Հայաստանի տնտեսության զարգացումների վերաբերյալ նախկինում արված կանխատեսումները չեն արդարանում։ Տնտեսության աճի տեմպը շատ ավելի ցածր է, քան ոչ վաղ անցյալում կարծում էին միջազգային ու տեղական ֆինանսական կազմակերպությունները։ Որքան տարին մոտենում է ավարտին, այնքան ակնհայտ է դառնում, որ նախկինում նրանց տված գնահատականները չափազանցված էին, գուցե նաև քաղաքականացված։ Զարմանալի չէ, որ վերջին շրջանում այդ գնահատականները վերանայվում են ու նվազեցվում։
Չորս տարի պետական ինստիտուտները համառորեն քանդած ու պարալիզացրած իշխանության ղեկավարը, երկրին պատուհասած աղետի պատճառը համարում է պետականության ու պետական ինստիտուտների կայացածության ցածր մակարդակը։ Իսկ թե ինքը ինչ է արել 4 տարում այդ ինստիտուտները կարգի բերելու ու կայացնելու համար, ոչ մի խոսք չկա։ Պարզ է, որ չէր էլ կարող լինել, որովհետև եղածն էլ քանդել են, ու դրա հետևանք է նաև այն աղետալի վիճակը, որում հայտնվել է երկիրը։
Նիկոլ Փաշինյանի կառավարություններն իրենց ծրագրերում մշտապես նպատակ են դրել շարունակաբար բարձրացնել տնտեսության մեջ ձևավորվող հարկերի հավաքագրման մակարդակը։ Արտաքուստ ցույց են տվել, թե ունենք հարկերի հավաքման փայլուն արդյունքներ ու ռեկորդային բարձր աճեր։ Բայց դրանից տնտեսության մեջ եղած ստվերը չի պակասել։
Հայաստանի տնտեսության զարգացումների գործում միշտ էլ կարևոր դեր են ունեցել արտաքին ֆինանսական փոխանցումները։ Դրանք հասնում են մեր ՀՆԱ ընդհուպ 20 տոկոսին։ Սա տնտեսության աճին նպաստող բավական մեծ բաղադրիչ է։ Երբ այդ հոսքերն ավելանում են՝ մեծանում է նաև տնտեսական աճի վրա դրանց ազդեցությունը։
Փոխարենը մտածեն մարդկանց կյանքը թեթևացնելու մասին, իշխանություններն ամեն ինչ անում են այն դժոխքի վերածելու համար։ Բոլոր խնդիրները լուծել են՝ հիմա էլ անցել են կանխիկ գործարքների սահմանափակմանը։
Մեր երկրի պետական պարտքն անշեղորեն ավելանում է։ Այն արդեն անցել է 9 մլրդ դոլարից։
Վերջին շրջանում Նիկոլ Փաշինյանը դադարել է խոսել տնտեսության մասին։ Կառավարության նիստերում նախկինի նման այլևս շոուներ չեն բեմադրում տնտեսական զարգացումների վերաբերյալ։ Գործերը տնտեսության մեջ լավ չեն ու, ինչպես միշտ, դա ստիպել է առժամանակ մոռանալ տնտեսության մասին։ Ասելիք կա, բայց ասելու չէ։
Երբ Կենտրոնական բանկը բարձրացնում էր վերաֆինանսավորման տոկոսադրույքը, որպեսզի մեղմեր գնաճը, կառավարությունը ձեռքերը ծալած նստած էր, փոխարենը՝ քայլեր անելու տնտեսական աճի վրա դրա հնարավոր հետևանքները թուլացնելու համար։ Արդյունքը եղավ այն, ինչ տեսնում ենք տնտեսության մեջ։
Վերջին ամիսներին Հայաստանի արժութային շուկայում դոլարի ավելցուկ էր նկատվում։ Դրա արդյունք էր նաև ազգային արժույթի արժևորումը։ Բավական երկար ժամանակ դրամի գինը դոլարի նկատմամբ տատանվում էր 480-ից ներքև։
Երևանում օրերս «Ռենկո» ընկերության կողմից կառուցված նոր ջերմային էլեկտրակայանի բացումից հետո տարածքային կառավարման և ենթակառուցվածքների նախարար Գնել Սանոսյանը հայտարարեց, որ կայանի շահագործումը հնարավորություն կտա նվազեցնել էլեկտրաէներգիայի սակագինը։ Նախարարի այդ հայտարարությունից շատ չանցած, ընդամենը 2 թե 3 օր հետո Հանրային ծառայությունները կարգավորող հանձնաժողովի նախագահ Գարեգին Բաղրամյանը խոսեց հաջորդ տարվա սկզբից էլեկտրաէներգիայի սակագնի հավանական բարձրացման մասին։
Հայաստանը պաշտոնապես դիմել է Ռուսաստանին՝ միջնորդելու Թուրքիայի հետ հարաբերությունների կարգավորման հարցում։ Մյուս կողմից՝ իշխանությունները պատրաստվում են կատարել նաև առաջին գործնական քայլը՝ մեկ այլ ուղղությամբ. մտադիր են աստիճանաբար չեղարկել Թուրքիայից ներկրումների վրա կիրառվող արգելանքը, որը գործում է տարվա սկզբից։
Հայաստանի տնտեսության աճի տեմպը երրորդ եռամսյակում գրեթե 5 անգամ դանդաղել է երկրորդի համեմատ։ Երրորդ եռամսյակում տնտեսական աճը կազմել է ընդամենը 2,66 տոկոս։
Ցածր է տնտեսական աճի մակարդակը, իսկ եղած եկամուտները միշտ չէ, որ համաչափ են բաշխվում։ Այլապես՝ պետական բարձրաստիճան պաշտոնյաները մի քանի հարյուր հազար դրամ աշխատավարձերին որպես հավելում՝ այդքան էլ պարգևավճար չէին ստանա, իսկ սոցիալական անապահով խավերի համար մի քանի հազար դրամ չէր գտնվի՝ եկամուտներն ավելացնելու համար։ Չհաշված այն շքեղություններն ու ճոխ ծախսերը, որոնք իշխանություններն իրենց թույլ են տալիս, երբ հասարակության գրեթե կեսն աղքատության մեջ է ապրում։
Հետճգնաժամային իրավիճակում համաշխարհային տնտեսությունը հայտնվել է թանկացումների ալիքի տակ։ Բացառություն չէ նաև Հայաստանը։
Համատարած թանկացումների ֆոնին՝ հասարակության սոցիալական խոցելի խմբերին գնաճի ազդեցությունից ինչ-որ կերպ պաշտպանելու համար, թվում է, թե տրամաբանական կլիներ թոշակների ու նպաստների ինդեքսավորումը։
Իշխանություններն առիթը բաց չեն թողնում խոսելու գյուղացիական տնտեսություններին տրամադրվող մեծածավալ օժանդակությունների մասին։ Սակայն, ինչպես տեսնում ենք, դրանից գյուղատնտեսության վիճակը չի լավանում. նախորդ երեք տարիներին արտադրության ծավալները միայն նվազել են։
Մեր հասարակության մեջ կա մի զանգված, որն այդպես էլ չի գիտակցում, թե Նիկոլ Փաշինյանին իշխանության բերելով, ինչպիսի մեծ չարիք է պատճառել երկրին։ Այնքան են տարված նրա կեղծ թեզերով ու ստերով լցված ճառերով, որ կորցրել են իրականության զգացողությունը։ Ինչքան էլ այդ իրականությունը շատ դաժան է, մարդիկ չեն ուզում ընդունել։
Կառավարությունը հաջորդ տարվա համար նախատեսում է հասնել առնվազն 7 տոկոս տնտեսական աճի։ Այն դեպքում, երբ անցած տարվա կտրուկ անկումից հետո անգամ, այս տարի չկարողացավ այդքան աճ ապահովել։ Նույնիսկ նախորդ կանխատեսումն է փոխել ու 2021թ. ավելի ցածր աճ է ակնկալում։
Հայաստանի տնտեսությունը նստած է պարտքերի վրա։ Եթե չլինեին այն հսկայածավալ պարտքերը, որոնք այսօր ներգրավում են բյուջետային ու տնտեսական խնդիրները լուծելու համար, մեր տնտեսությունն ընդհանրապես աճ չէր ունենա։
Մինչ կառավարությունը հույս ուներ, որ տարեվերջին տնտեսական գործընթացները Հայաստանում կակտիվանան՝ հանգեցնելով տնտեսական ցուցանիշների բարելավման, ճիշտ հակառակն է տեղի ունենում։ Տնտեսական ակտիվության աճը գնալով նահանջում է։ Արդեն երրորդ ամիսն անընդմեջ արձանագրում ենք ակտիվության աճի տեմպի դանդաղում։
Նիկոլ Փաշինյանի կառավարություններին միշտ էլ բնորոշ է եղել ձևը, ոչ թե բովանդակությունը. ձև են արել, թե տնտեսություն են զարգացնում, սոցիալական խնդիրներ են լուծում, կոռուպցիայի դեմ են պայքարում, անվտանգության ու պաշտպանության համակարգերն են ամրացնում, և այդպես շարունակ։ Բայց արդյունքում տեսում ենք, թե ինչի ենք հասել։
Եթե հավատալու լինենք պետական բարձրաստիճան պաշտոնյաներին, ապա մեր տնտեսությունը գտնվում է փայլուն վիճակում։ Ամենուրեք զարգացումներ են ու աճեր։ Ճիշտ է, գնաճ կա, բայց սոցիալական իրավիճակն առնվազն վատ չէ։
Այս իշխանությունն ամեն ինչ քանդելու սարսափելի վատ սովորություն ունի։ Իր քաղաքական նպատակների համար Նիկոլ Փաշինյանը պատրաստ է գնալ ցանկացած քայլի՝ կարևոր չէ, թե հետևանքներն ինչպիսին կլինեն։
Իշխանափոխությունից գրեթե չորս տարի հետո կառավարությունը դեռ փնտրտուքի մեջ է. փորձարկումներ է անում, թե ինչ անի, որպեսզի ներդրողները Հայաստանում խնդիրներ չունենան։ Այնինչ՝ ժամանակին հայտարարում էին, որ իշխանափոխությունից հետո ներդրողներն այլևս խնդիրներ չեն ունենա։ Սփյուռքից ու այլ վայրերից մեծածավալ ներդրումներ կգան Հայաստան, պայմաններ կստեղծեն, որ տնտեսության մեջ լուրջ զարգացումներ լինեն։
«Ապագա կա» ասելով՝ իշխանությունը վերարտադրվեց։ Շատերը հավատացին դրան ու կրկին ընտրեցին Նիկոլ Փաշինյանին։ Ընտրեցին, բայց փոխարենը մնալու և վայելելու այդ իշխանության տված պտուղները, հեռանում են երկրից։
Հույսերը, որ այս տարի զբոսաշրջային հոսքերը Հայաստան հիմնականում կվերականգնվեն, կրկին չեն արդարանում։ Տարին ավարտվում է, ու դեռ շատ հեռու ենք այն 319 տոկոս աճին հասնելուց, որը տարվա սկզբից համառորեն պնդում էին։
Տնտեսական իրավիճակը մեր երկրում շարունակում է լարված մնալ։ Թվում էր, թե անցած տարվա անկման ֆոնին, այս տարի հնարավոր կլինի բարձր աճ ապահովել։ Սակայն դա էլ չի հաջողվում։ Վերջին ամիսներին տնտեսական զարգացումների տեմպը վերստին սկսել է նվազել։
Կառավարությունը պատրաստվում է հաջորդ տարի պետական պարտքը ավելացնել ևս 1 մլրդ դոլարով։ Գրեթե այնքան, որքան նախատեսվում է հատկացնել պարտքերը սպասարկելու համար։ Խոսքն ինչպես մայր գումարները վերադարձնելու, այնպես էլ՝ տոկոսները վճարելու մասին է։
Մեր վիճակագիրներն իրենց ավանդույթի համաձայն՝ հրապարակել են «ՀՀ մշտական բնակչության թվաքանակը 2021թ. հոկտեմբերի 1-ի դրությամբ» տեղեկագիրը:
Հայաստանի այս տարվա տնտեսական զարգացումների գործում, որքան էլ դրանք չեն փայլում բարձր ակտիվությամբ, կարևոր դեր են ունեցել արտերկրից փոխանցվող գումարները։ Ի տարբերություն նախորդի, այս տարվա առաջին կեսին մուտքերի աճը բավական ակտիվ էր։ Սակայն վերջին շրջանում նկատվում է աճի տեմպի կտրուկ անկում։
