Նիկոլ Փաշինյանն իր վերջին ասուլիսի ժամանակ հայտարարեց, թե այնպիսի տպավորություն է, որ միայն Հայաստանում է գնաճը, մինչդեռ այդ երևույթները գլոբալ խնդիր են, ու աշխարհում չկա մի երկիր, որը նախատեսվածից ավելի գնաճ չունի: Այս միտքը Փաշինյանը կրկնեց նաև Կառավարության վերջին նիստի ընթացքում՝ նշելով, որ 2021-ի ընթացքում ունեցել ենք էական գնաճ, որն ավելին է, քան նախատեսել էին պետական բյուջով, այնուհետև հավելեց, որ գնաճը, ցավոք սրտի, գլոբալ պրոբլեմ է։
Պաշտոնական վիճակագրությունն ամփոփել է անցած տարվա տնտեսական ցուցանիշները։ Հրապարակված օպերատիվ տվյալները վկայում են, որ մեր տնտեսությունը շատ հեռու է երկնիշ աճից, ինչը խոստանում էին տարվա սկզբին։
Ի շահ ժողովրդի, ինչ խելքներին փչում է, անում են, վերջում տուժողն էլի ժողովուրդն է լինում։ Հարկերն ավելացնում են, ասում են՝ ժողովրդի համար ենք ավելացնում, ծառայությունները թանկացնում են, ասում են՝ ժողովրդի համար ենք անում, նոր հարկեր ու տուրքեր են մտցնում, կրկին՝ ժողովրդի համար ենք անում։ Չկա մի բան, որ ժողովրդի անվան տակ կամ ժողովրդի համար չանեն, բայց միևնույն է, վերջում տուժողը ժողովուրդն է լինում։
Արդեն հայտնի են անցած տարվա տնտեսական ակտիվության նախնական արդյունքները, ու դրանք վկայում են, որ մեր տնտեսության զարգացումները, մեղմ ասած, հեռու են բավարար լինելուց։ Այդպես էլ չկարողացանք հաղթահարել ճգնաժամի առաջին տարվա ծանր հետևանքները։ Բայց դա չի խանգարում, որպեսզի կառավարությունում կրկին անցնեն իրենց սիրած զբաղմունքին։ Սկսել են փառաբանել չեղած ձեռքբերումները։
Վիճակագրական կոմիտեն արդեն հրապարակել է նախորդ՝ 2021 թվականի տնտեսության սոցիալ-տնտեսական զարգացումների ցուցանիշները։ Ոչ ոքի համար գաղտնիք չէր, որ 2020 թվականի ընթացքում թե՛ Կովիդ-19-ի համաճարակը, թե՛ 44-օրյա պատերազմը լուրջ հետևանքներ էին թողել երկրի տնտեսական իրավիճակի վրա, սակայն այդ համատեքստում առնվազն տարակուսելի էր, թե ինչի հիման վրա էր գործող իշխանությունը վստահ, որ 2021-ի համար արձանագրելու է բարձր ցուցանիշներ, որ ի զորու է գտնվելու վերականգնել տնտեսությունը, այն էլ՝ այն դեպքում, երբ հետպատերազմական շրջանում և դեռ շարունակվող համավարակի պայմաններում երկրի առջև ծառանում են նոր՝ սոցիալական, առողջապահական բնույթի լայնածավալ խնդիրներ։
Հայաստանում գնաճը խնդիր է շատերի համար նաև այն պատճառով, որ ցածր են մարդկանց եկամուտները։ Ու երբ դրան զուգահեռ՝ առնչվում են այնպիսի թանկացումների, որոնք երբեմն հասնում են 40-50 տոկոսի, սոցիալական խնդիրներն առավել քան սրվում են։ Այսպիսի իրավիճակներում լավագույն լուծումը մարդկանց եկամուտների ավելացումն է։ Դա կարող է լինել՝ ինչպես տնտեսության զարգացումների, այնպես էլ՝ իրականացվող սոցիալական քաղաքականության միջոցով։
Կառավարության հերթական նիստից հետո Էկոնոմիկայի նախարար Վահան Քերոբյանը հայտարարել էր, որ ԵԱՏՄ անդամ մյուս երկրների տնտեսության մասին նախնական տվյալներ է «հանել». ասել է թե՝ ապացուցելու, որ մեր տնտեսական դիրքերն ամենևին չեն զիջում, ու դեռ մի բան էլ՝ առաջանցիկ են:
Հայաստանի գյուղատնտեսությանը ծանր օրեր են սպասվում։ Կառավարությունը չի էլ թաքցնում, որ Թուրքիայի հետ սկսված սիրախաղը, ճանապարհների ապաշրջափակումը, սահմանների բացումն ու ազատ առևտրի իրականացումը կարող է կործանարար լինել մեր գյուղատնտեսության համար։
