Սննդային թունավորում․ ո՞ր ախտանշանի դեպքում է պետք անհապաղ դիմել բժշկի, ինչպե՞ս ճիշտ լվանալ մթերքը
Սննդային թունավորումն անորակ կամ թունավոր սննդամթերքի օգտագործումից առաջացող սուր հիվանդություն է։ Ախտանշանների, ինքնօգնության և այլ հարցերի մասին զրուցել ենք Ինֆեկցիոն հիվանդությունների ազգային կենտրոնի տնօրեն, վարակաբան Արմեն Օհանյանի հետ։
– Ընդհանրապես տպավորություն է, որ սննդային թունավորման դեպքեր գրանցվում են տոնական օրերին, բայց արի ու տես, որ այն սովորական է ոչ տոնական օրերին։ Ինչպիսի՞ սնունդն է թունավորման պատճառ հանդիսանում։
– Հիմնականում Ամանորին մարդիկ մեծ քանակով սնունդ են պատրաստում, երկար է մնում սեղանին, ջերմային ռեժիմը չեն պահպանում, և սա հանգեցնում է նրան, որ սննդում առկա միկրոբները սկսում են արտադրել թույներ, որոնք էլ անցնում են մարդու օրգանիզմ։ Ամռանը, այսպես ասած, սովորական օրերին, թունավորման պատճառ է հանդիսանում բարձր ջերմաստիճանը։ Այս տարի կարծես թե դեռ շոգ ամառ չունենք, երեկոյան հով է, ու սննդային թունավորումների, աղիքային վարակների կտրուկ ակտիվացում չկա։ Ամեն ինչ կախված է զուտ սննդի պահպանման ռեժիմից։
– Սննդի ո՞ր տեսակի դեպքում են շատ թունավորումներ լինում։
– Ավելի հաճախ կրեմային սնունդը՝ քաղցրավենիքը, տորթերն են հեշտ փչանում, միկրոբներն արագ են բազմանում։ Կոնսերվանտներ պարունակող սննդամթերքն այս պարագայում ավելի ուշ է փչանում։ Այն սնունդը, որը ենթարկվում է ջերմային մշակման՝ ապահով է, սակայն որոշակի ժամանակ։ Եթե ջերմային մշակումից հետո երկար մնա՝ կրկին փչանալու ռիսկ կա։
Եվ եթե սնունդը դասակարգենք ըստ ռիսկայնության, միրգը, բանջարեղենն ի սկզբանե կարող են աղտոտված լինել, և եթե լավ լվացված չէ, արդեն իր մեջ ռիսկ է պարունակում, դրա համար պետք է փորձել լավ լվանալ։
– Հատկապես վերջին տարիներին միրգը, բանջարեղենը քացախով, սոդայով, աղով են լվանում։ Ո՞ր տարբերակն է ճիշտ։
– Ես էլ եմ նկատել՝ համացանցում նման գովազդներ կան։ Հատկապես այն խոսակցություններից հետո, որ մրգերն ինչ-որ հատուկ շերտով են պահպանվում, հատուկ նյութեր են քսում։ Եթե խոսենք թարմ միրգն ու բանջարեղենը լվանալու մասին, բացարձակ հատուկ նյութով մշակելու կարիք չկա։ Լավ լվանալ ասելով՝ հասկանում ենք՝ հոսող ջրի տակ մի քանի րոպե պահելը, ոչ թե ջրի մեջ դնելն ու հանելը։ Այս դեպքում կարող ենք հանգիստ լինել, որ մթերքը որևէ վտանգ չի պարունակում։
– Մի գովազդ կար, որ ճիճուները ելակի, խնձորի մեջ են, մինչև քացախաջրով չես լվանում՝ վերջ, ճիճուն օրգանիզմում է։
– Գովազդ անողները սխալ կողմից էին մոտեցել հարցին, որովհետև այն ճիճուները, որոնք կան մրգում, դրանք մեզ համար որևէ վտանգ չեն ներկայացնում, ավելին, կարող են հանդիսանալ սննդի մաս։ Միրգն ախտահարող ճիճուն վտանգ չի ներկայացնում մարդու օրգանիզմի համար։ Առհասարակ մրգերն ամենացածր ռիսկայինն են, որովհետև միրգը ծառին է, հողի հետ չի շփվում, իսկ ճիճվի հնարավոր վարակի աղբյուրը հանդիսանում է հողը, որովհետև այնտեղ են գտնվում մարդու կողմից արտազատվող ճիճվի ձվիկները, հետևաբար՝ միրգը պետք է ընկնի գետնին, շփվի հողի հետ ու այդ տարբերակով վարակի մարդուն։ Բանջարեղենն ավելի ռիսկային է։ Պատկերացնո՞ւմ եք, մրգի մեջ ճիճու կա, դնես քացախաջրի մեջ, հետո հանես, ուտես, ոչ ոք չի ուտելու։
– Վերցնենք ծիրանը․ եթե որդնած է, պետք է թափե՞լ, թե՞ ուտել։
– Դա արդեն անձնական, այդ զզվելու զգացողությունն է, այսպես ասենք, «ճաշակի» հարց է՝ ուտե՞լ, թե՞ ոչ։ Այն օրգանիզմի համար ռեալ վտանգավոր չէ, անգամ այսպիսի խոսք կա․ ասում են՝ եթե միրգը որդնած է, ուրեմն շատ լավն է, թունաքիմիկատներ շատ չեն օգտագործել։ Խոսք կա, չէ՞, ասում են՝ վատն այն չէ, որ խնձորը կծես, տեսնես որդին, վատն այն է, որ որդի կեսն ես տեսնում (ծիծաղում է։- Ա․Կ)։
– Սառնարանում մթերքները քանի՞ օր կարելի է պահել։
– Կան միկրոբներ, որոնք փոխկապակցված են սառնարանի ցածր ջերմաստիճանի հետ, և այն իրենց համար բազմանալու լավ պայման է։ Մթերքները սառնարանում պետք է առանձին պահվեն։ Կա՛մ ի սկզբանե լավ լվանալ, նոր տեղավորել սառնարանում, կա՛մ այնպես դասավորել, որ իրար հետ շփում չունենան։ Ձուն միշտ լվանում ենք օգտագործելուց անմիջապես առաջ, բայց կեղտոտ վիճակում ձուն սառնարանում դնելիս եթե շփում լինի մեկ այլ մթերքի հետ, օրինակ, կանաչու, կարող է արդեն վարակի փոխանցում լինի։ Ինչ վերաբերում է պահպանման ժամկետին, դրանք տարբեր են։
– Օրինակ, բորշչը երեք օր պահում են՝ ասելով, որ 2-րդ օրվանից սկսած համեղ է։
– Հա, բայց իրոք համեղ է, չէ՞։ Բորշչն էլ, սպասն էլ։ Մի քանի անգամ եռացնելու դեպքում, ինձ թվում է՝ համերը միաձուլվում են։ 1-3 օր ջերմային մշակման անցած սնունդը պահելը խնդիր չէ։ Ամեն անգամ երբ հասցնում ենք եռման ջերմաստիճանի, այս դեպքում ունենում ենք ստերիլ վիճակ, որևէ միկրոբ չի կարող գոյատևել։ Կարևոր է այն, որ եթե ամանը դրեցինք սառնարան, իր վրայով ինչ տարանք-բերեցինք, միկրոբ ընկավ-չընկավ, շփում եղա՞վ, թե՞ ոչ։
– Ո՞ր ախտանշաններն են հուշում սննդային թունավորման մասին։
– Սննդային թունավորումը կարճ է տևում, հիմնականում 24 ժամում կարգավորվում է։ Ամենաառաջին ախտանշանը փսխումն է, որը, ըստ էության, պաշտպանական ռեֆլեքս է։ Օրգանիզմը հասկանում է, որ այնտեղ թույն է հայտնվել, և փորձում է այդ ամենից ազատվել։ Բնորոշ է փորլուծությունը։ Սովորաբար այդ թունավորումները բարձր ջերմությամբ չեն ուղեկցվում, 37․8 կարող է լինել, սակայն 38 և ավելի ջերմաստիճանը բնորոշ չէ։ Այդպես փորձում ենք տարբերել՝ աղիքային ինֆեկցիա՞ է, թե՞ զուտ սննդային թունավորում։ Կարևոր է նաև տևողությունը․ 24-36 ժամից ավելի չի տևում սննդային թունավորումը։
– Բնորոշ է նաև գլխապտույտը, վատ տեսողությունը։
– Գլխապտույտը կարող է ջրազրկման և ճնշման հետևանք լինել։ Նույն կերպ կարող ենք դիտարկել տեսողության վատացումը։ Բոտուլիզմն է անմիջական ազդում տեսողության վրա։ Արտադրվում է պահածոների մեջ, անօդ միջավայրում։ Թունավորման պարագայում կյանքին վտանգ սպառնացող իրավիճակ է։ Բնորոշ է երկտեսությունը, մարդը մի առարկան երկու հատ է տեսնում։ Կոպերն են իջած լինում, բերանում արտահայտված չորություն է լինում և, եթե երկտեսություն էլ կա՝ պետք է անհանգստանալ։ Սա անհետաձգելի բուժօգնություն պահանջող իրավիճակներից է։ Արագ է պետք գործել, թե չէ մարդու կյանքը կորցնելու մեծ ռիսկ կա։
– Քանի որ մթերքները պահածոյացնելու ակտիվ շրջան է, ի՞նչ եք կարծում՝ պե՞տք է ընդհանրապես պահածոյացնել, թե՞ ոչ։
– Ընդունված է, որ տան պայմաններում համեղ է ստացվում, երևի դրա համար են անում։ Իրականում կարծում եմ, եկել է այն ժամանակաշրջանը, որ դրա անհրաժեշտությունը չկա, քանի որ պատրաստի պահածոներն առանձնակի թանկ չեն, և գնալ ռիսկի ու տանը պահածոյացնել՝ իմաստ չկա։ Իհարկե, քաղցր կոմպոտները, ջեմերն անվտանգ են։ Այն, ինչը լավ լվացվում, եռացվում, պատրաստվում, ռիսկայնությունը շատ ցածր է, առավել վտանգավոր են պղպեղները կամ, այսպես ասենք, այն մթերքները, որոնք ոչ քաղցր են, ոչ աղի։ Բայց ասենք թե՝ պատրաստել ենք, ի՞նչ անել։ Բացելուց հետո դրանք կրկին ջերմային մշակման ենթարկեք, նոր օգտագործեք, կարող եմ ասել, որ անվտանգ է։
Եթե լոլիկ է պահածոյացված, բացենք ու ոչ թե վերցնենք սառը օգտագործենք, այլ լոլիկով ձվածեղ պատրաստենք, թույն եթե լինի էլ՝ կքայքայվի։
– Սննդային թունավորմանը բնորոշ է սրտխառնոցը, սակայն մարդիկ որևէ բան պետք է ուտեն․ ո՞ր սնունդն է օգտակար այդ դեպքում։
– Եթե միայն սրտխառնոցի զգացում է, ի սկզբանե միայն հեղուկները պետք է փորձել։ Կարևոր է, որ օրգանիզմը չջրազրկվի։ Ռեհիդրոն (աղային լուծույթների պատրաստուկներ) է կարելի, ու բուժառուներին միշտ բացատրում եմ, որ սա ձեր սիրած կաթիլայինն է՝ խմելու ձևով։ Այն չի թողնում, որ մարդը ջրազրկվի, էլեկտրոլիտներ կորցնի։ Իդեալականը դա է։ Կում-կում պետք է փորձի հեղուկները վերականգնել։
Մեր ժողովուրդն անընդհատ ջուր, սոդայաջուր է խմում, որ փսխի։ Բայց դա այդպես չէ։ Եթե կա սրտխառնոց, փսխում, 1-2 անգամը բավարար է ստամոքսը լրիվ մաքրելու, դատարկելու համար։ Դրանից ավելի պրովոկացնելն իմաստ չունի, հակառակը՝ ստամոքսը գրգռվում է։ Այդ շրջանում պետք է ուղղակի հանգիստ տալ 1-2 ժամ։ Երեխաների դեպքում հարմար է, որ հանգստանում և քնում են, արթնանում, ապա սկսում են կում-կում հեղուկ խմել։ Եթե 1,5 ժամ հեղուկ օգտագործելուց հետո չկա փսխում, այդ փուլում սովորաբար խորհուրդ ենք տալիս բրինձ, հնդկաձավար, թարմ մրգերից՝ միայն բանան։ Այս դեպքում շատ լավ է, որ աղ պարունակի մթերքը։ Փոքր երեխաների դեպքում սովորաբար խորհուրդ ենք տալիս խուսափել կաթնամթերքից, քանի որ կարող է չյուրացվել։
– Սննդային թունավորման դեպքում մարդն ինքն իրեն կարո՞ղ է օգնել։
– Իհարկե։ Փորձում ենք զուտ ապահովել հեղուկը։ Կարևորը, պետք է հետևենք՝ մարդը միզո՞ւմ է, թե՞ ոչ։ Եթե նորմալ քանակի միզում է, նշանակում է, որ բավարար քանակի հեղուկ է ստացել։ Սա ջրազրկման վերահսկման ամենավստահելի մեթոդն է։ Կարող են տանն օգտագործել նաև ջրաղային լուծույթը, ջերմիջեցնող, ցավազրկող դեղորայք։ Սա այն դեպքը չէ, որ միանգամից պետք է վազել բժշկի։ Միակ անհանգստացնողը բոտուլիզմի կասկածն է․ երբ առարկաները երկու հատ են երևում, այդ դեպքում տանը ոչինչ չենք անում, միանգամից գնում ենք հիվանդանոց։
Պետք է ուշադրություն դարձնել նաև բերանի խիստ արտահայտված չորությանը, փսխման ռեֆլեքսի բացակայությանը։ Եթե գդալը տանում ես բերանը, ու սրտխառնոցի զգացողություն չկա, ապա դա անհանգստացնող է։ Նաև կոպերի վայր իջած վիճակն է անհանգստացնող, մարդը չի կարողանում աչքերը լավ բացել։
– Հիմնականում թվարկված ախտանշաններին ուշադրություն դարձնելո՞վ են դիմում, թե՞ վերջին վայրկյանին։
– Մարդ, ով մի քանի անգամ փսխում է ունեցել, ջրազրկվել է ու դրա ֆոնին մի քիչ գլխապտույտ ունի, թույլ է, բերանը՝ չոր, գալիս են։ Ուշացած դիմումներ սովորաբար չենք ունենում։
