Պատերազմի սպառնալիքներ, ճնշումներ․ ի՞նչ է պատրաստում ԱՄՆ-ը Իրանի դեմ, և ի՞նչ է սպասվում Հայաստանին

Վերջին օրերին միջազգային հանրության ուշադրությունը Եվրոպայից սահուն տեղափոխվեց Մերձավոր Արևելք։ Իրանի նկատմամբ ԱՄՆ նախագահ Դոնալդ Թրամփի ռազմատենչ սպառնալիքները փոթորկել են միջազգային հանրությանը, չնայած հանգամանքին, որ ամերիկյան նոր վարչակազմն ակտիվորեն զբաղվում է Ուկրաինայի հակամարտությունն ու պատերազմն ավարտին հասցնելու ուղղությամբ, բանակցում է Ռուսաստանի հետ, հանդես գալիս պատերազմների դեմ, պատերազմի հավանականությունը մեկ այլ՝ մերձավորարևելյան ռեգիոնում, վերլուծաբանների գնահատականների համաձայն, բավականին հավանական է դառնում։

Ամեն բան սկսվեց մարտ ամսին, երբ ԱՄՆ նախագահ Դոնալդ Թրամփը հայտարարեց, որ նամակ է ուղարկել Իրանի գերագույն առաջնորդ Այաթոլլա Ալի Խամենեիին՝ առաջարկելով միջուկային համաձայնագրի շուրջ բանակցություններ վարել:

Դրանից հետո նա մի քանի անգամ հայտարարեց, որ բանակցություններից Իրանի հրաժարումը վտանգելու է իրավիճակը՝ հանգեցնելով այս հարցի ռազմական լուծման։ Ավելի ուշ Իրանը հաստատեց, որ նամակը ստացել է ԱՄԷ-ի միջոցով և իր պատասխանն ուղարկել Օմանի միջնորդությամբ։

Միևնույն ժամանակ Թեհրանը բազմիցս հայտնել է, որ պատրաստ է ԱՄՆ-ի հետ անուղղակի բանակցությունների՝ նշելով ԱՄՆ նախագահի սպառնալիքների անընդունելիությունը։ Ամերիկյան Axios հրատարակության համաձայն՝ Իրանը վերսկսել է միջուկային զարգացումը 2019 թվականին այն բանից հետո, երբ ԱՄՆ-ը դուրս եկավ նախորդ միջուկային գործարքից։ ԱՄՆ-ի 46-րդ նախագահ Ջո Բայդենի վերջին ամիսներին հավաքված ամերիկյան հետախուզությունը բացահայտել է, որ Իրանը միջուկային զենք ստեղծելու ավելի կարճ ճանապարհ է փնտրում, որը կպահանջի «ամիսներ, քան մեկ տարի կամ ավելի»: Այս ֆոնին Իրանի բարձրաստիճան զինվորականները կոչ են արել չեղյալ համարել միջուկային զենքի մշակումն արգելող ֆեթվան (դավանաբանական վճիռ)։

ԱՄՆ նախագահ Դոնալդ Թրամփն Իրանի պատասխանը ստանալուն պես հայտարարեց՝ եթե Իրանը չհամաձայնի իր առաջարկած գործարքին, ապա այդ երկրի համար շատ-շատ վատ բաներ տեղի կունենան:

«Իրանը բարձր տեղ է զբաղեցնում իմ՝ այն բաների ցուցակում, որոնց ես ուշադրությամբ հետևում եմ: Ինչպես գիտեք՝ վերջերս նրանց նամակ եմ ուղարկել և ասել՝ դուք պետք է ընտրություն կատարեք. կա՛մ մենք կխոսենք, կա՛մ շատ վատ բաներ տեղի կունենան Իրանի հետ: Ես դա չեմ ուզում: Իմ նախընտրությունն այն է, որ մենք աշխատենք Իրանի հետ»,- նշեց Թրամփը:

Մեկ այլ առիթով նա հայտարարեց, որ եթե Իրանը գործարքի չգնա, կլինեն ռմբակոծություններ:

«Սա ռմբակոծման արշավ է լինելու, ինչպիսին նախկինում չեն տեսել: Եթե նրանք գործարքի չգնան, ես նրանց վրա երկրորդական մաքսատուրքեր կսահմանեմ, ինչպես չորս տարի առաջ»,- հայտարարեց Թրամփը։

Բնականաբար, սրան հետևեց իրանական կողմի պատասխանը։

«Նրանք սպառնում են ինչ-որ վատ բան անել, բայց մենք չենք կարծում, դժվար թե դրսից չարիք գործեն: Բայց եթե նույնիսկ անեն, մեր պատասխանը կոշտ կլինի: Եթե հանկարծ որոշեն ապստամբություն սկսել երկրի ներսում, Իրանի ժողովուրդն ինքը կպատասխանի նրանց»,- հայտարարեց ԻԻՀ Գերագույն հոգևոր առաջնորդը։ Այս ամենին զուգահեռ՝ կային ակնարկներ նաև այն մասին, որ կողմերն անուղղակիորեն այնուամենայնիվ բանակցում են հետագա բանակցությունների ձևաչափի շուրջ։

Ամերիկյան Axios կայքն օրերս, իր դիվանագիտական աղբյուրներին հղում անելով, հաղորդեց․ «Սպիտակ տունը լրջորեն քննարկում է միջնորդավորված բանակցություններ անցկացնելու Իրանի առաջարկը»։

Axios-ի աղբյուրները նշել են, որ թեև ամերիկյան իշխանությունները դեռ չեն մերժել Թեհրանի այս առաջարկը, սակայն Սպիտակ տանը վստահ են, որ «ուղիղ բանակցություններն ավելի մեծ հնարավորություն կստեղծեն Իրանի միջուկային ծրագրի շուրջ պայմանագիր ստորագրելու համար»։

Օրերս էլ Թրամփը հայտարարեց, թե կարծում է, որ Իրանը պատրաստ է իր միջուկային ծրագրի շուրջ ուղիղ բանակցությունների՝ մեկ օր անց այն բանից հետո, երբ Թեհրանը հայտարարեց, որ պատրաստ է բանակցել միջնորդների միջոցով։

«Մոռացեք նամակների մասին, ես կարծում եմ, որ նրանք ուղղակի բանակցություններ են ուզում»,- հինգշաբթի օրը Air Force One-ում լրագրողներին ասել էր Թրամփը:

«Կարծում եմ, ավելի լավ է, եթե մենք ուղիղ բանակցություններ ունենանք: Կարծում եմ, դա ավելի արագ է տեղի ունենում, և դուք շատ ավելի լավ եք հասկանում մյուս կողմին, քան, եթե շփվում էիք միջնորդի միջոցով: Նրանք ցանկանում էին միջնորդներ օգտագործել: Չեմ կարծում, որ դա այլևս պարտադիր է»,- ավելացրել է նա:

Իրանի դեմ Իսրայելի ու ԱՄՆ-ի պատերազմի մասին առաջին տարին չէ, որ խոսում են։ Ըստ շատ վերլուծաբանների, նման սցենարներ վաղուց են մշակվել Պենտագոնում և Իսրայելում այն իրավիճակի համար, երբ հասկանան, որ Իրանը կունենա միջուկային զենք։

Որքան էլ անիրատեսական թվա, սակայն Իրանի դեմ պատերազմն իրադարձությունների զարգացման սցենարներից մեկն է, որն ամենամեծ սպառնալիքները ստեղծելու է հարևան ռեգիոնների և հատկապես Հարավային Կովկասի՝ Հայաստանի Հանրապետության համար, որտեղ, մեղմ ասած, լավագույն ժամանակները չեն։

Իրանի ներքաշումը պատերազմի մեջ, որը վերջին տարիներին Հայաստանի դեմ ռազմական հերթական արկածախնդրությունը զսպող միակ ուժն է, ՀՀ-ի բնական անվտանգության երաշխավորը, Հայաստանի համար ստեղծելու է բազմաշերտ սպառնալիքներ։

Ուստի հարկ է հասկանալ, թե ԱՄՆ-Իրան ներկայիս լարումը պատերազմական ի՞նչ ներուժ ունի։

Ռուս քաղաքական վերլուծաբան Ստանիսլավ Տարասովի գնահատմամբ՝ իրավիճակն ունի երկու հարթություն։ Առաջինը, նրա խոսքով, ծավալվում է հանրային տիրույթում, երբ կողմերից մեկը սպառնալիքներ է տեղում, մյուսը՝ զգուշացումներով հանդես գալիս։ Մյուսը, ըստ նրա, այն է, որ կողմերը շարունակում են բանակցությունները, թե ինչպես վարվել հետագայում։

«Պետք է ընդունել, որ Թրամփի՝ խնդիրներ լուծելու ոճն արտասովոր է շատերի համար։ Նա անում է աղմկոտ հայտարարություններ, սպառնում է, ճնշումներից է խոսում, որպեսզի մյուս կողմին մոտեցնի բանակցային սեղան։ Մնացած բոլոր ռազմական պատրաստությունները ևս կրում են ճնշման նպատակ հետագա բանակցությունների ակնկալիքով։ Հիշեցնեմ, որ նման հայտարարություններ Թրամփը և նրա թիմը փորձում էին անել նաև Ռուսաստանի հասցեին՝ այն փուլերում, երբ թվում էր, որ գուցե բանակցություններում անհաղթահարելի խնդիրներ լինեն և դրանք կամ չսկսվեն, կամ չհաջողվեն։ Ուստի պետք է կոնկրետ պաշտոնյային բնորոշ ոճը տարբերել իրական քաղաքականությունից, ինձ թվում է, որ կողմերը մոտ են բանակցություններին, դրա մասին են վկայում թե նրանց հայտարարությունները, թե ամերիկյան մամուլի հրապարակումները, պարզապես սպառնալիքը բանակցության գործիք է այս դեպքում»,- 168.am-ի հետ զրույցում ասաց վերլուծաբանը։

Նա գտնում է, որ այսկերպ կողմերը պատրաստվում են բանակցությունների, և չի բացառվում, որ նույնիսկ ուղիղ բանակցեն։

Ինչ վերաբերում է Հարավային Կովկասին, ապա, ըստ Տարասովի, Ուկրաինայում Ռուսաստանի սկսած հատուկ ռազմական գործողությունից, ինչպես նաև 44-օրյա պատերազմից հետո Իրանը ռեգիոնում Թուրքիայի ազդեցության ընդլայնման հետ մեկտեղ՝ փորձել է ամրապնդել իր ազդեցությունն իրավիճակում, երբ ՌԴ-ն չուներ ակտիվ ազդեցություն՝պայմանավորված պատերազմով։

Նրա գնահատմամբ, Իրանին ինչ-որ բաներ հաջողվել են, ինչ-որ բաներ՝ ոչ։ «Սակայն կոմունիկացիաների հարցում Իրանի դիրքորոշումը հնարավոր չէ հաշվի չառնել, որն էլ փաստում է դերակատարությունը։ Իրանի համար սա կարևոր ուղղություն է, որում Իրանի զգոնությունը կարող է թուլանալ միմիայն աշխարհաքաղաքական բարդ զարգացումների ֆոնին։ Բացի զուտ հարավկովկասյան խնդիրներից, Իրանի շուրջ բացասական զարգացումներն այսպես թե այնպես տարածվելու են հարևան տարածաշրջանների վրա՝ հաշվի առնելով մի շարք գործոններ, սակայն ներկայումս դա անիրատեսական եմ համարում»,- ասաց Տարասովը։