«Որ օրը դատավորը մտածեց, որ ինքը պետք է հաշվի նստի հանրային կամ իշխանության մյուս թևերի ներկայացուցիչների կարծիքի հետ, այդ օրն ինքը կդադարի դատավոր լինելուց». Դավիթ Բալայան

168.am-ի հետ զրուցելու առաջարկը Երևանի Ընդհանուր իրավասության դատարանի դատավոր Դավիթ Բալայանը չմերժեց, թեպետ նա այդ պահին գտնվում էր արձակուրդում: Դատավորի հետ զրուցեցինք նրա աշխատասենյակում, որտեղ ամենուրեք դրված էին բազմահատոր քրեական գործեր:

– Վերջին երկու տարիներին դատավորների ու դատական իշխանության մասին ավելի շատ են խոսում, քան երևի թե անցած 30 տարիներին միասին վերցրած: Ինչո՞ւ հանկարծ հայտնվեցիք ուշադրության կենտրոնում:

– Յուրաքանչյուր երկրում, երբ տեղի են ունենում փոփոխություններ, որոնք բերում են իշխանափոխության այն ճանապարհով, որը եղել է մեր երկրում, իշխանության եկած ուժերն անխուսափելիորեն ցանկանում են, որ դատական իշխանությունում ևս իշխանափոխություն տեղի ունենա, ուստի մենք չենք կարող զերծ մնալ դրան առնչվող տարատեսակ խոսակցություններից:

– Միգուցե առաջին մի քանի ամիսը Ձեր ասածն ակտուալ կլիներ, բայց արդեն 2 տարի է անցել, և հատկապես այն ժամանակ, երբ որևէ աղմկահարույց գործով վճիռ է կայացվում, որն իշխանությունների քիմքին հաճո չի լինում, կրկին ակտիվանում են վեթինգի, բարեվարքության մասին խոսակցությունները:

– Ի՞նչ պատասխան եք ակնկալում:

– Ընդհանրապես դատական իշխանությունն իրեն կաշկանդված չի՞ զգում նման «ուշադրության» ներքո:

– Այս իշխանությունների շնորհիվ, իմ կարծիքով, դատական իշխանությունն ավելի անկախ է դարձել: Անկախությունը գալիս է նրանից, որ ոչ թե իշխանությունն է նպաստել, որ դատարանն ավելի անկախ գործի, այլ իշխանության որոշ ներկայացուցիչների՝ դատարանների, դատավորների հասցեին արված արտահայտությունները, անվստահության մասին խոսքը դատավորներին ստիպում են գործել ավելի անկախ, որպեսզի դատավորն ինքը կարողանա ապացուցել, որ ինքն անկախ է:

– Այսինքն՝ նաև արժանապատվության խնդի՞ր է:

– Միանշանակ: Տեսեք, օրինակ, ինքնաբացարկի հիմքերում Եվրոպական նախադեպային ուժով մի գաղափար կա, որ դատավորը ոչ միայն պետք է լինի անաչառ, այլև պետք է երևա այդպիսին: Այսինքն՝ անկողմնակալ դիտորդը դա պետք է տեսնի:

– Ըստ էության, որովհետև դատավորն ամեն դեպքում կարո՞ղ է անձնական կարծիք ունենալ:

– Չի կարող չունենալ: Բայց խնդիրն այն է, որ այն գործընթացները, որոնք տեղի են ունենում մեր հասարակության մեջ, բերում են անխուսափելի մի երևույթի, որ որևէ դատավոր չի կարող երևալ անկողմնակալ կամ անաչառ: Դատավորը, ինչ որոշում էլ կայացնի, մի կողմն ասում է՝ դատավորը կաշառված է, մյուս կողմն էլ, թե՝ դատավորն իշխանությունների կրնկի տակ է: Այդ առումով դատավորների համար շատ ծանր ժամանակ է հիմա՝ կշռադատելու, օրենքով վարվելու, գնահատելու այն փաստերն ու ապացույցները, որոնք սեղանի վրա են դրված, մյուս կողմից էլ՝ հանրության կարծիքի և օբյեկտիվ իրականության միջև:

– Սա լրացուցիչ ճնշում չէ՞ արդյոք դատավորի վրա, որովհետև փաստորեն իր աշխատանքային պարտականությունները արդար ու անաչառ կատարելուց զատ՝ նա նաև պետք է դիմանա հոգեբանական գրոհների:

– Այսպես ասեմ: Որ օրը դատավորը մտածեց, որ ինքը պետք է հաշվի նստի հանրային կամ իշխանության մյուս թևերի ներկայացուցիչների կարծիքի հետ, այդ օրն ինքը կդադարի դատավոր լինելուց: Խնդիրն այն է, որ դատավորը պետք է մոռանա, թե ինչ է հնչել դատական նիստից դուրս, փակի իր ականջները, ինչ տրամադրության լույսի ներքո է շոշափվել թեման, և կարողանա կայացնել դատական ակտ, որը կբխի իրեն ներկայացրած գործի նյութերից, այլ ոչ թե առաջնորդվի հանրային տրամադրությամբ:

– Ձեզ երբևէ պարտադրե՞լ են որևէ վճիռ կայացնել նախկինում կամ հիմա:

– Չէ, չի եղել նման բան:

– Զա՞նգ…

– Զանգերը կարող են բազմաթիվ լինել: Դատավորները մարդիկ են, որոնք այս հասարակությունից են եկել դատարան; Դատավորն ընկերներ, հարազատներ ունի:

– Ես նկատի ունեմ՝ իշխանական շրջանակներից զանգեր: Նախագահական նստավայրից օրինակ:

– Ես հավաստիացնում եմ Ձեզ, որ այդպիսի բան չի եղել: Շատ բարդ հարց եք տալիս: Նախ՝ ո՞վ պետք է ինձ զանգի նախագահականից, հատկապես, որ հիմա այն ավելի թույլ դիրքեր ունի:

– Ոչ հիմա, նախկինում:

– Ես շփում չեմ ունեցել նախագահականում աշխատող անձանց հետ: Շփում ունեցել եմ, ասենք, Գևորգ Կոստանյանի (նախկին գլխավոր դատախազ.- Գ.Ս.) հետ, ով այն ժամանակ այնտեղ էր աշխատում, բայց նա ինձ չի զանգել, խնդրանք չի փոխանցել: Սուտ կլինի, որ ասեմ՝ նախկինում նման բան է եղել:

– Վեթինգից չե՞ք վախենում, այսի՞նքն:

– Ես իմ աշխատանքը շատ եմ սիրում, շատ նվիրված եմ իմ աշխատանքին, բայց արդեն հոգնել եմ, ու դա գալիս է գործերի ծանրաբեռնվածությունից: Ուրախ կլինեմ, եթե պետությունը կարողանա ինձ փոխարինող գտնել, ու ես ազատեմ այս աթոռը:

– Ձեր հարցազրույցներից մեկում ասել եք, որ պատանեկան, նաև բանակում ծառայելու տարիներին կռվարար, ըմբոստ եք եղել: Այդ ըմբոստությունը պահպանվե՞լ է: Կարո՞ղ ենք, օրինակ, ասել, որ, երբ դատարանները շրջափակել էին, ու Դուք փորձեցիք պատուհանից մտնել դատարանի շենք, հենց այդ ըմբոստության արդյունքն էր, որ չցանկացաք ենթարկվել ապօրինի կարգադրության:

– Ձեր հարցի մեջ պատասխանն արդեն իսկ ներառված է: Ես գործեցի այնպես, ինչպես որ հարկ եմ համարել գործել: Այդ պահին այդպիսի որոշում կայացրեցի: Դրանից առաջ էլ ինձ լրագրողներից մեկը զանգահարեց, ասաց՝ Դուք ի՞նչ կանեք, ես ասացի, որ դա աննախադեպ քայլ է, բայց ես սովորականի պես կգնամ աշխատանքի, կփորձեմ մուտք գործել իմ աշխատասենյակ: Ավելին ասեմ, այդ հայտարարությունը լսելուց հետո՝ գիշերը, ես եկել եմ իմ աշխատասենյակ, հավաքել եմ իրերս, տարել տուն:

– Ինչո՞ւ, ի՞նչ մտավախություն ունեիք:

– Ես մտածեցի, որ միգուցե այլևս մեզ չթողնեն մուտք գործել մեր աշխատասենյակներ: Եվ հետո, եթե հեղափոխություն էր, վեթինգից էին խոսում, միգուցե սկզբի օրերին մեզ բոլորիս ասեին՝ գնացեք ձեր տները, ու դա ավելի ողջունելի կլիներ, քան այն, ինչ հիմա է կատարվում:

– Այդ օրը դատարանների աշխատանքը մի քանի ժամով կաթվածահար եղավ: Անձամբ Ձեր վարույթում գտնվող գործերից որևէ մեկով դա հետևանք ունեցա՞վ:

