#արխիվ

Հայ-վրացական տարածքային վեճերի ակունքները տանում են դեպի 19-րդ դար՝ Ռուսական կայսրության ժամանակաշրջան:

Հայաստանի Առաջին Հանրապետությունն ունեցավ երկու տարվա կյանք, սակայն այդ երկու տարիների մեջ խտացած պատմությունն այնքան խորն է, բովանդակ, լիարժեք չվերլուծված, որ յուրաքանչյուր ընթերցողի համար այն ամեն անգամ բերում է նոր շերտեր, ընկալումներ, խորհրդանիշներ և գաղափարներ:

Ցավալիորեն պետք է արձանագրել, որ Հայոց պատմության անցյալի էջերում հանդիպում ենք դեպքեր, երբ ազատագրական, պատերազմական կամ քաղաքական իրավիճակներում թշնամիներին օգնող ձեռքը գրեթե միշտ լինում է ներսից:

Երևանն իր գոյության հազարամյակների ընթացքում անցել է մեծ փորձությունների միջով: Յուրաքանչյուր դարաշրջան իր հետ բերել է նոր մարտահրավերներ, նոր թշնամիներ, նոր կոտորածներ ու ավերածություններ: Սակայն այդ ամենին դիմադրելով՝ Երևանը հասել է 21-րդ դար և համարվում է Հայաստանի Հանրապետության մայրաքաղաքը:

301 թվականին, երբ Հայաստանն ընդունեց Քրիստոնեությունը որպես պետական կրոն, անմիջապես սկսվեց Էջմիածնի Մայր տաճարի կառուցումը, որն ավարտվեց 303 թվականին: Էջմիածինը համարվում է աշխարհի հնագույն մայր տաճարներից մեկը: Իր գոյության ամբողջ ընթացքում տաճարը շատ անգամներ վերակառուցվել է, վերանորոգվել, քանդվել, ավերվել, ենթարկվել թշնամիների թալանին, սակայն մինչ օրս կանգուն է: Պատմական փաստերն ու տվյալները գալիս են ներկայացնելու, թե ինչ ծանր ճանապարհ է անցել Մայր տաճարը: Հետաքրքրական է նշել, որ Էջմիածնի Մայր տաճարը սկզբնական շրջանում մասամբ փայտաշեն էր: Այդ մասին գրում է հայ անվանի ճարտարապետ Թորոս Թորամանյանը.

Հույների առավել մեծ հոսք դեպի Հայաստան և Արցախ, սակայն, տեղի է ունեցել 18-րդ դարում: Առաջին հույները Հայաստան և Արցախ են եկել Տիգրան Մեծի օրոք, որոնց Կիլիկիայից դեպի նոր կառուցված մայրաքաղաք Տիգրանակերտ և մի շարք այլ բնակավայրեր բերեց Տիգրան Մեծը: Հույների ամենամեծ հոսքը Հայաստան եղել է 1760-ականներին:

Հայոց եկեղեցու պատմության մեջ միշտ եղել են բացառիկ հոգևորականներ, ովքեր կատարել են բազմաբևեռ և բազմաժանր գործունեություն և չեն բավարարվել միայն հոգևոր գործառույթով: Նմանատիպ հոգևորականները սակավ են, սակայն մեծ հետք են թողել ո՛չ միայն Հայոց եկեղեցու պատմության մեջ, այլև Հայոց պատմության էջերում: Նմանատիպ կերպարներից է եղել Արտակ եպիսկոպոս Սմբատյանցը:

Նորվեգացի գիտնական, դիվանագետ և մեծ հումանիստ Ֆրիտյոֆ Նանսենի անունը համաշխարհային իրականության մեջ ամենահայտնի ու հնչեղ անուններից է: Նրա բազմաբովանդակ կենսագրության մեջ բացառիկ է նաև հումանիստական աշխատանքը:

20-րդ դարասկիզբը թե՛ համաշխարհային, և թե՛ Հայոց պատմության համատեքստում ամենադրամատիկ, ողբերգական և բարդ պատմական ժամանակաշրջաններից մեկն էր: Հայաստանի դեպքում պատմական, աշխարհաքաղաքական բարդ ընթացքին զուգահեռ՝ չափազանց ծանր էր նաև սոցիալական, հասարակական ու կենցաղային վիճակը: Մասնավորապես, 19-րդ դարավերջին ու 20-րդ դարասկզբին սովի, համաճարակների և այլ խնդիրների պատճառով ծանր էր նաև Երևանի կյանքը: Այդ ամենի մասին պատմական փաստերը, […]

