«Սա ուղղորդված, կոնկրետ նպատակ է հետապնդում՝ ճնշել այլակարծությունը». Լևոն Քոչարյան

Սաթիկ Սեյրանյանի «Պրեսսինգ» հաղորդաշարի հյուրը Լևոն Քոչարյանն է:

– Ձեզ հետ մարդիկ վախենո՞ւմ են շփվել: Փողոցում ո՞նց եք քայլում, շփվում: Այսօրվա իշխանությունների մեջ մարդիկ կան, ովքեր մտերիմ են եղել ձեզ հետ, թեկուզ որոշակի հարաբերություններ են եղել, օրինակ, նույն Հայկ Մարությանը: Իշխանափոխությունից հետո ինչ-որ շփումներ եղե՞լ են, թե՞ խուսափում են:

– Ես ոտքով քայլելով եմ եկել ձեր հաղորդմանը։ Ոչ նախկինում, ոչ էլ հիմա ես և մեր ընտանիքի որևէ անդամ երբեք խնդիր չենք ունեցել փողոցում քայլելու: Քայլում եմ մենակ կամ իմ ընկերների հետ՝ առանց որևէ թիկնապահի։ Մենք չունենք այդ վախի զգացողությունը։ Ինչն է շատ հետաքրքիր, փողոցում մարդիկ են մոտենում ու աջակցություն են հայտնում, կան մարդիկ, որոնք վատ են զգում, մեղքի զգացումով, որ ինչ-որ բաների են հավատացել, բայց վերջին 1,5-2 տարվա ընթացքում հասկացել են, որ այնքան էլ ճիշտ չէ այն կարծիքը, որ իրենք ունեին շատ հարցերի շուրջ։ Այո, կային մարդիկ, ովքեր այսօր իշխանության մեջ են, ում հետ ինչ-որ շփում գուցե եղել է: Ես անձամբ խնդիր չունեմ իրենց հետ կապված: Հայկ Մարությանին մի անգամ փողոցում տեսա, շատ ջերմ բարևեցինք իրար, երևի ամիսներ առաջ էր։ Ես անձնական հարթությունում խնդիր չունեմ, եթե, իհարկե, ինչ-որ սահման կա, և իրենք այն չեն անցնում։ Իհարկե, կային մարդիկ, ովքեր թույլատրելի սահմանն անցան՝ անունը դնելով քաղաքականություն, բայց մարդկայի՛ն սահմանն անցան։ Չեմ ուզում անունը նշել, մի քիչ շատ կլինի իր համար:

– Քանի որ խոսեցինք թիկնապահների մասին, երբ Ձեր հայրը ՀՀ նախագահ էր, առանձնահատուկ ուշադրություն կա՞ր պահպանման առումով: Դա Ձեզ խանգարո՞ւմ էր մարդկային հարաբերությունների առումով, երբ երիտասարդ էիք: Ինչ-որ զվարճանքի վայրեր գնալիս դա խանգարո՞ւմ էր:

– Չէր խանգարում դա, որովհետև դա չկար, որ խանգարեր: Հորս 10 տարվա նախագահության ընթացքում ինձ, քրոջս ու եղբորս հետ  մի թիկնապահ եղել է միայն 2003թ. նախագահական ընտրություններից հետո մի 2-3 ամիս: Դրանից բացի, մենք երբևէ թիկնապահ չենք ունեցել, թիկնապահի կարիք չենք ունեցել։ Տան մեքենան Գազ-3110 է եղել շատ երկար տարիներ, գրեթե մինչև 2006–2007 թվականները, հետո է փոխվել  արտասահմանյանով։ Երբեք այդպիսի խնդիր դրված չի եղել, նույնիսկ այդ մեկ թիկնապահն էլ, որ մեզ հետ էր լինում, առանձին մեքենա հատկացված չէր նրա համար։ Այդ ամեն ինչն այնքա՜ն հեռու էր մեզանից:

– Փաշինյանի ընտանիքն անընդհատ նշում է, որ երկրի ընդդիմությունը թիրախավորում է երկրի ղեկավարի ընտանիքը: Այդպե՞ս է թե՞ ոչ: Եվ ժամանակին նույն ընդդիմությունը՝ այսօրվա իշխանությունը, Ձեզ թիրախավորո՞ւմ էր:

– Ես միանշանակ համաձայն եմ, որ պետք չէ թիրախավորել ընտանիքի անդամներին: Ստոր, ցածր քայլ է, չի կարելի: Նույն աղջկա ծնունդը… Ես չեմ թողնում իմ շրջապատում նման թեմաներ բարձրացնեն, և երբ բարձրացրել են, միշտ ասել եմ՝ մի՛ արեք, ճիշտ չէ, բայց տարօրինակ է, որ դրանից խոսում են մարդիկ, որոնք դա արել են մեր հանդեպ ու արել են շատ վատ ձևով, շատ կեղտոտ ձևով»։

Ես առաջինն եմ եղել մեր ընտանիքում, ով լրատվամիջոցի դատի է տվել: Դա եղել է 2009 թվականին։ Նիկոլ Փաշինյանի ընտանիքին պատկանող «Հայկական Ժամանակի», կարծեմ, փետրվարի 6-ի հրապարակումն էր։ Առաջին էջին իմ մեծ նկարն էր, վերնագիրն էլ, եթե չեմ սխալվում, «Ռոբերտիչի արկածները Դուբայում»։ Նյութը այն մասին էր, որ ես Դուբայում, ոչ սթափ վիճակում, ինձ շատ վատ եմ պահել, իբր «դեբոշ» եմ սարքել, հենց այդ բառով, ու ոստիկանները տարել, մի քանի օր բանտում են պահել, ու դա՝ այն դեպքում, երբ ես ոչ միայն Դուբայում չէի եղել, այլև ընդհանրապես Հայաստանից չէի բացակայել շատ երկար ամիսներ: Դիմեցինք լրատվամիջոցին, որ հերքեն, և ի՞նչն էր խանգարում զանգել, հարցնել: Իրենք, կոպիտ ասած՝ ասացին, որ մեզնից լավ գիտեն: Գործը գնաց դատարան: Վերջում, եթե կարելի է դա հերքում համարել, դրեցին, որ՝ դե, գիտեք, դատարանը մեր երկրում ինչ վիճակում է, ասել են՝ հերքեք, համարեք հերքում:

– Սա հեղափոխությո՞ւն էր, թե՞ իշխանափոխություն:

– Միանշանակ՝ իշխանափոխություն:

– Սպասելի՞ էր այս գործընթացը Ձեր նկատմամբ:

– Սպասելի էր: Ես հասկանում եմ, որ մարդկանց մոտ կար փոփոխության, նորության պահանջ: Իրենց ինչ-որ բաներ էին խոսք տվել, մեծ գաղափարներից էին խոսում, սիրուց և հանդուրժողականությունից: Հիմա մենք հասկանում ենք, որ այդ ամենը սուտ էր: Մարդիկ իրենց նպատակին հասնելու համար ուղղակի խաբեցին ժողովրդին: Մարդիկ մի օրվա մեջ փաստորեն ռադիկալ իրենց հայացքները փոխեցին: Կամ, երբ վարչապետը Միլանում հայտարարեց, որ 96 թ.-ից բոլոր նախագահները չարիք էին: Եթե չարիք էին, դու 2008-ին եկել էիր, չարիքին ուզում էիր նախագա՞հ դարձնել: Կամ ասում է՝ «Արցախը Հայաստան է, և վերջ», որի տակից մինչև հիմա չենք կարողանում դուրս գալ, ու փաստորեն 2008-ին նա նախագահ ուզում էր դարձնել մի մարդու, ով, բոլորս գիտենք, ինչ դիրքորոշում ուներ Արցախի հարցի նկատմամբ: Այսինքն՝ դու ե՞րբ էիր ճիշտ՝ այն ժամանա՞կ, թե՞ հիմա: Այնքան սուտ ու կեղծիք կա այս ամեն ինչի մեջ:

Ինքը կորցրել է ողջ ազգի ներուժը երկրի զարգացման մեջ ներդնելու բացառիկ շանսը: Բայց ընթացքում ոչ թե սպասում կար, այլ կասկած՝ կարո՞ղ է՝ սա այն մարդը չէ, որ մենք սպասում էինք: Բայց տեսանք, որ այդ ներքին բարդույթները, մեզ հետ կապված այդ հիվանդագին մոլուցքը: Նա ամեն դեպքում չկարողացավ ձերբազատվել այդ ամենից:

Եվ իզուր չէր Մարտի 1-ի հետ կապված այդ գործերի ժամանակն ընտրված, երբ մենք դրսում հանգստանում էինք: Նպատակը միանշանակ էր: Մեզ էլ տարբեր խողովակներով հասկացնում էին, որ պետք չէ հետ գալ: Հասկացնում էին, որ եթե գա՝ կձերբակալեն: Խնդրեմ: Ես համոզված եմ, իրենց հույսը դա էր, որ հայրս չի վերադառնալու: Պատկերացնո՞ւմ եք, ինչեր էին կապվելու մեզ հետ, եթե չվերադառնար: Այսօրվա իշխանությունների ամեն ինչը կապված էր մարտյան դեպքերի հետ:

– Բայց դուք նաև մեղավոր չե՞ք նրանում, որ չեք հակադարձել:

– Ընդունում եմ, դուք ճիշտ եք ասում, որ բավականաչափ աշխատանք չի տարվել այդ ուղղությամբ: Եղել են դեպքեր, որ մտել ենք դատարան, փորձել ենք այդ ձևով պայքարել: Ու, իմիջիայլոց, դա սկսել ենք անել հորս նախագահությունից հետո: Ի դեպ, ամեն անգամ նույն «Հայկական Ժամանակին» դատի տալիս ասում էին՝ այ, տեսեք, ուզում են մեր թերթը փակեն, խոսքի ազատությունից զրկեն: Հիմա նույն մարդիկ, ովքեր ժամանակին խոսքի ազատությունից էին խոսում, հարձակումներ են գործում այլ կարծիք ունեցող մարդկանց նկատմամբ:

…- Ի վերջո, հիմա իրենք են իշխանության, կարող են բացահայտել Ձեզ հետ կապված յուրաքանչյուր դրվագ:

– Այս կեղծիքից ու ստից մաքրվելու ամենից լավ ժամանակը մեզ համար հիմա է: Այդ ամեն ինչը մենք չէինք կարող ուրիշ դեպքում այս ձևով բացահայտ ցույց տալ, որ այդ տարիների ամեն ինչը կեղծիք ու սուտ էր: Բայց այն մարդկանց խմբի հետ, ովքեր համարում են, որ Ռոբերտ Քոչարյանը հարսին կղզի է նվիրել, ես չեմ կարծում, որ հնարավոր է ինչ-որ բան անել:

– Ռոբերտ Քոչարյանը Ձեզ հեռու էր պահում քաղաքականությունից: Դա նորմա՞լ էիք համարում, ու նա սովորություն ունե՞ր ընտանիքի հետ քաղաքական հարցեր քննարկել:

– Երբեք, ու դա ես նորմալ եմ համարում, երբ ընտանիքը չի խառնվում: Դա ես ճիշտ եմ համարում, ու մենք այդպես ենք եղել: Մենք փորձել ենք ավելորդ խոսակցությունների տեղիք չտալ: Մեր ամեն գործողություն կատարելիս մեր մտքում այն էր, որ մեր հայրը երկրի նախագահ է, ու մենք պետք է ամեն ինչ անենք, որ իր համար ավելորդ խնդիր չստեղծենք, որովհետև ինքը կարևոր գործ է անում: Ինքը երբեք քաղաքական հարցեր չի քննարկել մեզ հետ: Ինքը երբ մտնում էր տուն, օրենք կար. Չէր քննարկվում աշխատանքը: Նրա ամենամեծ սխալը, իմ կարծիքով, այն էր, որ ամբողջ սևեռումը եղել է տնտեսությունը, որից կախված էր բանակը, բայց հասարակության հետ աշխատանքը ճիշտ չի տարվել:

– Ժողովրդից հեռացե՞լ էր:

– Ոչ թե հեռացել էր, այլ այն համոզմունքի կրողն էր, որ՝ ես իմ աշխատանքն եմ անում, հո անընդհատ դրանից չե՞մ խոսելու, այսինքն՝ այն վստահությունն ուներ, որ ժողովուրդը տեսնում ու գնահատում է: Նրա մոտ էլ պոպուլիզմի մյուս ծայրահեղ դրսևորումն էր:

– Ե՞րբ եք վերջին անգամ հանդիպել Ռոբերտ Քոչարյանին:

– Երևի թե մեկ շաբաթ առաջ:

– Վերադառնալով գործին՝ ի՞նչ է կատարվում: Որպես իրավաբան՝ ինչպիսի՞ գնահատական կտայիք դատական համակարգում տեղի ունեցածին:

– «Մարտի 1»-ի գործով չկա իրավական գործընթաց: Կա բարդույթավորված մարդու,  միգուցե նաև՝ բժշկական օգնության կարիք ունեցող մարդու մոլուցքը՝ ամեն գնով կալանքի տակ պահել հորս: Ու ինքն այդ ճանապարհին թքած ունի, թե երկրի վարկանիշի հետ ինչ կլինի, թե մեր դաշնակիցներն ինչ կմտածեն, թե դրսից ինչ գնահատականներ կհնչեն, թե երկրի տնտեսությունը դրանից ինչ հետևանքներ կունենա: Պատկերացրեք, դատավոր Դավիթ Գրիգորյանը հորս ազատ է արձակում ու այն էլ ինչպե՞ս՝ Արցախի գործող ու նախկին նախագահների երաշխավորությամբ, ու հաջորդ օրը կոչ է հնչում՝ դատարանները արգելափակել: Դա ուղղակի չլսված բան է: Այ դա սահմանադրական կարգի տապալման դասական օրինակ է: Իրավական գործընթաց այստեղ չկա: Դատավորներին հստակ հասկացրել են, թե իրենք ինչ են ուզում, և որ դատավորն իրենց ուզածը չի անում, շատ բիրտ հարձակման է ենթարկվում: Եվ ունենք բացառիկ մի դեպք, երբ հորս գործով 7 դատավոր ինքնաբացարկ է հայտնել: Կոչս է թե դատավորներին, թե իրավապահ համակարգի մյուս աշխատակիցներին՝ ձեր գործն արեք: Մի խուսափեք օրենքին ենթարկվելուց: Հասկանում ենք՝ երկրի վարչապետն ինչ է անում, բայց դուք հո գիտե՞ք, որ դուք էլ եք պատասխան տալու:

…Մարտի 1-ին, երբ Նիկոլ Փաշինյանն առանցքային ֆիգուր էր, ի՞նչ արեց. Թողեց-փախավ գիշերը: Պարտված թեկնածուն՝ Լևոն Տեր-Պետրոսյանը, նույնիսկ չեկավ, չմիացավ ցուցարարներին, երբ կարող էր գալ ու հանգստացնել. Ի վերջո, իր համար էին այդ մարդիկ հավաքվել:

– Երբ ՌԴ նախագահ Վլադիմի Պուտինը Հայաստանում էր, մամուլով գրվեց, և գրասենյակն էլ ու Պուտինի խոսնակ Պեսկովն էլ հաստատեց, որ հանդիպում է եղել Բելլա Քոչարյանի հետ, որին Դուք էլ եք ներկա եղել: Կասե՞ք՝ որքա՞ն է տևել, ի՞նչ է քննարկվել:

– Թույլ տվեք այլ մանրամասներ չասել: Հանդիպման փաստն ինքնին շատ խոսուն է: Բայց ես լիազորված չեմ ու ճիշտ չեմ համարում հանդիպման մանրամասներ հայտնել:

– Հնարավո՞ր է՝ գործարքի գնաք այս իշխանությունների հետ: ԱԺ փոխնախագահ Ալեն Սիմոնյանն ասել է, որ՝ ՀՀԿ-ն, ՀՅԴ-ն ու Ռոբերտ Քոչարյանն ուզում են գործարքի մեջ մտնել մեզ հետ:

– Ձեր նշած անձը սուտ է ասում, չկա նման բան։ Մենք նոր չէ, որ համոզվում ենք իրենց սուտասան լինելու մեջ: Եթե ինչ որ մեկին թվում է, որ հորս կալանավորելով, բանտում պահելով՝ պետք է դրանով մենք փորձենք ինչ-որ գործարքի գնալ, ուղղակի շատ պրիմիտիվ մարդիկ են ու չեն ճանաչում ոչ հորս, ոչ էլ մեր ընտանիքին։ Մեր պայքարն այստեղ զուտ մի մարդու ազատության պայքար չէ, այստեղ ավելի լուրջ հարցեր են դրված:

– Կարելի՞ է ենթադրել, որ ակտիվ քաղաքական պայքար եք ծավալելու: Վերջերս չէիք բացառել, որ հնարավոր է՝ կուսակցություն ստեղծվի:

– Անկախ նրանից, թե հայրս որտեղ է գտնվում, նա ակտիվ քաղաքականության մեջ է: Եթե դու քաղաքական պրոցեսների մեջ ես, կուսակցություն ունենալը, բնականաբար, չի կարելի  բացառել: Եթե 2 տարի առաջ հարցնեին՝ հնարավո՞ր է՝ լինես քաղաքականության մեջ, երևի թե կբացառեի, այսօր չեմ կարող բացառել: