Ժամանակին, երբ պետք է եղել, Նիկոլ Փաշինյանը շատերին է գայթակղիչ խոստումներ տվել, առիթը բաց չի թողել, չի զլացել ականջահաճո հայտարարություններ անել։ Հետո, իհարկե, «մոռացել» է այդ մասին, դրժել է խոստումները, հրաժարվել ասածներից, հակառակն է արել։
Տնտեսական ճգնաժամից ևս խուսափելը գրեթե անհնարին է թվում։ Ու չնայած դրան՝ իշխանությունները քեֆ-ուրախությունների մեջ են, պետության փողերը քամուն են տալիս, ֆեստիվառներ, հազար ու մի անտեղի միջոցառումներ են կազմակերպում, անիմաստ ծախսեր անում՝ կարծես երկրում այլ անելիք չկա, ամեն ինչ տեղը տեղին արել են ու հիմա վայելում են։
Նիկոլ Փաշինյանը դարձել է Հայաստանի համատարած ձախողումների խորհրդանիշը։ Ստացել է մի երկիր, թողել բոլորովին այլ երկիր՝ անպաշտպան ու նվաստացած։ Այդքանից հետո շարունակում է համոզել, թե ապագան դեռ առջևում է, ինքնիշխան պետություն ենք կառուցում։
Հայաստանը տրանսպորտային միջոցներ արտադրող երկիր չէ, եթե, իհարկե, հաշվի չառնենք այն մի քանի «Սեպուհները», որոնք իշխանությունները քիչ էր մնում համաշխարհային մակարդակի իրադարձություն դարձնեին, բայց անցած տարվա առաջին կեսին Հայաստանից արտահանվել էր 386 մլն դոլարի տրանսպորտային միջոց։ Այս տարի արդեն տրանսպորտային միջոցների արտահանումը 80 տոկոսից ավելի կրճատվել է։
Նախաձեռնությունն անցել է կառավարությունով ու ստացել կառավարության համաձայնությունը, հետո գնացել է Ազգային ժողով ու ստացել քաղաքական մեծամասնության քվեն։ Հետո էլ օրենքը ստորագրել է քաղաքական իշխանության կողմից ընտրված նախագահը։ Ու եթե դրանում ինչ-որ բան այնպես չէ, ապա մեղավորը ոչ թե կամ ոչ այնքան ՊԵԿ-ն է, որքան ամբողջ իշխանությունը՝ սկսած ՊԵԿ-ից, վերջացրած նախագահով։
Հայաստանի ՀՆԱ 50 տոկոսը գերազանցող պետական պարտքի ցուցանիշը Հայաստանում չի դառնում քաղաքական օրակարգի մաս: Հայաստանի քաղաքական օրակարգում կարծես թե ընդհանրապես գոյություն չունի տնտեսություն:
Վերջին տարիներին Հայաստանի բանկային համակարգում նկատելի է բանկային կապիտալի, նաև բանկային շահույթների խիստ կենտրոնացում։ Դա ակնհայտ է որոշ բանկերի և հատկապես «Արդշինբանկի» պարագայում։
Կառավարությունը հավանություն է տվել Հայաստանում անապահովության գնահատման նոր համակարգի ներդրմանը։ Չնայած բացահայտ չեն ասում, բայց համակարգի ներդրումը մեկ հիմնական նպատակ ունի՝ հնարավորինս քիչ մարդու սոցիալական նպաստ տալ։ Ներդրումից հետո, հազարավոր, եթե ոչ՝ տասնյակ-հազարավոր ընտանիքներ կզրկվեն նպաստ ստանալու հնարավորությունից։
Այս իշխանություններն առանձնահատուկ թուլություն ունեն վարկերի նկատմամբ։ Ժամանակին դեմ լինելով վարկերին, վեց տարում մի քանի միլիարդ դոլարի վարկեր են վերցրել ու գրեթե կրկնապատկել պետության պարտքի բեռը։ Թվում է, թե այդքանից հետո գոնե պետք է զգուշանային, զգաստանային, զսպեին ախորժակները։ Բայց չէ, չեն բավարարվում։ Անընդհատ նոր վարկեր են վերցնում ու ավելացնում պարտքերը։
Կա՞ մեկը, որ տեսել է հայկական արտադրության ալյումինե ռադիատորները։ Թե՞ սա էլ արժանացավ նախորդների ճակատագրին՝ չբացված փակվեց կամ բացվելուց հետո փակվեց։
Հարկադիր կատարման ծառայության պետի նախկին տեղակալին աշխատանքից անօրինական ազատողը եղել է այն ժամանակվա արդարադատության նախարար Ռուստամ Բադասյանը, ով հիմա էլ զբաղեցնում է Պետեկամուտների կոմիտեի նախագահի պաշտոնը։ Այս մարդու ընդամենը մեկ անհիմն որոշման պատճառով, պետությանը մի քանի տասնյակ միլիոնի վնաս է հասցվել։
Վերջերս կառավարությունը պետական բյուջեից 2 մլրդ դրամի հերթական օժանդակությունը հատկացրեց ՏՏ ոլորտի ընկերություններին։ Մինչ այդ էլ՝ առաջին փուլով հատկացրել էր 1,5 միլիարդ։
Տարօրինակ բաներ են կատարվում Հայաստանի աշխատաշուկայում. մի կողմից՝ իշխանությունները հայտարարում են, որ աշխատատեղերը հազարներով ավելացել են, մյուս կողմից՝ պաշտոնական վիճակագրությունը զբաղվածների քանակի հազարներով կրճատում է արձանագրել։
Պետական բյուջեի հաշվին տարեկան հարյուրավոր միլիոներ ու միլիարդներ են ծախսում իրենց աշխատասենյակներն ու աշխատավայրերը պարբերաբար վերանորոգելու, թարմացնելու, կահավորելու, նոր կահույք ձեռք բերելու, գործուղումների անվան տակ արտասահմանյան վոյաժների մեկնելու, պետության հաշվին աշխարհով ման գալու, ճամփորդելու, հանգստանալու, թանկարժեք հյուրանոցներից օգտվելու համար։
Այս երկու առանցքային ոլորտներում տեղի ունեցող բացասական փոփոխությունների հետևանքով, ծառայությունների ոլորտում աճի տեմպերը կտրուկ դանդաղել են։ Հինգ ամսվա տվյալներով աճը կազմել է ընդամենը 3,7 տոկոս՝ եռամսյակի համեմատ նվազելով 1,3 տոկոսային կետով։
Խոսքն ավելի քան 2,3 մլրդ դոլարի մասին է։ Այդ գումարները վճարել են քաղաքացիներն իրենց աշխատավարձերից ու պետությունը՝ պետական բյուջեն։ Դրանք դուրս են եկել տնտեսությունից ու կուտակային կենսաթոշակային համակարգի միջոցով հավաքվել կենսաթոշակային ֆոնդերում։
Արտոնությունների վերացումը, որքան էլ առաջին հայացքից գուցե գայթակղիչ է թվում բյուջեի եկամուտներն ավելացնելու տեսակետից, նույնքան վտանգավոր է։ Եթե վաղը բոլոր արտոնությունները միանգամից հանվեն, կասկած չկա, որ դրանց իրական էֆեկտը շատ ավելի փոքր է լինելու բյուջեի եկամուտների վրա, քան արտոնությունների այն տպավորիչ ցուցանիշներն են, որոնք ներկայացվում են։
2024թ. հունիսին ՀՀ առևտրային բանկերի կողմից տրամադրված վարկերի ընդհանուր ծավալը կազմել է շուրջ 5.5 տրիլիոն դրամ կամ նախորդ տարվա նույն ամսվա ցուցանիշից 19.4%-ով ավելի: Այդ 19.4% աճին ամենամեծ նպաստումն ունեցել է սպառողական վարկերի աճը՝ 6.4 տոկոսային կետ։ 2024թ. հունիսին դրանց ծավալը՝ 1.25 տրիլիոն դրամ, գտնվել է պատմական ամենաբարձր մակարդակում։ Այն մեկ տարվա ընթացքում աճել է 29.5%-ով, իսկ միայն մեկ ամսում (մայիսի համեմատ) աճն արագացել է 4.5 տոկոսային կետով։ Վարկերի ընդհանուր ծավալի աճին հաջորդ ամենամեծ նպաստումն ունեն հիփոթեքային վարկերը՝ 4.8 տոկոսային կետ:
Իրական տնտեսության մեջ կատարված օտարերկրյա ներդրումների առումով Հայաստանում կատաստրոֆիկ վիճակ է։ Իշխանությունները համաշխարհային մակարդակի աճերից են խոսում, իսկ ներդրումներ չկան։ Ներդրումները կտրուկ նվազել են։
«ԼՈՒՅՍ» հիմնադրամը վերլուծել է ՀՀ տնտեսության սոցիալ-տնտեսական զարգացումները 2024թ. հունվար-հունիս ամիսներին։
Համակարգում լուրջ չարաշահումներ կան։ Պետպատվերով կամ անվճար բուժում ստանալու իրավունք ունեցող հիվանդներին պարտադրում են վճարել սեփական գրպանից։
Հայաստանի կառավարությունը հուլիսի 25-ի նիստում հավանություն է տվել Հայաստանի և Եվրասիական զարգացման բանկի միջև «Կայունացման և զարգացման եվրասիական հիմնադրամի միջոցներից ֆինանսական վարկի տրամադրման մասին» համաձայնագրին, որով Հայաստանը կստանա 100 միլիոն դոլարի բյուջետային վարկ:
Ծրագրով առաջիկա 3 տարիներին նվազագույն աշխատավարձի և կենսաթոշակի բարձրացման մասին չի խոսվում: Այսինքն՝ հաշվի առնելով գնաճի կանխատեսվող մեծությունները, ստացվում է, որ չբարձրացման դեպքում դրանք իրական արտահայտությամբ 2027թ.-ի վերջում շուրջ 16%-ով պակաս կլինեն 2024-ի տարեսկզբի համեմատ։
Մասնավոր փոխանցումների միջոցով Հայաստան մտնող ֆինանսական հոսքերը շարունակում են կրճատվել։ Այս տարի գրեթե 16 տոկոսով ավելի քիչ գումար է եկել։
Տնտեսագետ Հրանտ Միքայելյանը Հայաստանի տնտեսական ակտիվության աճի տեմպի կրճատումը, տնտեսական համեստ աճը, ինչին անդրադարձել է նաև Համաշխարհային բանկն իր ամսական ամփոփագրում, պայմանավորում է ոչ միայն արտաքին գործոնների թուլացմամբ, այլև Արցախի տնտեսության կործանմամբ։
Բյուջեում փող չկա թոշակ բարձրացնելու, նպաստ բարձրացնելու, պետական համակարգում զբաղված տասնյակ-հազարավոր աշխատողների չնչին աշխատավարձերը բարձրացնելու, անգամ բյուջեով ստանձնած ծախսերը լիարժեք կատարելու համար, իսկ պետական պաշտոնյաների պարգևավճարների համար գումար միշտ գտնում են։
Կար ժամանակ, երբ Նիկոլ Փաշինյանը հպարտանում էր հարկերի հավաքման աննախադեպ կատարողականներով, խոսում գերակատարումների մասին։ Ամեն ամիս շոուներ էր կազմակերպում կառավարության նիստերի ժամանակ։ Ամիսը չավարտված՝ հարկային մուտքերի բարձր կատարողականների վերաբերյալ տվյալներ էր հրապարակում։
Կառավարության իրականացվող հարկային քաղաքականությունը տանում է սրան։ Ու քանի դեռ Հայաստանում չկա հստակ և համակարգված տնտեսական քաղաքականություն, իսկ տնտեսական խնդիրները ստորադասվում են բացառապես բյուջեի եկամուտներին, այլ բան չի էլ կարող սպասվել։ Միկրոբիզնեսը, փոքր ու միջին բիզնեսն աստիճանաբար դուրս են գալու տնտեսական դաշտից, իսկ բիզնեսը կենտրոնանալու է խոշորների ձեռքում։
2018 թվականից հետո Հայաստանի տնտեսությունն ավելի շատ է կախված Ռուսաստանից. եթե մինչև 2018 թվականը Հայաստան-ԵԱՏՄ առևտրաշրջանառության 7 միլիարդ դոլարի 1.8 միլիարդն էր բաժին ընկնում ԵԱՏՄ-ին, ապա 2024 թվականին այս թիվը 3.5 անգամ աճել է, փոխարենը, եթե Հայաստան-Եվրամիություն առևտրաշրջանառության ծավալը 2018 թվականին կազմում էր 1.8 միլիարդ դոլար, ապա 2023 թվականին այդ թիվը նվազել է. ստացվում է՝ նախկին իշխանության օրոք էր տնտեսությունը դիվերսիֆիկացված։
Սերժ Սարգսյանի նախագության մեկնարկը, ժամանակային առումով, բարեհաջող չէր․ անգամ, կարելի է ասել, խիստ անբարենպաստ էր տնտեսության համար։
