«Այսօր հակառակորդն առավել ագրեսիվ է, քան նախկինում». Գենադի Տավարածյան
168.am-ի հարցազրույցը ՀՀ ՊՆ Պաշտպանական ազգային հետազոտական համալսարանի պետ, գեներալ-մայոր Գենադի Տավարածյանի հետ
– Ասում են՝ ռազմարվեստն ունի իր կայուն և անփոփոխ օրենքները, ամեն դեպքում, ժամանակակից և արագ փոփոխվող աշխարհն ի՞նչ փոփոխություններ է թելադրում, որքանո՞վ է ՀՀ ԶՈՒ-ն հաշվի առնում և կիրառում ժամանակակից պատերազմների, պատերազմողի «բնավորությունը» և «հոգեբանությունը»՝ ասիմետրիկ, հիբրիդային, պրոքսի, լայնամասշտաբ:
– Ռազմարվեստի սկզբունքները փոփոխվող են, այս մասին դեռևս Կարլ Կլաուզևիցն է պատերազմի մասին իր գրքում ասել: Սկզբունքները փոխվում են՝ կախված ռազմաքաղաքական իրավիճակից, պատերազմի «բնավորությունից», սպառազինման տեսակներից, սակայն որոշիչ ֆակտորը պատերազմի «բնավորությունն» է, ինչը մենք մեր համալսարանում ուսումնասիրում ենք:
Պատերազմի «բնավորության» հետ կապված, ուզում եմ առանձնացնել երկու իրավիճակ՝ ժամանակակից պատերազմի և օպերացիաների, դրանք երկու տարբեր մակարդակներ են. առաջինն արագ փոփոխվող է, երկրորդի դեպքում առկա է բարձր լարվածություն: Այսինքն՝ այս երկու պահերը սպայակազմից պահանջում են բոլորովին այլ որակ, քան նախկինում դա եղել է: Հաջորդը, ինչի վրա կցանկանայի ուշադրություն հրավիրել, դա այն է, որ պատերազմները լինում են երկու տեսակի, որից առաջինը ենթադրում է՝ կործանում, երկրորդը՝ ուժերի հյուծում:
Հիմա մենք այստեղ փորձում ենք հասկանալ՝ ինչ տեսակի պատերազմների հետ գործ ունենք, ինչ ազդեցություն դրանք ունեն, և ինչ է պահանջվում բանակից: Ես երբ ծառայում էի Գլխավոր շտաբում, այդ ժամանակ՝ Սեյրան Օհանյանի ղեկավարության ժամանակ, կատարեցինք պաշտպանական ռազմավարական վերանայում և հաստատեցինք պատերազմի բնավորության հիմնական գծերը, թե ինչ է մեզ սպասվում, և մի շատ կարևոր բան արեցինք, որի մասին մի քանի անգամ Սեյրան Օհանյանը խոսել է՝ «Հրամանատրում առաջադրանքի միջոցով», սա այն ժամանակ է մշակվել:
Այն ենթադրում է՝ սպաներին հնարավորություն տալ տեղում որոշում կայացնել: Իսկ ինչո՞ւ է նման բան պահանջվում, որովհետև իրավիճակն արագ է փոփոխվում, եթե թույլտվություն հարցնես բոլոր, այսպես ասած, ատյաններից, կուշանաս, ամեն ինչ կավարտվի, իսկ դու դեռ որոշում կայացրած չես լինի: Այսինքն՝ սպաներին նոր պահանջներ են առաջադրվում, և հին գիտելիքներն այլևս այդքան էլ ակտուալ չեն: Անհրաժեշտ են նոր մարդիկ, նոր մտածողությամբ: Եթե ինձ ասեին՝ այսօր մեզ ի՞նչ է պետք, ապա կպատասխանեի՝ բացի սպառազինությունից, որը միշտ է պետք, պետք են նոր մտածողությամբ սպաներ:
Օրինակ, բլից-կրիգի տեսության մեջ դաստիարակվում է ագրեսիվ հարձակողական մտածողություն, մենք ևս պետք է, իհարկե, ոչ հարձակողական, բայց ագրեսիվ մտածողություն ունենանք՝ դաստիարակելով նախաձեռնող, ինքնուրույն, համարձակ սպաներ: Ես գտնում եմ, որ մենք, ըստ էության, ճիշտ ուղղությամբ ենք շարժվում: Այլ հարց է, որ կցանկանայի, որ այս ամենը լիներ ավելի արագ, ինչը, թերևս, դժվար է, քանի որ խոսքը մարդկանց մտածելակերպի փոփոխության մասին է, որը հիմնվում է գիտելիքի, կրթության, նյութական միջոցների վրա: Ռազմավարական խորությունը ՀՀ-ում բացակայում է, պետք է նոր մեթոդներ մտածել: Մեր սպաները համալսարանում այս ամենն ուսումնասիրում են, և ես վստահ եմ, որ, երբ նրանք մտնեն շտաբ, զորքեր, արդեն պատրաստ կլինեն նոր պատերազմին:
– Հաճախ ենք լսում, որ հայկական զինված ուժերի մարտավարությունը, ռազմավարությունը, քաղաքականությունը պաշտպանողական է, արդյո՞ք այսօր այն վերածվել է հարձակողականի:
– Գիտեք, որ բանակի ռազմավարությունը չի կարող ինքն իրենով լինել, այն բխում է պետության քաղաքականությունից: Ըստ էության, այն եղել է ճիշտ, որովհետև մեզ ձեռք է տվել ստատուս-քվոն, և հարձակվել, դառնալ ագրեսոր, իհարկե, պետք չէ: Այլ բան է այնպիսի հասկացողությունը, ինչպիսին ակտիվ պաշտպանությունն է: Ե՛վ պաշտպանության գործող նախարարը, և՛ գործող ԳՇ պետը, և ԳՇ-ում շատ սպաներ կողմնակից են հենց այս ակտիվ պաշտպանությանը: Ինքը՝ ռազմավարությունը, իհարկե, չի փոխվել։ Իսկ ինչ վերաբերում է դրա դրսևորմանը տարբեր տեղերում, այո, մեր բանակը սկսել է ավելի շատ մտածել այդ թեմայով: Ես դա ճիշտ եմ համարում:
– Սա ասում եք՝ հաշվի առնելով վերջին գործողություննե՞րը:
– Ես ԳՇ գնում եմ միայն կանչով, ըստ անհրաժեշտության, ես չեմ կարող ասել, թե ԳՇ-ն ինչպես է ղեկավարել, բայց կարող եմ ասել, որ 3-րդ բանակային կորպուսի սպայակազմը պատրաստ է նման գործողություններին: Այսինքն՝ շատերի մտածողությունը փոխվել է, և դա շատ լավ է:
– 2019-ն աննախադեպ համարվեց սպառազինության գնման առումով, ըստ Ձեզ՝ ապառազինության գնման դեպքում ի՞նչ կարևոր հանգամանք պիտի հաշվի առնենք, ինչո՞ւ չէ՝ ռազմարդյունաբերության առաջնահերթությունները մշակելիս:
– Կարևորն այստեղ վերևում նշված ռազմավարության առկայությունն է: Ռազմավարությունը պիտի որոշի մեր պայքարի ձևն ու միջոցները: Այսինքն՝ հստակեցնի խնդիրները, թե ինչ միջոցներով պիտի պատերազմենք, գերմանացիներին պետք էր բլից-կիրգ, որը ենթադրում էր տանկային հարվածներ, և նրանք սկսեցին տանկեր արտադրել, որոնք «միացվեցին» տանկային դիվիզիաներին, խմբերին, տրամաբանությունն այսպիսին էր:
Մենք պետք է հստակեցնենք մեր ռազմավարությունը, և դրանից ելնելով էլ որոշենք, թե ինչ խնդիրներ պիտի զորքը կատարի, թե ինչ կառուցվածք, ստորաբաժանումներ են անհրաժեշտ՝ տանկային դիվիզիա՞ է պետք, թե՞ հատուկ նշանակության օպերացիաներ իրականացնող ուժեր, և արդեն սրան համահունչ սպառազինություն գնել, այլ ոչ թե հակառակը՝ գնել ինչ-որ ինքնաթիռ, գնդացիր, հետո որոշել՝ ինչ անել դրանց հետ: Տրամաբանությունը պետք է բխի ռազմավարությունից, հստակեցվի խնդիր, կառուցվածք և դրան համապատասխան սպառազինություն ձեռք բերվի:
– Ռազմաավիացիոն մասնագետները պնդում են երբեմն, որ, այսպես ասած, օդային պատերազմների դարաշրջանում ենք, եթե կարելի է այդպես ասել:
– Նրանք, ովքեր կարող են դա իրենց թույլ տալ, համաձայն եմ, քանի որ օդային միջոցների դերը, օդային հարձակումները կտրուկ բարձրացել են, աճել: Դա ԱԹՍ-ներն են, որոնք դեռևս տակտիկական խնդիրներ են կատարում, հետագայում, կարծում եմ, անցում կկատարեն օպերատիվ-ռազմավարական խնդիրներին՝ ինքնաթիռներ, գերճշգրիտ զենք: Օդից «թռչող» յուրաքանչյուր բան իրենից վտանգ է ներկայացնում զորքի համար, և այս առումով նրանք թույլ պաշտպանվածություն ունեն: Ասել, որ մենք էլ պիտի գնանք վերը նշված ուղիով, դժվար է, քանի որ դա պահանջում է միլիոնավոր դոլարներ, հարյուրավոր միլիոններ:
Եթե կառավարությունը, ղեկավարությունը որոշեն, որ այդ գումարները կան, ապա, այո, ինչո՞ւ չէ՝ կարող ենք գնալ այդ ճանապարհով: Իսկ եթե ասեն, որ այդքան միջոցներ չկան, ուրեմն պետք է մտածել նոր տարբերակներ, միջոցներ, որոնց դեպքում հաշվի կառնվեն տարբեր երկրների զինված ուժերի առավելություններն օդում: Ես գտնում եմ, որ ցանկացած երկրի բանակ պետք է պատրաստ լինի ոչ մեկ թշնամու գործողությունների, այլ պիտի պատրաստ լինի պատերազմել ցանկացած իրավիճակում, պայմաններում:
Այսինքն՝ եթե չկան իմ նշած հնարավորությունները, պետք է մտածել ապակենտրոնացման, քողարկման, ասիմետրիկ գործողությունների մասին: Չինացիները մի առիթով ինձ ասացին՝ «զենքը մեռած է, մարդը՝ ողջ», հիմա այդ մարդը պիտի ինչ-որ բան մտածի և գտնի ելք իրավիճակից: Մյուս կողմից, եթե մենք միշտ գնանք այլ երկրների հետևից, օգտվենք նրանց դոկտրիններից, կոնցեպցիաներից, մենք հետևում կմնանք, հետ կընկնենք, ինչը կբերի պարտության: Չես կարող միշտ հետ մնալ և հաղթել:
– Ի դեպ, մեր Ռազմական դոկտրինը բավական «հին» է, փոփոխման կարիք ունի, ի՞նչ շեշտադրումներ պիտի մտցվեն նոր դոկտրինի մեջ, եթե սկսեն այդ ուղղությամբ մշակումները:
– Եթե սկսվեն, անհրաժեշտ է հստակեցնել, ընդհանուր առմամբ, պատերազմին պետության պատրաստման ձևն ու մեթոդը, քանի որ պատերազմը սոցիալ-քաղաքական երևույթ է: Այսինքն՝ պատերազմում է ամբողջ երկիրը, ոչ թե միայն Պաշտպանության նախարարությունը: Այսինքն՝ պետք է ազգ-բանակ կոնցեպցիան, Ռազմական դոկտրինը պիտի որոշի այն ռազմավարական միջավայրը, մթնոլորտը, թե ինչպիսի պատերազմի պիտի պատրաստվել՝ ԱԹՍ-ների՞, տանկերի՞, թե՞ սպեցնազի: Եվ բանակը դա արդեն պիտի որպես հիմք վերցնի իր պլանավորումների համար և մշակի իր ձևերն ու միջոցները:
– Արդեն ունենք ՀՀ ազգային անվտանգության նոր ռազմավարություն, ի՞նչ շեշտադրումներ կան, որոնք կարևոր եք համարում, և ի՞նչ կարևոր շեշտադրումներ կան, որոնք դուրս են մնացել:
– Պիտի ասեմ, որ այս Ռազմավարությունն ինձ ավելի դուր եկավ, քան նախորդը: Ինչո՞վ. Նախ՝ այն ընդհանրական է և պատասխանում է բոլոր հարցերին, ուղենիշային: Ես, իհարկե, այնտեղ կավելացնեի նաև հստակ ուղենիշային խնդիրներ ենթակաների, նախարարությունների համար, որի հիման վրա նրանք էլ իրենց ռազմավարությունը կմշակեին: Բանակի համար այն գրված է, կա կետ, որ այն պետք է պատրաստ լինի, օրինակ, ասիմետրիկ պատերազմին, կառավարման համակարգի հետ կապված բաներ կան: Լավ պահեր կան, գուցե մեկ ուրիշն այլ բան կգրեր, բայց այն առավել իրատեսական է, առավել ռեալ է արտահայտում գոյություն ունեցող իրավիճակը, հին ռազմավարությունն ավելի շատ դասախոսություն էր հիշեցնում և կարելի էր տարածել այլ երկրների վրա նույնպես:
– Միշտ ասում ենք՝ հակառակորդը նույնն է մնացել, ամեն դեպքում, մարտավարական և ռազմավարական փոփոխություններ նկատո՞ւմ եք նրա գործողություններում: Չմոռանանք Ադրբեջանի ռազմական և ռազմաքաղաքական գործողություններում Թուրքիայի գործոնը: Ի վերջո, մեր քայլերն ինչ-որ առումով նրանց քայլերին համահունչ ենք մշակում, եթե կարելի է այդպես ասել:
– Ես սրա հետ այնքան էլ համաձայն չեմ. հակառակորդը նույնպես պատրաստվում է, ահռելի գումարներ է ծախսում, մասնագետներ է հրավիրում, և այլն: Այս ամենը պե՞տք է արտացոլվի ինչ-որ կերպ, իհարկե՝ այո: Այսօր հակառակորդն առավել ագրեսիվ է, քան նախկինում: Ես արցախյան պատերազմի մասնակից եմ, և կարող եմ ասել՝ այսօր այն ժամանակվա հակառակորդը չէ, ավելի ագրեսիվ է, առավել պատրաստ զենք կիրառելու: Եվ պետք է հաշվի առնել, որ դիրքում կանգնած զինվորից մինչև նախարար՝ սպասում են հարձակման: Չեմ կարող ասել, որ մեր գործողությունները հենց ուղիղ պիտի բխեն հակառակորդի գործողություններից, քանի որ այդպես մենք հետ կմնանք, արձագանքելով՝ մենք կկորցնենք մեր ռազմավարական նախաձեռնողականությունը:
Մենք պետք է մեր գիծը տանենք՝ ռազմավարական պահվածքի գիծը: Հակառակորդին պետք է պատասխանել, երբ անհրաժեշտ է, բայց պետք է ունենանք մեր ռազմավարական պահվածքի գիծը, որը կմոտեցնի մեզ մեր նպատակներին: Իսկ անընդհատ հակառակորդին պատասխանելը մեզ ոչ մի լավ բանի չի տանի, կարծում եմ՝ այս առումով մեզ մոտ ամեն ինչ նորմալ է:
– Ի՞նչ հանգամանքներ պիտի հաշվի առնենք ՀՀ-ն ՀԱՊԿ-ի, ՌԴ-ի, հարևան երկրների, ՆԱՏՕ-ի, ԱՄՆ-ի, Եվրոպայի հետ ռազմական, ռազմաքաղաքական, ռազմատեխնիկական, պաշտպանական քաղաքական համագործակցություն, փոխգործակցություն, դաշնակցային հարաբերություններ հաստատելիս:
– ՀԱՊԿ-ի շրջանակում մենք պետք է ուժեղացնենք մեր ազդեցությունը, և դրա ներսում համագործակցությունը, քանի որ նրանք մեր դաշնակիցներն են՝ և՛ ֆորմալ, և՛ ռեալ առումով: Այստեղ պիտի ասեմ, որ հատկապես ՌԴ-ի հետ մեր հետաքրքրություններն ազգայինի մոտ են. որոշ հարցերում համընկնում են, որոշներում՝ մոտ են: Շատ ճիշտ է, որ մենք ՀԱՊԿ-ում ենք, այլ հարց է, որ այդ համագործակցությունը պիտի լավացնել, որոշ հարցեր հստակեցնել, ինչ-որ հարցերի շուրջ պայմանավորվել: Այս առումով, իհարկե, աշխատանքներ պետք են: Եվրոպայի հետ ռազմական, պաշտպանական ոլորտում համագործակցությունն ավելի շատ խորհրդատվական բնույթի է: Ինչ վերաբերում ՌԴ-ի հետ երկկողմ պայմանագրին, հարաբերություններին, դա շատ ավելի լուրջ է: Փոքր երկրներին ինքնուրույն զարգանալը դժվար է:
– Կխնդրեի անդրադառնալ նաև հուլիսյան դեպքերին․ արդյո՞ք 2016-ի ապրիլյան գործողությունների հետ համեմատած՝ տարբերություններ կան, գուցե՝ ընդհանրություննե՞ր:
– Ես այդ գործողություններին մասնակից չեմ եղել, ես նստած եմ եղել համալսարանում, բայց կասեմ՝ հուլիսյան գործողությունների ժամանակ մերոնք գործել են առավել կազմակերպված, հավաք, վճռական: 3-րդ բանակային կորպուսը հակառակորդի հետ համեմատած՝ առավել պատրաստված էր՝ բարոյապես և մասնագիտական առումով, դրա համար մեզ մոտ ամեն ինչ ստացվեց: Իսկ 2016-ի ապրիլին խնդիրների մասշտաբն առավել մեծ էր, ուստի չի կարելի դրանք իրար հետ համեմատել:
