«Այս նախագիծը բոլորովին չի նպաստի գիտության զարգացմանը». Ռադիկ Մարտիրոսյանը՝ աղմկահարույց օրինագծի մասին
«168 TV»-ի «Ռեվյու» հաղորդաշարի հարցազրույցը ԳԱԱ նախագահ Ռադիկ Մարտիրոսյանի հետ
– Սեպտեմբերին «Բարձրագույն կրթության և գիտության մասին» օրինագծի աշխատանքային տարբերակը ներկայացվել է բարձրագույն ուսումնական հաստատություններին: Ձեզ ուղարկվե՞լ է, Դուք ծանո՞թ եք դրան, ի՞նչ խնդրահարույց կետեր եք տեսնում:
– Այդ փաստաթուղթն ուղարկվել են մեր բոլոր ինստիտուտներին, և ինստիտուտների ղեկավարներին խնդրել ենք ազատ կարգավիճակով քննարկել և իրենց կարծիքներն ասել: Այնուհետև այդ բոլորն ի մի ենք բերել և արդյունքն ուղարկել նախարարություն: Արդյունքը եղել է հետևյալը՝ անխտիր բոլոր կառույցներում գիտական աշխատողները փաստել են, որ այս նախագիծը բոլորովին չի նպաստի գիտության զարգացմանը, այլ ընդհակառակը՝ կասկածի տակ կդնի այն նվաճումները գիտության ասպարեզում, որ ունենք վերջին տարիներին:
Պետք է ասեմ, որ այդ գաղափարը նոր չէ, այլ նախկին Սովետական Միության տարածքի մի շարք երկրներում, առաջին հերթին՝ մեր հարևան Վրաստանում, Մերձբալթյան երկրներում, Ղազախստանում, Մոլդովայում կիրառվել է, և բոլոր տեղերում ամենաբարձր մակարդակով բացասական կարծիք է արտահայտվել: Հատկապես՝ մեր վրացի գործընկերները բոլորը լաց են լինում, որ՝ Վրաստանում լավ գիտական մակարդակ են ունեցել, հիմա շատ է նվազել: Ղազախստանում ավելի շուտ են անցել դրան, և հիմա այնտեղի ակադեմիայի այսօրվա նախագահն ինձ ասաց, որ նախապատրաստված է կառավարության որոշում, որը շուտով պետք է ընդունվի, որ այն ինստիտուտները, որոնք եղել են ակադեմիայի համակարգում, վերադարձվեն ակադեմիային: Լսել եմ նաև Մերձբալթյան երկրների գիտնականների կարծիքը, նրանք էլ շատ բացասական կարծիքի են:
– Դուք խոսեցիք ԳԱԱ-ի ինստիտուտները բուհերին միացնելու առաջարկի մասին, նաև խոսվում է հայոց լեզուն, գրականությունն ու հայոց պատմությունը բուհերում ոչ պարտադիր դարձնելու մասին: Սա ինչպե՞ս եք գնահատում:
– Նախկինում՝ սովետական շրջանում, այդ առարկաները ոչ բոլոր ֆակուլտետներում էին պարտադիր. բացի հայագիտական ֆակուլտետներից՝ ուրիշ ֆակուլտետներում պարտադիր չէր, բացառությամբ՝ հայոց լեզվի: Եթե չեմ սխալվում՝ 1995-96թթ. այդ ազգային զարթոնքի, անկախության արդյունքների հիման վրա ծագեց այդ խնդիրը, որ մեր հանրակրթությունը հատկապես մեր երկրի պատմությանը վատ է տիրապետում, երբեմն էլ՝ գիտելիքներ չունեն, այդ նույն ձևով նրանք հանրակրթությունից գալիս են բուհ, ավարտում և էլի այդպես մնալով, առանց տեղյակ լինելու մեր պատմության կարևոր էջերին, որ ամեն քաղաքացի պարտավոր է իմանալ: Այն ժամանակ ակադեմիկոս պատմաբան Խուրշուդյան կար, նա էր էնտուզիաստը, որ դա կազմակերպեցին: Ես կարծում եմ, որ դա ճիշտ է եղել, ուրիշ բան է, որ ամբողջ ուսումնառության ընթացքում, երբ դա ուսումնասիրել, ինչքանով դարձնել խիստ պարտադիր, բայց դրանից հրաժարվելը ճիշտ չէ: Մենք դրանով խնդիր չենք լուծում: Այսօր բուհերում ծանրաբեռնվածությունն էապես նվազել է, որովհետև ուսանողների թիվն է պակասել, իսկ եթե ուսանողների թիվը պակաս է, ուսման վարձ վճարողների թիվն է պակաս: Բուհն իր գոյությունը պահպանում է վճարովի համակարգի և ոչ թե՝ պետական հոգածության հաշվին, որովհետև պետական հոգածությունը և՛ կրթության, և՛ գիտության ասպարեզում շատ ցածր է, և դրա հետևանքներից մեկն էլ այդ գաղափարի առաջացումն է:
– ԳԱԱ թղթակից անդամ, արվեստագիտության դոկտոր, պրոֆեսոր Հենրիկ Հովհաննիսյանը, անդրադառնալով ԳԱԱ-ի ինստիտուտները բուհերին միացնելու առաջարկին, նկատում է՝ իզուր են մտահոգված գիտությունը բուհեր տանելու համար, որովհետև գիտությունը բուհերում արդեն կա. «Ակադեմիայում ովքեր իրենցից մի բան ներկայացնում են, բոլորը դասավանդում են, այսինքն՝ գիտության և կրթության կապն արդեն գոյություն ունի, թող իզուր չմտահոգվեն»։ Համակարծի՞ք եք:
– Օգտվելով առիթից՝ մի բան եմ ուզում պարզաբանել. հանրության մեջ Ակադեմիա ասելով՝ հասկանում են ԳԱԱ շենքը և ակադեմիկոսներին՝ առանց իմանալու, որ Ակադեմիան առաջին հերթին այն ինստիտուտներն են, որտեղ լաբորատորիաներում իրականացվում է գիտական աշխատանք. նրանք են Ակադեմիայի հիմնական բազան: Ակադեմիկոսները բարձրագույն խավն են: Բացի դրանից՝ նրանց մի մասը Ակադեմիայի մարդիկ չեն, Ակադեմիայի անդամների 50 տոկոսն աշխատում է նույն բուհերում, ուրիշ գերատեսչություններում: Ես կարծում եմ՝ գիտություն-բուհ կապը, որը նախագծի հեղինակներն այս առաջարկով ցանկանում են ամրապնդել, արդեն կա, բայց, ցավոք սրտի, միակողմանի է: Հիմնականում մեր լավագույն մասնագետները դասավանդում են բուհերում, բայց բուհերի դասախոսները մեր գիտական լաբորատորիաներում համարյա չկան: Գիտությունը բուհերում կզարգանար այն դեպքում, երբ բուհական աշխատողները ժամանակ, հնարավորություն ունենային՝ գային մեր ինստիտուտներում մեր գիտնականների հետ աշխատելու: Մեր դասախոսը, որ բուհում դասախոսություն է կարդում, լրացուցիչ վճարում են, նույնը եթե մենք կարողանայինք իրականացնել, որ բուհի դասախոսը գար, Ակադեմիայում որոշակի ժամեր աշխատեր, դրա համար էլ մենք վճարեինք, դա և՛ կապը կամրապնդեր, և՛ այդ ձևով գիտությունն իր մակարդակը կբարձրացներ բուհերում: Եթե կողքի ինստիտուտը, որտեղ կա 200 գիտաշխատող, համարվեն ԵՊՀ աշխատողներ, դրանից ի՞նչ է փոխվելու:
Ի դեպ, մեկը հաշվել էր, և այդ օրենքի նախագծում «գիտություն» և «ակադեմիա» բառերը գրեթե չեն հնչում, այդ ամբողջ օրենքի նախագիծը վերաբերում է հիմնականում բարձրագույն կրթությանը:
– 2020 թվականի ՀՀ պետական բյուջեով գիտության ֆինանսավորումը նախատեսվում է ավելացնել 0 դրամով: Ըստ Ձեզ՝ սա ինչի՞ մասին է խոսում, արդյո՞ք գիտությունը մեզ համար առաջնահերթություն չէ, և արդյո՞ք ներկայումս գիտությանը հատկացվող բյուջեն բավարար է գիտության զարգացման համար:
– Այսօր մեր գիտությանը հատկացվող բյուջեն պետական բյուջեի ծախսային մասին 1.2 տոկոսն է կազմում. ամբողջ տարածաշրջանում, Եվրոպայում այդպիսի երկիր չկա, որ այդքան քիչ պետական միջոցներ հատկացնի գիտությանը: Հիմա հարց է առաջանում՝ եթե պետությունը գումար չի տրամադրում, բա գիտության ոլորտում մեր ունեցած բավականին շատ հաջողությունները, որոնք միայն մենք չենք ասում, ասվում է միջազգային փորձագետների կողմից, ինչպե՞ս է լինում: Դա հիմնականում արվում է մեր միջազգային համագործակցությունների շնորհիվ: Մեր բոլոր գիտնականներն այս կամ այն դրամաշնորհի մասնակից են, պայմանագրեր ունենք, ընդհուպ՝ մինչև մեր ՊՆ-ի հետ աշխատանքներ ենք կատարում, որի համար վճարվում ենք: Այսինքն՝ մեր սեփական աշխատած գումարների շնորհիվ է, որ կարողանում ենք դա անել:
– ԱԺ-ում բյուջեի քննարկման ժամանակ ԲՀԿ խմբակցության պատգամավոր Միքայել Մելքումյանը հարց բարձրացրեց՝ երբ գիտությանը գումար տալիս եք, դա ներդրումներ բերելու հիմք դառնալո՞ւ է, թե՞ ոչ, ինչին ի պատասխան՝ Ատոմ Ջանջուղազյանն ասաց, որ հարցը հենց ոլորտի քաղաքականության պատասխանատուն է, ոչ թե ֆինանսական պատասխանատուն: Դուք կարո՞ղ եք պատասխանել պատգամավորի հարցին:
– Գիտությունը նոր գիտելիքի ստեղծումն է. դրա համար տարբերում են հիմնարար գիտական մշակումներ, որն ուղղված է նոր գաղափարների ստեղծմանը, և կիրառական բնույթի, որ նոր գաղափարի հիման վրա ստեղծվում է նոր արտադրություն, տեխնոլոգիա, նոր մեքենա, նոր զենք: Այդ հիմնարար արդյունքները մենք վերածում ենք կիրառականի: Հիմնարարում շատ մարդ պետք չէ, որովհետև այնտեղ պետք է լայն գիտելիքներ ունեցող աշխատողներ ունենանք, որ զբաղվեն հիմնարար արդյունքներով: Նրանց ստացած արդյունքները որպեսզի կիրառենք, այստեղ մարդկանց թիվն ավելանում է: Հիմնարար գիտելիքների արժեքը դժվար է գնահատել: Մեր սեփական ուժերով մենք գումարներ են վաստակում՝ մասնակցելով միջազգային ծրագրերի, որոնք հիմնականում կիրառական բնույթի են լինում: Մոտավորապես, տարվա ծախսերի 30 տոկոսը մեր աշխատանքն է, մնացած 70 տոկոսն է պետությունը տալիս, իսկ պետության տվածի 80 տոկոսը գնում է աշխատավարձերին, որոնց միջին արժեքը 90-100 հազար է: Այդ գումարների 20 տոկոսն է, որը պետք է ծախսվի նոր սարքավորումների, շենքի պահպանության և այլ խնդիրների համար:
Մանրամասները՝ 168 TV-ի տեսանյութում