Նրա գործունեությունը մեծ էր նաև Հայոց ցեղասպանության շրջանում, ում ջանքերով ստեղծվեց Եղբայրական օգնության կոմիտեն և որբերի ու մազապուրծ եղած մեր հայրենակիցների օգնության համար կատարվեց ահռելի աշխատանք: Անգնահատելի է Գևորգ Ե Սուրենյանցի դերը Հայոց պատմության մեջ և հատկապես Սարդարապատի ճակատամարտի և մայիսյան հերոսամարտերի հաղթական գործում:

Մեր պատմության տարբեր ժամանակաշրջաններում Հայոց եկեղեցին իր ուրույն ու բացառիկ դերն է ունեցել պետականության ու ազգի պահպանման գործում:

1919 թվականի նոյեմբերին Սյունիքի ռազմական բախումները կարևոր հաղթանակ էին հայկական ուժերի համար, քանի որ ադրբեջանական ռազմական ծրագիրը հստակ էր՝ գրավել Հայաստանն ամբողջությամբ: Սյունիքում հաջողելու դեպքում կոտրվելու էր պետության ողնաշարը, ու գործի էին անցնելու Ղազախում գտնվող մի քանի հազարանոց զորքերը, որոնց առաջադրանքն էր՝ գրավել Երևանը: Սյունիքում և ռազմաճակատի այլ ուղղություններում հայկական զորքերը կարողացան կանխել թուրք-ադրբեջանական ծրագիրը:

Սահմանագիծը գծվեց հենց այդ բանաձևով: Սակայն այսօր տեսնում ենք, որ մեր ժամանակներում երկու թշնամի երկրների միջև սահմանները փորձում են գծվել պատմական, քաղաքական ինչ-որ փաստաթղթերով, որոնք բացառապես ձեռնտու են միայն մեր թշնամուն: Իսկ զուգահեռ իրականության մեջ Ջերմուկում, Սյունիքում, Գեղարքունիքում սահմանները գծվում են թշնամու կողմից զինվորի կանգնած տեղում գտնվելու գաղափարախոսությամբ: Երկու դեպքում էլ զիջումները միակողմանի են:

«Թուրքիայի նպատակն է՝ նման հանձնաժողովներով ժամանակ ձգել, տասնյակ տարիներով քննել արդեն ապացուցված փաստերը, և այդքան ժամանակ Թուրքիան ազատված կլինի «գլխացավանքից»:

Հայկական լեռնաշխարհը համարվում է աշխարհի երկրաշարժավտանգ վայրերից մեկը: Դա են փաստում այն ավերիչ երկրաշարժերը, որոնք տեղի են ունեցել լեռնաշխարհում և հայտնի են մեզ:

Խորհրդային ժամանակաշրջանում, երբ Հայաստանը և Ադրբեջանը մեկ միության կազմում գտնվող երկրներ էին, ստիպված էին ապրել, այսպես կոչված, բարեկամության և խաղաղության պայմաններում: Դրա հիմքում, բնականաբար, ԽՍՀՄ-ի ծանր և երկաթյա ձեռքն էր, մյուս կողմից՝ այդ ամենն իրականացնում էին նաև մշակութային և հասարակական պրոպագանդայով:

«Պրեսսինգ» հաղորդաշարում Սաթիկ Սեյրանյանի հյուրը ՀՀ տրանսպորտի և կապի նախկին նախարար (1990-1998թթ.), Լոռու նախկին մարզպետ, հասարակական-պետական գործիչ Հենրիկ Քոչինյանն է։

Հայ-թուրքական առանց նախապայմանների հարաբերությունների մասին պնդումներին հակառակ՝ թուրքական կողմից շարունակում են հնչել նախապայմաններ. օրինակ, թե Թուրքիան Հայաստանի հետ սահմանները կբացի՝ հենց Հայաստանի ու Ադրբեջանի միջև խաղաղության պայմանագիր ստորագրվի։

Փաստերի հավաքագրման ընթացքում մենք պաշտոնական պարզաբանում ստացանք, որ այդ փաստաթղթերի գերակշիռ մասը հենց գտնվում է այդ արխիվներում։ Հաշվի առնելով, որ 1920-30-ականներին կազմավորված էր Անդրկովկասի Հանրապետությունը՝ Հայաստան-Վրաստան-Ադրբեջան, սրա հետ կապված է, որ փաստաթղթերի մեծ մասը գտնվում է  հենց Վրաստանի Ազգային արխիվում»,- շեշտեց մեր զրուցակիցը։