Չնայած երկրում սոցիալական իրավիճակի սրմանը՝ կառավարությունը հրաժարվեց նվազագույն աշխատավարձի բարձրացումից։ Դա այն առաջնային քայլերից մեկն էր, ինչը կարող էր որոշ չափով մեղմել ցածր եկամուտներ ստացողների սոցիալական վիճակը։
Սեփականության վերաբաշխումը հեշտ բան չէ՝ անկախ նրանից, այդ պրոցեսն արդարացի՞ է, թե՞ ոչ։ Ու քչերը կգտնվեն, որ կմտնեն նման խաղերի մեջ։ Առավել ևս, որ ոչ մեկը չի կարող երաշխավորել, թե ինչ է լինելու վաղն այդ գույքի հետ։
Պետեկամուտների կոմիտեն օրերս հրապարակեց անցած տարվա խոշոր հարկատուների ցանկը։ Ցանկում կրկին աչքի են զարնում պետական կառավարման մարմինները։ Նստած լինելով բյուջեի վրա և ֆինանսավորվելով հարկատուների հաշվին, դրանցից շատերը հանդիսանում են խոշոր հարկատուներ։ Բայց զուտ այն պատճառով, որ երբեմն մեծ գումարի եկամտային հարկ են վճարում։
Անցած տարվա 11 ամիսների տվյալներով, խաղային ոլորտի բիզնեսում ընդգրկված ընկերություններում կատարվել է շուրջ 3,2 տրիլիոն դրամի խաղադրույք։ Սա համարժեք է մեր պետական բյուջեի եկամուտների կրկնապատիկին։
Իշխանությունը խոստանում է գազի սակագինն անապահովների համար չբարձրացնել։ Այն բանից հետո, երբ գազամատակարար ընկերությունը ներկայացված սակագնային հայտով առաջարկեց Հանրային ծառայությունները կարգավորող հանձնաժողովին բարձրացնել անապահովներին մատակարարվող գազի սակագինը՝ այդ մասին Ազգային ժողովում հայտարարեց փոխվարչապետ Մհեր Գրիգորյանը։
Հիշենք իշխանափոխությունից հետո Հայաստանում սկսված տնտեսական հեղափոխության, թռիչքային աճերի, ներդրումային ու այլ բումերի մասին Նիկոլ Փաշինյանի հայտարարությունները։ Դրանք ամբողջությամբ տեղավորվում են այն «շոկային օպտիմիզմի» շրջանակներում, որի մասին խոսում է էկոնոմիկայի նախարարը։
Նախկինում հասարակության շրջանում լուրջ դժգոհությունների առիթ տված որոշ աղմկահարույց ծրագրեր կառավարությունը վերստին դրել է շրջանառության մեջ։ Պատրաստվում են մոտ ապագայում սկսել դրանք կյանքի կոչել։
Ժամանակին Նիկոլ Փաշինյանն ու իր քաղաքական թիմն առիթը բաց չէին թողնում մեղադրելու նախկիններին՝ հանրային ծառայությունների չհիմնավորված բարձր գներ սահմանելու, սպառողներին թալանելու, ոլորտում ֆինանսական չարաշահումների, ծախսերն ուռճացնելու, միլիոնների հասնող կորուստների համար։ Մեկ անգամ չէ, որ հայտարարվել է սակագները նվազեցնելու հնարավորությունների մասին։
Այն, ինչ իշխանություններն անում են անկանխիկ գործառնությունները սահմանափակելու անվան տակ, բխում է գլխավորապես ֆինանսական կառույցների շահերից։ Դրանից շահում են առաջին հերթին՝ բանկերը, որոնք լրացուցիչ եկամուտներ գեներացնելու հնարավորություն են ստանում՝ տնտեսության ու քաղաքացիների հաշվին։
Ներդրումների հորդելու մասին ժամանակին հայտարարող նախարարն այլևս չի խոսում այդ մասին։ Ինչպես երկնիշ աճի դեպքում, այստեղ էլ նրա «շոկային օպտիմիզմը» չաշխատեց։ Ներդրումներն այդպես էլ չհորդեցին։
Մեր երկրի պետական պարտքի աճի տեմպը տնտեսության զարգացումներից մի քանի անգամ առաջ է ընկել։ Պարտքն անհամեմատ արագ է ավելանում, քան ՀՆԱ-ն է աճում։ Սա բերել է պարտքի բեռի կտրուկ վատացման։ Երբևէ Հայաստանն այսպիսի պարտքի բեռ չէր ունեցել, ինչպես հիմա է։
Իշխանությունները որտեղ առաջընթաց են տեսնում, շտապում են կանխել։ Այնպես են անում, որ եղածն էլ քանդեն։ Զարմանալի չէ, որ մեր տնտեսության երբեմնի առաջատար ճյուղերը վերջին շրջանում հայտնվել են տեղապտույտի մեջ։ Զարգացում չկա, մի բան էլ հետ են գնում։
Թվեր նկարելով՝ կառավարությանը թվում է, թե տնտեսություն է զարգացնում։ Ամեն տարի նույն պատմությունն է. նախկին պարտավորությունները չեն կարողանում կատարել, ավելի մեծ պարտավորություններ են ստանձնում՝ լավ իմանալով, որ դրանք էլ չեն կատարվելու։
Երկար ժամանակ կառավարությունը հասարակությունից թաքուն էր պահում գազի գնի հնարավոր բարձրացման հարցը։ Մինչև վերջերս նույնիսկ հավաստիացնում էին, որ առաջիկա 10 տարիներին գազի ներմուծման գինը չի փոխվի՝ կմնա այնքան, որքան կա։ Այդ նույն ժամանակ, սակայն, հանրությունից գաղտնի կնքել են նոր համաձայնագիր, որի համաձայն՝ ապրիլի 1-ից գազի ներմուծման գինը սահմանին բարձրանում է։
Վերջերս կառավարությունը հայտարարեց, որ ռուսական կողմի հետ ձեռք բերված պայմանավորվածությունների համաձայն՝ առաջիկա 10 տարիներին Հայաստանին մատակարարվող գազի սակագինը չի փոխվի։ Այսինքն՝ կլինի այնքան, ինչքան հիմա է՝ 1000 խորանարդի համար՝ 165 դոլար։
Իշխանությունները ոչնչի առաջ կանգ չեն առնում Թուրքիայի հետ հարաբերություններ հաստատելու համար, որքան էլ դա շատ ցավոտ կարող է լինել։ Այդ նպատակով արդեն նշանակվել են հատուկ ներկայացուցիչներ, որոնց առաջին հանդիպումը սպասվում է առաջիկա օրերին։ Այդ հանդիպմանն ընդառաջ, Հայաստանի իշխանությունը հերթական ժեստն է անում Թուրքիային՝ հրաժարվելով թուրքական ապրանքների ներկրման վրա կիրառվող էմբարգոյի ժամկետը երկարացնելուց։
Մի քանի ամիս անընդմեջ նվազելուց հետո, տպավորություն է, թե տարեվերջին ընդառաջ՝ Հայաստանի տնտեսությունը հանկարծ սկսել է «վերելք ապրել»։
Նիկոլ Փաշինյանն իշխանության եկավ՝ խոստանալով թեթևացնել պետության ֆինանսական բեռը։ Բայց փաստացի հակառակն է անում՝ պետության բեռը գնալով ծանրանում է։
Անցած տարի Հայաստանի տնտեսությունն այդպես էլ չկարողացավ ամբողջությամբ վերականգնվել 2020թ. ճգնաժամից հետո։ Թեև դեռևս հայտնի չեն տնտեսական աճի վերջնական ցուցանիշները, այնուհանդերձ 2021թ. աճի ակնկալիքները 4,5-5 տոկոսի սահմաններում են։
Անցած տնտեսական տարին շատ տխուր դասավորվեց Հայաստանի համար։ Երբևէ երկիրն այսքան հուսահատված ու հուսալքված չէր եղել։ Պատերազմում կրած ծանր պարտության հետևանքները զգացնել տվեցին ամբողջ տարվա ընթացքում։
Ոչ մի հույս չկա, որ այս տարի մարդիկ ավելի լավ են ապրելու, քան ապրում էին նախորդ տարի։ Անցած տարվա համատարած թանկացումներից հետո, կյանքի պայմանները Հայաստանում այս տարի ևս կշարունակեն վատանալ։
Արտագաղթը շարունակվելու և գուցե ավելի մեծ տեմպերի է հասնելու նաև հաջորդ տարի՝ հաշվի առնելով՝ ինչպես անվտանգության հետ կապված խնդիրները, այնպես էլ՝ սոցիալական լարվածության խորացումը։ Մինչ անվտանգության ոլորտում առաջընթաց չկա, արդեն հայտնի է, որ թանկացումներ են լինելու հանրային ծառայությունների դեպքում։ Պակաս պասիվ չի լինելու նաև գնաճը, որին սպառողներն առնչվելու են հաջորդ տարի։