– Այդ օրը մեր դատարանը հերթապահ չէր, պետք է որ այլ նստավայրում նման բան լիներ: Բայց ես այդ օրը նշանակված դատական նիստեր ունեի, որոնք, բնականաբար, ձախողվեցին, և հաջորդ դատական նիստերը նշանակվեցին 2-3 ամիս հետո: Փաստն այն է, որ այդ օրը տեղի ունեցավ մի արտառոց հանգամանք, որը ոչ մեկի մտքով չէր կարող անցնել:

– Ի դեպ այդ օրը Ձեզ հետ կատարվածի վերաբերյալ փաստաբան Հրանտ Անանյանը հաղորդում ներկայացրեց հանցագործության մասին: Ի՞նչ ընթացք ունեցավ դա:

– Ես տեղեկություն ունեմ, որ քրեական գործի հարուցումը մերժել էին, ու հիմա դա վիճարկվում է դատարանում:

– Դատավոր եք դարձել շատ երիտասարդ տարիքում՝ 26 տարեկանում, նշանակվել եք Գավառում: Ձեզ համար հե՞շտ էր աշխատել Գեղարքունիքում՝ նկատի ունենալով մարզի կոլորիտայնությունը:

– Ինձ բախտ է վիճակվել այնտեղ աշխատել ՀՀ ամենատարիքով դատավորի՝ Վազգեն Նիկոլյանի հետ: Ինքը դատարանի նախագահն էր, ցավոք, հիմա մեզ հետ չի: Շատ «քթի ծակով» մարդ էր: Ու ես հանրապետությունում լինելով ամենաերիտասարդ դատավորը, այնտեղ աշխատեցի 3.5 տարի, հետո տեղափոխվել եմ Երևան: Կարծում եմ՝ ստացվեց: Մայրս արմատներով Գավառից է, ես այնտեղ տուն ունեի, երեխաս այնտեղ մանկապարտեզ հաճախեց: Երկրորդ երեխաս որ ծնվեց, ես տեղափոխվեցի Երևան:

– Առհասարակ հիմա դատավորների տարիքային շեմն ուզում են նվազեցնել: Ի՞նչ կարծիք ունեք: Ինչպե՞ս եք վերաբերվում Դատական օրենսգրքի այն փոփոխությանը, որով դատավորների տարիքային և աշխատանքային փորձի ցենզերը նվազեցվում են:

– Ես հիմա ինքս ինձ կհակասեմ: Թեև ես նշանակվել եմ վաղ տարիքում, բայց ես, ելնելով իմ փորձից ու աշխատանքային ծանրաբեռնվածությունից, դեմ եմ, որ անձը 25 տարեկանում դատավոր նշանակվի, և սա հավասարապես վերաբերում է թե քրեական, թե քաղաքացիական, ու թե վարչական վարույթներով դատավորներին: Մենք չենք կարող ասել, որ 25 տարեկան դատավորի կենսափորձը չի բավարարի մարդուն ազատազրկելու վերաբերյալ ճիշտ որոշում կայացնելուն, բայց, օրինակ, ընդունենք, որ պակաս կենսափորձով դատավորն ավելի քիչ վնաս կհասցնի քաղաքացիական կամ վարչական վարույթներով: Ոչ ոք ձեռքին կշեռք չունի, որ ասի՝ ինչ-որ մեկի 6 ամիս ավել կամ պակաս է դատել դատավորը: Յուրաքանչյուր դատավոր պատիժ նշանակում է՝ ղեկավարվելով օրենքով և իր ներքին համոզմամբ, անձին լսելով, տեսնելով, համադրելով ձեռք բերված ապացույցները: Անձի նկատմամբ ազատազրկման ձևով պատիժ նշանակելն ինչ-որ մի էլեմենտ է արդարադատության մեջ, բայց քաղաքացիական կամ վարչական գործերով մենք շատ ավելի մեծ հետևանքներ կարող ենք ունենալ, որովհետև այստեղ հանրային շահը կարող է ավելի մեծ լինել: Օրինակ, այս դեպքում ընտանիքները կարող են անտուն մնալ:

– Ըստ Ձեզ՝ դատավոր նշանակվելու օպտիմալ տարիքը ո՞րն է:

– Չեմ կարող ասել: Մի օրինակ բերեմ: Հին Հունաստանում անձը դատավոր չէր կարող նշանակվել, եթե նա թոռ չունենար: Բնավ ես չեմ առաջարկում, որ մենք գնանք այդ ծայրահեղության, բայց ես չեմ գտնում, որ անձը 25 տարեկանում իրավունք պետք է ունենա ճակատագրեր որոշել կամ այլ անձանց իրավունքների և ազատությունների վերաբերյալ որոշում կայացնել:

– Help court դատավորների վարկանիշավորման աղյուսակում Դուք, ըստ փաստաբանների քվեարկության, +83 միավորներով 3-րդ հորիզոնականն եք զբաղեցնում 5 լավագույն դատավորների շարքում՝ Ալեքսանդր Ազարյանի, Վազգեն Ռշտունու, Դավիթ Հարությունյանի և Արսեն Նիկողոսյանի հետ միասին: 2019թ. արդյունքներով՝ Դուք 2-րդն էիք՝ + 111 ցուցանիշով: Ինչո՞ւ են Ձեզ այսչափ վստահում:

– Երևի ես երկար տարիներ եմ աշխատում, դրանից է գալիս:

– Փաստաբաններն ասում են, որ լինում են դատական ակտեր, երբ թեկուզ իրենց օգտին չի լինում վճիռը, բայց այն շատ պատճառաբանված ու հիմնավոր է լինում: Ու հենց նման դատավորների օգտին են նրանք քվեարկում:

– Հիմա դատավորի ժամանակը չի հերիքում, որ ինքը շատ լավ, պատճառաբանված ակտեր կայացնի: Նախկինում միգուցե հնարավոր էր, հիմա՝ այս ծանրաբեռնվածության պայմաններում, ոչ: Մենք ամբողջ օրն անց ենք կացնում նիստերի դահլիճում, 18:00-ից հետո նստում ենք ակտ գրելու, ու օբյեկտիվորեն չենք կարողանում որակյալ դատական ակտեր տալ:

– Լավ դատավոր լինելու համար ի՞նչ է պետք:

– Օրենքներն իմանալը դատավորի համար իր աշխատանքի 30%-ն է, որովհետև դրանք պարզ են, հստակ են, ու բոլորը կարող են կարդալ: Խնդիրն օրենքը կիրառելու մեջ է, բայց այն կիրառելու համար դատավորը պետք է ունենա խիզախություն, կենսափորձ, ընտանիք ու հարազատներ, որ կարողանա յուրաքանչյուրի դրության մեջ մտնել: Այ, որ ասում են՝ պետք է դատավորի կապերը ստուգել նախկին, ներկա իշխանությունների հետ, ես պետք է ասեմ, որ ՀՀ-ում այս պահին որևէ դատավոր ավելի սերտ կապեր չունի ներկա իշխանությունների հետ, քան ես, քանի որ եղբայրներս, ըստ էության, այս կառավարության մասնիկ են կազմում, և պետք է, որ ես ավելի խոցելի լինեմ:

– 2016թ. հոկտեմբերի 28-ին հայտնի դարձավ, որ Ազգային անվտանգության ծառայության (ԱԱԾ) իրականացրած օպերատիվ-հետախուզական միջոցառումների արդյունքում ենթադրյալ կաշառք ստանալու պահին ձերբակալվել է Երևանի Շենգավիթ վարչական շրջանի ընդհանուր իրավասության դատարանի դատավոր Իշխան Բարսեղյանը: Դուք այդ պահին դատարանի նախագահն էիք: Հիշո՞ւմ եք այդ օրը: Որտե՞ղ էիք:

– Ես Ծաղկաձորում էի, սեմինարի էի մասնակցում, գիշերն իմացա այդ մասին ու առավոտյան շուտ՝ ժամը 7-ին, եկա Երևան: Ղեկավարն էի:

– Ինչո՞ւ, ի՞նչ կարող էիք անել:

– Գիտեք, դա նույն բանն է, որ ինձ հարցնեք՝ ինչո՞ւ պատուհանով մտաք դատարանի շենք: Ես չէի կարող այդ պահին չլինել աշխատավայրում: Ես այս հիմնարկի ղեկավարն էի, պատասխանատուն: Ենթադրում էի, որ գործընթացներ են տեղի ունենալու, և ես պարտավոր եմ այստեղ լինել:

– Ի՞նչ ծանրաբեռնվածություն ունեք: Տարեկան քանի՞ գործ եք քննում:

– Այս տարի ավարտել եմ 42 քրեական գործ, մոտ 49 բողոք մինչդատական վարույթի վերաբերյալ, չեմ կարող ասել, թե մինչդատական վարույթի փուլում ինչքան խուզարկության, վերծանման, կալանքի վերաբերյալ միջնորդություններ եմ լսել: Հիմա իմ վարույթում կա 84 քրեական գործ և 33 բողոք: Ես երբ աշխատում էի Աջափնյակի դատարանում, այնտեղ տարեկան մուտք էր լինում 120 գործ և երևի 30 բողոք, ու այդ լուծը քաշում էին 3 դատավոր: Հիմա քրեական մասնագիտացմամբ մեր 1 դատավորի ծանրաբեռնվածությունը նախկին 5 դատավորի ծանրաբեռնվածության չափ է:

– Ինչպե՞ս եք հասցնում: Այդ պայմաններում հնարավո՞ր է արդյոք համակողմանի պատճառաբանված դատական ակտ կայացնել:

– Չենք հասցնում: Դրա համար մենք հիմա դատական ակտերը տրամադրում ենք երբեմն մեկ ամիս հետո, այն դեպքում, երբ օրենքը պահանջում է դա անել 5-օրյա ժամկետում:

– Ո՞րն է լուծումը:

– Լուծումը դատավորների թվի ավելացումն է, նրանց լրացուցիչ օգնականի հաստիք տրամադրելը: Երևան քաղաքն ունի քրեական գործ քննող ընդամենը 25 դատավորի հաստիք: Սակայն փաստացի աշխատում են 15-16 դատավորներ:

– Ինչո՞ւ է այդպես:

– Մենք 2 դատավոր ունենք, որոնք գնացին թոշակի: Իրենց գործեր չէին մակագրվում 6 ամսից ավելի, օրենքի համաձայն: Օրենքը նաև թույլ է տալիս ավելի վաղ փակել իրենց համակարգը: Աննա Դանիբեկյանը Ռոբերտ Քոչարյանի գործի հետ կապված որևէ քրեական գործ, մեկ տարուց ավելի է, չի ստանում: Դավիթ Գրիգորյանի լիազորությունները տարուց ավելի կասեցված են, 2 դատավորի հաստիք տևական ժամանակ թափուր էր, 3-4 դատավոր այլ մարզեր գործուղվեցին որոշակի ժամկետում, ու նրանց վարույթում գտնվող գործերը մակագրվեցին մեզ: Բացի դրանից, ունենք ԲԴԽ անդամ դատավոր (Մեսրոպ Մակյան.- Գ.Ս.), դատարանի նախագահ դատավոր (Արթուր Մկրտչյան.- Գ.Ս.), որոնք օրենքի ուժով երկուսը միասին կես դատավորի չափ գործ էլ չեն ստանում: Ես չեմ ասում, որ իրենք այլ ծանրաբեռնվածություն չունեն: Բնականաբար, ունեն, և տրամաբանական է, որ այդպես պետք է լինի, սակայն փաստ է, որ հաստիքներ կան, բայց փաստացի գործ ստացող դատավորների քանակը պակաս է, և դրա պատճառով դատարանը չի էլ կարողանում նորմալ աշխատել:

– ԲԴԽ նախագահ Ռուբեն Վարդազարյանը 168.am-ի հետ զրույցում ասել էր, որ համակարգը գրավիչ չէ, դրա համար էլ դատավորների պակաս կա:

– Ճիշտ է, դա էլ կա, Մենք հիմա դատավոր ունենք, որ 1.5 տարի է, որ աշխատում է, ու հիմա ուզում է դուրս գալ աշխատանքից: Վերաքննիչ դատարանում ունեինք դատավոր, որ դուրս եկավ մեկ տարի աշխատելուց հետո: Նման բան երբեք չի եղել: Բայց պետք է օրենսդրական լուծումներով թեթևացնել դատավորների ծանրաբեռնվածությունը: Օրինակ, մենք ստանում ենք այնպիսի գործեր, որոնք ամոթ է՝ դատարան մտնեն:

– Այսինքն՝ մինչդատական վարույթո՞ւմ դրանք պետք է լուծվեն:

– Միանշանակ:

– Այս պայմաններում ստեղծվում է հակակոռուպցիոն դատարան: Նորմա՞լ է, որ այդ դատարանի դատավորը Ձեզնից բավականաչափ ավելի է վարձատրվելու այն դեպքում, երբ մի քանի անգամ պակաս քանակի գործեր է քննելու:

– Իսկ որտեղի՞ց որոշեցիք, որ ծանրաբեռնվածությունը պակաս է լինելու:

– Դուք մեկ միլիոն դրամ աշխատավարձ ստանո՞ւմ եք:

– Չեմ ստանում: Ես շատ եմ ստանում, բայց մեկ միլիոն չեմ ստանում: Սակայն նոր նշանակված դատավորը չի կարող իմ չափ աշխատավարձ ստանալ:

– Տրամաբանորեն հակակոռուպցիոն դատարանի դատավորը տարեկան քանի՞ գործ կարող է քննել: Դրանք կարո՞ղ են լինել հարյուրներ:

– Ես բացառում եմ: Ես 2007թ. ավարտել եմ 104 քրեական գործ, բայց դա աննախադեպ էր: Սակայն մինչդատական վարույթի գործերով այն ժամանակ այսպես ծանրաբեռնված չէր դատարանը: Եթե Դուք գիշերն անցնեք մեր դատարանի մոտով, շատերի լույսը վառված կտեսնեք:

– Այնուամենայնիվ, նորմա՞լ է, որ ինչ-որ դատավոր ավելի շատ պետք է աշխատավարձ ստանա, քան մյուսը:

– Իհարկե նորմալ չէ, բայց մյուս կողմից՝ Վերաքննիչ ու Վճռաբեկ դատարանների դատավորներն են շատ ստանում, ու դա նորմալ է: Օրենքի պահանջն է:

– Իսկ Վերաքննիչ դատարանի դատավոր ինչպե՞ս են նշանակվում: Կարո՞ղ է անձը առանց Ընդհանուր իրավասության դատարանում աշխատանքի փորձի նշանակվել:

– Եթե նա ունի գիտական աստիճան, դասախոսական աշխատանքի որևէ ստաժ, կարող է նշանակվել:

– Դուք դա օրենքի բաց չե՞ք համարում:

– Ոչ, չեմ համարում:

– Եթե Վերաքննիչ դատարանը համարվում է վերադաս ատյան, արդյո՞ք այնտեղի դատավորը չպետք է ունենա դատական համակարգում աշխատանքի բավականաչափ փորձ:

– Վերաքննիչ դատարանը հիմնականում, քանի որ կոլեգիալ կազմով է գործերը քննում, կարելի է որոշակի սանդղակ սահմանել, որ Վերաքննիչ դատարանի դատավորների X տոկոսը կարող է համալրվել ոչ 1-ին ատյանի դատարանի դատավորներով: Դուք ճիշտ եք: Եթե ընտրությունը կատարվի միայն գիտնականների կամ դասախոսների միջև, իհարկե, սխալ է: Բայց կարծում եմ՝ համամասնությունը պահպանվում է:

– Դուք երբևէ կոռուպցիոն գործեր քննե՞լ եք:

– Կոռուպցիոնը ո՞րն է: Կաշառքի գո՞րծ… Ես վարույթում ունեմ, շատ էլ քննել եմ:

– Այս պահին Ձեր վարույթում կաշառքի քանի՞ գործ կա:

– Այս պահի դրությամբ՝ առնվազն 3-ը:

– Այդ դեպքում հակակոռուպցիոն դատարան ստեղծելու ու պետության վրա լրացուցիչ ֆինանսական բեռ դնելու իմաստը ո՞րն է, եթե դուք քննում եք նման գործեր:

– Դե, հնարավոր է՝ մեր ծանրաբեռնվածությունն են ուզում թեթևացնել: Այսպես ասեմ, այն իշխանությունը, որը ձևավորում է այդ դատարանը, իրավունք ունի նման մասնագիտացմամբ դատարան ստեղծել: Այլ խնդիր է՝ դա անհրաժե՞շտ է: Նպատակահարմարությունն օրենսդիրն ու գործադիրը պետք է որոշեն: Ես որպես դատավոր՝ դրա իմաստը չեմ տեսնում:

– Աղմկոտ գործեր եք քննում երբեմն: Մանվել Գրիգորյանին եք ազատ արձակել, հիմա էլ Պետական վերահսկողական ծառայության՝ (ՊՎԾ) լիազորությունները կասեցված ղեկավար Դավիթ Սանասարյանի գործն եք քննում: Հանրային ու լրագրողական ուշադրության կենտրոնում գտնվելը չի՞ խանգարում: Եղե՞լ է դեպք, երբ որևէ դատավճիռ կայացնելուց հետո Ձեր հանդեպ հետապնդումներ սկսվեն, օրինակ՝ դրսում տհաճ միջադեպեր, ֆեյքային հարձակումներ:

– Դրսում միջադեպ չեմ ունեցել: Բայց Ձեր նշած առաջին գործի վերաբերյալ ասեմ, որ ինձ թվում է՝ որևէ գործով այդպիսի հանրային դժգոհության չեմ հանդիպել, ինչպիսին Մանվել Գրիգորյանի դեպքում էր:

– Դավիթ Սանասարյանի գործով արդեն վկաների մասնակցության փուլն է կարծես թե սկսվելու, և հնարավոր է՝ անհրաժեշտություն լինի առողջապահության նախարար Արսեն Թորոսյանին հրավիրելու:

– Ինձ թվում է՝ բացառված է, որ այդ անհրաժեշտությունը չլինի՝ դատակոչում ընդգրկված է:

– Մտավախություն չունե՞ք, որ նա կանտեսի դատարանի որոշումը, որովհետև կարծես թե առողջապահության նախարարն այնքան էլ հակված չէ դատական իշխանության նկատմամբ հարգանք ցուցաբերել: Հիշում եք, երբ ուղիղ եթերով հայտարարեց, որ չի կատարելու դատարանի վճիռը, որովհետև չի վստահում մեր դատարաններին:

– Պարոն Թորոսյանի կարգավիճակն այնպիսին է, որ ինքը պարտավոր է ներկայանալ դատարան: Եթե հիշում եք, պարոն վարչապետը նույնպես եկավ դատարան, երբ ուներ վկայի կարգավիճակ: Ի տարբերություն մյուս դատավորների, մինչև հեղափոխությունը ես պարոն Թորոսյանին այլ գործով հարցաքննել եմ, դատարանի դահլիճում վիզուալ շփվել ենք, ու չեմ կարծում, որ ինքը կհրաժարվի դատարան ներկայանալուց: Ամեն դեպքում, չեմ կարծում, որ դատարանը լծակներ պետք է գործադրի նրա ներկայանալն ապահովելու համար:

– Ձեր դատական նիստերն աղմուկով չեն ընթանում սովորաբար: Ինչպե՞ս եք կարողանում հանդարտեցնել կողմերին:

– Ես, օրինակ, Սասնա ծռերի գործ չեմ քննել, այդ նիստը վարելն ավելի բարդ է, բայց Մեսրոպ Մակյանին հաջողվում է հանդարտ վարել դատական նիստերը: Մի դեպք հիշեցի: Մի գործով մտա դատական նիստերի դահլիճ, ինձ ներկա գտնվողները դիմավորեցին պաստառներով, 2011 կամ 12թթ.-ին էր, Հայ ազգային կոնգրեսի Աջափնյակի առաջնորդի որդին էր դատվում, ով Մարտի 1-ի գործով դատապարտված էր, ու նրան գողություններ էին մեղսագրվում: Երբ նիստերի քարտուղարն ասաց՝ դատարանն է գալիս, դահլիճի մի մասը ոտքի կանգնեց, մյուսը՝ ոչ: Ես ուղղակի չնստեցի, ու այդ մարդիկ ինքնաբերաբար ոտքի կանգնեցին, ու հետո նիստը հանգիստ ընթացավ: Բայց դա այդ պահին տեղի ունեցավ, ստացվեց: Հիմա ես հասկանում եմ, որ Սասնա ծռերի գործով ինչքան էլ ես ոտքի կանգնած մնայի, նրանք չէին կանգնի։ Ես մի քիչ ավելի ակտիվ եմ դատական նիստերի ժամանակ, փորձում եմ լարվածությունը թոթափել:

– Դատական նիստերից մեկի ժամանակ Դուք Ձեր պատմուճանը հանեցիք, ինչը կարծես թե դատավորի էթիկայի խախտում էր:

– Դատավորի վարքագծի կանոնակարգով՝ դատավորը պարտավոր է դատական նիստերն անցկացնել համապատասխան հանդերձանքով: Դուք նկատեցիք, որ դահլիճում անտանելի շոգի պատճառով էր, որ ես այն հանեցի: Ես ոչ թե անհարգալից վերաբերմունք եմ դրսևորել, փորձել եմ նվազեցնել դատական իշխանության դերը, այլ պարզապես այլևս հնարավոր չէր այդպես վարել նիստը: Ես նիստերի դահլիճ եմ մտել պատմուճանով, մոտ 2 ժամ անց եմ հանել՝ գերադասելով չհետաձգել նիստը։

– Դա ի՞նչ հետևանք ունեցավ:

– Հետևանքն այն եղավ, որ մեր դատական դահլիճներում օդորակիչներ են տեղադրել:

– Սահմանադրական նոր փոփոխություններով՝ նախատեսում են միավորել Վճռաբեկ ու Սահմանադրական դատարանները ու ստեղծել Գերագույն դատարան: Կո՞ղմ եք, որ առաջարկվող փոփոխությամբ բոլոր ատյանի դատարանները սահմանադրականության հարց որոշելու լիազորություն ստանան:

– Դա շատ գլոբալ հարց է, բայց ես չեմ կարծում, որ մենք հասել ենք այն աստիճանի, որ Վճռաբեկ ու Սահմանադրական դատարանները միավորենք մեկ մարմնում: Ես երբևէ ինքս չեմ դիմել ՍԴ: Միգուցե կաշկանդվածություն եմ ունեցել, որովհետև հայրս (Կիմ Բալայան- ՍԴ նախկին դատավոր.- Գ.Ս.) այնտեղ էր աշխատում, բայց պրակտիկան ցույց է տալիս, որ ՍԴ են դիմում հիմնականում գիտնական դատավորները՝ օրինակ՝ Նիկողոսյան Արսենը, Մարաբյան Սերգեյը: Կարծում եմ, որ եթե դատավորը կասկածի՝ արդյո՞ք նորմը սահմանադրական է, թե՞ ոչ, չի դիմի ՍԴ: Դատավորը պետք է համոզմունք ունենա, որ նորմը հակասահմանադրական է, նոր դիմի: ՈՒ այդ մարմինը հարցի լուծումը կտա կոլեգիալ՝ որպես մասնագիտացված մարմին, այլ ոչ թե՝ մեկ անձ կորոշի:

– Դուք պատրաս՞ստ եք Քրեական օրենսգրքի որևէ հոդվածի սահմանադրականության վերաբերյալ որոշում կայացնել: Դա դատավորի համար բեռ չէ՞:

– Չեմ կարծում, որ բեռ է: Ինտիտուտների միավորման վերաբերյալ խնդիրն է այստեղ ավելի շատ հարց առաջացնում, քան այն, թե դատավորը կիրառելով Սահմանադրությունը՝ գտնի, որ օրենքը հակասում է դրան:

– Հաճախ խոսվում է դատական իշխանությունում հեղափոխություն կատարելու մասին: Ինչպե՞ս եք սրան վերաբերվում: Արդյո՞ք այդ հայտարարություններն ինքնին հակաիրավական չեն:

– Եթե խոսում ենք հեղափոխությունից, սահմանադրական դրույթները պետք է մի կողմ թողնենք, քանի որ, ըստ Սահմանադրության՝ նման բան չի կարող տեղի ունենալ: Բայց եթե խոսում ենք առողջացումից, առողջացման տեղ միշտ կա:

– ԲԴԽ-ի գործունեությունն ինչպե՞ս եք գնահատում:

– ԲԴԽ-ն ահագին գործ անում է հաստատապես: Երևան քաղաքի դատավորների հետ հանդիպում տեղի ունեցավ մի քանի ամիս առաջ: Ես մի քանի հարց բարձրացրեցի: Ասացի, որ պահարաններ չունենք, որ գործերը տեղավորենք, խնդրեցի մեզ հնարավորություն տալ դատվածությունը տեղում ստուգել, ոչ թե հարցում ուղարկել: ԲԴԽ-ի շնորհիվ այդ հարցերը լուծվեցին: Բայց ամենակարևորը, որպեսզի դատավորների բեռը թեթևանա, հաստիքների ավելացումն է: Այնպիսի օր չկա, որ մենք առնվազն մեկ գործ չստանանք, բայց անհնար է, որ յուրաքանչյուր օր գործ ավարտենք: Այսինքն՝ մենք ճահճանում ենք: ԲԴԽ-ն պետք է ամեն ինչ անի հաստիքներ ավելացնելու ուղղությամբ, որ չգա մի օր, որ արդեն քրեական գործերով դատական նիստեր շատ ուշ նշանակվեն, ինչպես, օրինակ, հիմա տեղի է ունենում քաղաքացիական կամ վարչական գործերի դեպքում:

– ԲԴԽ-ն, ի թիվս այլ գործառույթների, ունի նաև դատավորներին պաշտպանելու գործառույթ: Դուք Ձեզ պաշտպանված զգո՞ւմ եք ԲԴԽ-ի առկայությամբ: Վստահություն ունե՞ք, որ ինչ էլ լինի, ԲԴԽ-ն Ձեր թիկունքին կանգնած է:

– Ես չեմ ուզում, որ ԲԴԽ-ն իմ թիկունքին կանգնի: Ես չպետք է սխալ թույլ տամ ու հույսս դնեմ ԲԴԽ-ի վրա: Բայց այս գործերի քանակն այնպիսին է, որ անհնար է սխալ թույլ չտալ: ԲԴԽ-ն միայն դատավորների վրա տարատեսակ հարձակումների ժամանակ պետք է նրանց մեջքին կանգնի: Կարծում եմ՝ դատելով դատավոր Ալեքսանդր Ազարյանի դեպքից, ԲԴԽ-ն իր այդ գործառույթը կատարում է: Համենայն դեպս, ԲԴԽ-ի դատավոր անդամները դեմ քվեարկեցին նրան պատասխանատվության ենթարկելուն: