում է իր բերանը` տձև և անօգ: Եվ տեսնում է, որ բերանի ձախ անկյունը կախ է ընկնում, ինչի շնորհիվ նրա դեմքը ծայրահեղ քամահրանքի արտահայտություն է ձեռք բերում, դառնում է սարթ ու անողոք, և միաժամանակ` հաստատակամ:

«Վերջին հայտարարություններից մեկում Ալիևը շատ հետաքրքիր ձևակերպմամբ անդրադարձավ այդ միջանցքին, որ՝ արևելյան և արևմտյան Զանգեզուրներն իրար կապող միջանցք կլինի: Սա ևս շատ հետաքրքիր է, որ դուրս է մնում մեր ուշադրությունից: Սա հայտ է ոչ միայն՝ պատմական իրողությունները խեղաթյուրելու, այլ՝ ապագայում նաև որոշակի հավակնություններ հայտնելու այդ տարածքների նկատմամբ, ոչ միայն միջանցքի նկատմամբ»:

«Ամերիա» խորհրդատվական ընկերության ղեկավար Տիգրան Ջրբաշյանի համոզմամբ՝ Հայաստանին ֆինանսական միջոցներ էին անհրաժեշտ երկրի առաջ ծառացած բավականին լուրջ մարտահրավերներին դիմակայելու համար, ուստի դրական քայլ է համարում 3.8 տոկոսով 750 միլիոն դոլարի եվրոպարտատոմսերի թողարկումը։ 168 TV-ի «Ռեվյու» հաղորդաշարի եթերում, անդրադառնալով կառավարության այդ գործարքին, Տիգրան Ջրբաշյանը պարզաբանեց նաև.

Զօրավա՞ր ես եօթ վէրք – չզարմանաս, եթէ մի օր դասալիքը դատաւորդ հանդիսանայ: Մեր աշխարհի լրբութիւններից մէկն էլ այդ է, չզարմանաս եւ չկրկնես զայրոյթով. «Թող զինուորն իր ստացած վէրքերը եւ հովիւը՝ իր ոչխարները համրէ»:

Չգիտես` որտեղից ենք վերցրել, որ խելոք ժողովուրդ ենք և կրակն ենք ընկել մեր թվացյալ խելոքության ձեռքը։ Երևի թե սա է պատճառը, որ ամենապարզ հարցերը այնքան ենք խճճում եթեների ու ապաների բախտագուշակության խառնարանում, որ գլուխներս կորցնում և հնարավոր ճանապարհներից ընտրում վատագույնը։

Նա քնում է երկաթյա մահճակալի վրա, եւ նրա միակ եկամուտը այն հոնորարներն են, որ նրան է վճարում Պետությունն այն բանի համար, որ օգտվում է նրա դիմանկարից մեր փոստային դրոշմանիշներում: Ասում են, նա կարող է ժամերով նստել եւ հայել Նիցշեի կիսանդրին:

Եգորը կանգ առավ նախասենյակում ու մտածմունքի մեջ ընկավ` «Դե ես դիտմամբ երկաթյա կլինեմ, որ պառավին վախեցնեմ, թող նա սատկի: Իսկ հետո ես երկաթյա չեմ լինի` չեմ ուզում, ես նորից կլինեմ տղա մայրիկի հետ»:

Երաժշտությունը, գրականությունը եւ փիլիսոփայությունը մոտ են մեր հոգուն, ինչպիսին էլ որ լինեն մեր հավատալիքներն ու համոզմունքները կամ կյանքին նայելու մեր եղանակը: Հնդկաստանը աշխարհի պատմության մեջ իրենից ներկայացնում է մի երկիր ու ժողովուրդ, որ հնուց ի վեր ներքաշված է ճշմարտության որոնումների մեջ` երաժշտության, փիլիսոփայության եւ պոեզիայի բնագավառում, այնժամ, երբ մնացած աշխարհը դեռ նոր էր մոտենում դրան:

Ինչո՞վ կհարստանա նրա տաղանդը` աստիճանաբար մղվելով դեպի Ասիայի սիրտը: Դեպի ի՞նչ հորիզոններ կուղղի նրան Հնդկաստանը, որի մասին երազում է: Ինչպիսի՞ մարմնավորում կստանա Արեւելքի նկատմամբ իր անսահման սերը, երբ իր համար կավարտվեն շրջագայությունների տարիները, եւ նրա աչքը կկշտանա Ասիայի տեսիլքներից:
Դրան կպատասխանի միայն ապագան:

Խորհրդային մեր մանկության տարիներին մեզ սովորեցնում էին, թե Հայրենիքը սկսվում է այբբենարանի ներսի նկարից։ Որքան էլ դա գեղեցիկ հնչեր, ցավալիորեն այդ նկարը չէր համապատասխանում շրջապատող իրականությանը։ Եվ այդպես՝ շփոթվելով, մենք չէինք իմանում, թե ինչից է սկսվում Հայրենիքը։

Պետությունն է միասնության գերագույն դրսեւորումը։ Պետությունը մեր, որ արդեն 14 տարեկան է, բայց ո՞վ է հիշում այս պատանու ծնունդն ու տարիքը։ Չէ՞ որ ավելի հեշտ է նշել վաղամեռիկ եղբոր ծննդյան օրը։

Հայոց ցեղասպանության 90-ամյա տարելիցի լայնամասշտաբ նշանավորումից մոտ երկու շաբաթ անց Ամենայն Հայոց կաթողիկոսի գլխավորած ուխտավորների խմբի հետ առիթ ունեցա լինելու Երուսաղեմում։ Տպավորություններս Երուսաղեմից, Իսրայելից ու Պաղեստինից բավական շատ են, բազմազան ու հակասական։

Մեծ քաղաքի լավն այն է, որ մի ծայրից մյուսը գնալիս կարող ես ավտոբուսում գիրք կարդալ, կամ աչքի անցկացնել օրվա թերթերը, որոնք ոչ մի լավ բան չեն գրում, կամ այն, ինչ գրում են, դժվար է լավ անվանել։

Ֆիլմի վերնագիրն արդեն մտածել էի։ Ընդհանրապես վերնագիրն ամենակարեւորն է՝ դրանից է սկսվում ընթերցողի, դիտողի, ունկնդրի նախատրամադրվածությունը։ Մտածում էի այսպես էլ կոչել՝ «Հպարտության հոգսը»։ Ֆիլմն անգլերեն պիտի թարգմանվեր, չգիտեմ՝ անգլերենով ո՞նց կհնչեր, բայց հայերենով, կարծես, վատ չէր։ Եթե մեր հաղթանակներով հպարտանում ենք, պետք է նաեւ դրա հոգսը զգանք, իսկ եթե հոգսը չենք զգում, հպարտությունը դառնում է […]

Հայտարարված պատերազմները սկսվում են մի օր, որը հետո պատմության դասագրքերում նշվում է որպես սկիզբ։ Չհայտարարված պատերազմները սկիզբ չունեն։ Լինում են սահմանային միջադեպեր, փոքր կամ մեծ բախումներ, եւ ոչ ոք հաստատ չի կարող ասել, թե դրանցից հատկապես ո՞րն է այդ պատերազմի սկիզբը։ Ժամանակակից բառապաշարում նման պատերազմները պատերազմ էլ չեն կոչվում։ Դրանք հակամարտություններ են կամ զինյալ հակամարտություններ։

Ղարաբաղյան շարժումը ազգային ազատագրական պայքարի նոր շրջափուլի սկիզբը եղավ։ Լեռնային Ղարաբաղում եւ Հայաստանում հրապարակ դուրս եկած բազմությունները պահանջում էին Ադրբեջանի հայկական ինքնավար մարզի միացումը Մայր Հայրենիքին՝ այդ պահանջը պատճառաբանելով պատմական անարդարությամբ, մարզի բնակչության սոցիալ-տնտեսական ծանր վիճակով, ադրբեջանական ծայրագավառի անտեսվածությամբ եւ այլ խնդիրներով։

Հայոց ցեղասպանության 90-ամյակի նշանավորումը միավորեց հայ ժողովրդին։ Սա ուրախալի կլիներ, եթե չլիներ տխուր, եւ հիանալի կլիներ, եթե հիմնված լիներ ,սիրո վրա։ Մեկուկես միլիոն մոմ, մեկուկես միլիոն ծաղիկ, մեկուկես միլիոն մարդ… կարծես խորհրդային «լավագույն» ավանդույթներով պլան դրված լիներ մեր ժողովրդի վրա՝ ի Հայաստան եւ ի Սփյուռս աշխարհի։ Սա իհարկե չի նշանակում, թե ժողովուրդն ինքնակամ ու ինքնաբուխ չէր գնում Ծիծեռնակաբերդ։

«Մեկ մարդու մահը ողբերգություն է, շատերինը՝ վիճակագրություն» խորհրդային հայտնի աֆորիզմը մեզանում գործում է ստույգ ճշգրտությամբ, բայց եթե վերցնենք ու տեղադրենք այն իրական պատճառների համայնապատկերում, պարզ կդառնա, որ այդ «վիճակագրությունը» կարող էր պատահել մեզանից յուրաքանչյուրի հետ։

Ի՞նչ զգացին ահաբեկչության պատվիրատու-կազմակերպիչներն անձամբ, դժվար է
ասել, բայց որ այդ ներումը մի քիչ էլ սասանեց «չարիքի կայսրությունը», պարզ է ու պարզ։ Որովհետեւ աշխարհի միլիարդավոր քրիստոնյաների Տերը՝ Հիսուս Քրիստոսը, չէր ասում՝ «Ակն ընդ ական», այլ ասում էր՝ «Սիրիր մերձավորիդ», ինչը նշանակում է՝ տես նրան, ով քո կարիքն ունի։

Ճակատագրի բերումով մեր ժողովրդի զգալի մասն ապրում է հայրենի բնաշխարհից դուրս։ Ոմանց կարծիքով՝ սա ողբերգություն է, մյուսներն այն համարում են առավելություն։ Ողբերգություն համարողներն այն կապում են նախորդ դարասկզբի իրադարձությունների եւ դրանց արդյունքում բնաշխարհիկ տարածքների կորստյան հետ։

Սկսվել է Ավագ շաբաթը, եւ 1700-ամյա քրիստոնյա մեր ժողովրդի համար Հիսուս Քրիստոսի Հարությունը պետք է լիներ սկսվող շաբաթվա ամենակարեւոր իրադարձությունը։ Որովհետեւ Քրիստոսը չարչարվեց, խաչվեց, մեռավ ու հարություն առավ, որ մարդն ապրի։ Եվ Քրիստոսի հարությունը կյանքի հույս դարձավ։

Եթե հայերի կոտորածի մեջ մեղադրենք հայ գործիչներին, դրանով կհամաձայնենք Օսմանյան կայսրության և Գերմանիայի կառավարությունների հետ, որոնք հայտարարում են, թե հայերն ապստամբել են և դրա համար պատժվել:

Անկեղծ ասած, երբեւէ մտքովս չէր անցել, թե օրերից մի օր ստիպված կլինեմ նամակ գրել Ձեզ, հատկապես, որ վաղուց արդեն դուրս եմ եկել այն տարիքից, երբ կինոսավանի սերերին երկու բառ գրելու ցանկությունը մի կերպ հաղթահարվում էր հասցեի անգիտությամբ։ Հիմա էլ, ճիշտն ասած, չգիտեմ Ձեր հասցեն, բայց անափ վրդովմունքս, ես կասեի, նույնիսկ՝ զայրույթս, ստիպում են գրիչ վերցնել ու գրել… թեկուզ անորոշ հասցեով։