Սա է մեր տնտեսության ու աճի կառուցվածքը, ինչը շատ ավելի մտահոգությունների տեղիք է տալիս՝ անկախ նրանից, թե ինչ կասեն իշխանությունները։ Տնտեսության կառուցվածքը շարունակում է վատանալ, իսկ աճը՝ մեծապես կախված լինել առևտրից ու ծառայություններից, որոնք կապված են գերազանցապես արտաքին հայտնի գործոնների հետ։
Իշխանությունները համատարած ավելացնում են քաղաքացիների հարկային պարտավորությունները, օր ու մեջ նոր բեռ են դնում։ Դա անում են՝ ինչպես բացահայտ, այնպես էլ՝ թաքնված։ Երբ տեսնում են, որ բացահայտ չի ստացվում, քողարկված են անում։ Այնպես են անում, որ մարդիկ գլխի չընկնեն, թե ինչն՝ ինչի մասին է։ Օրենքներն են փոխում, նորերն են ընդունում, բայց վերջում ամեն ինչ կոտրում են քաղաքացիների գլխին։
Հարկատուների փողը քամուն են տալիս, յուրացնում են ու վատնում, և դրա համար որևէ մեկը պատասխանատվություն չի կրում։ Ամենուրեք հարկերն են ծանրացնում, տույժ-տուգանքներ են ավելացնում, քաղաքացիների ու հարկատուների վրա նոր ֆինանսական բեռ են դնում, բյուջե են լցնում, որ հետո այսպես վատնեն։ Կարող են 6 մլն դոլար բյուջեից հանել ու ոչնչի համար տալ ինչ-որ երգչի։ Վեց միլիոնը տվել են ու ոչինչ չեն ստացել դրա համար։ Այնինչ՝ այդ 6 միլիոնով բազմաթիվ այլ խնդիրներ կարող էին լուծել։
Կառավարությունը, ինչպես Մրցակցության պաշտպանության, այնպես էլ Հանրային ծառայությունները կարգավորող հանձնաժողովների նախագահների պաշտոններում առաջադրել է գործող նախագահներին։ Առաջինում՝ Գեղամ Գևորգյանին, երկրորդում՝ Գարեգին Բաղրամյանին։
Չնայած հասարակության շրջանում առաջացած համատարած դժգոհություններին՝ Երևանի ՔՊ-ական իշխանությունը բոլորովին էլ մտադիր չէ հրաժարվել հասարակական տրանսպորտի ուղեվարձի բարձրացումից։ Այս փուլում դժգոհությունները մեղմելու համար, պարզապես որոշել են ժամանակ ձգել, կրքերը հանդարտեցնել։ Դրա համար ավագանու որոշումը ոչ թե հիմա կընդունեն, այլ մարտին։ Մանր-մունր վերանայումներ կանեն ու կընդունեն։
Փոխարենը՝ այլ երկրների և հատկապես Հնդկաստանի քաղաքացիներն են կտրուկ ավելացել։ Եթե մեկ-երկու տարի առաջ Հայաստանի փողոցներում հատուկենտ հնդիկների կարելի էր հանդիպել, ապա այսօր նրանք ամենուր են։ Եվ ոչ միայն հնդիկները։ Նրանք Հայաստան են գալիս հիմնականում աշխատելու համար։ Ու քանի որ անհամեմատ էժան աշխատուժ են, աստիճանաբար շուկայից դուրս են մղում տեղական աշխատուժը, որը խթանում է նաև Հայաստանի քաղաքացիների աշխատանքային միգրացիան։
Երբ արտագնա աշխատանքի մեկնողների այլ պետություններում ստացված եկամուտները հարկելու հետ կապված դժգոհությունները դուրս եկան փողոց, իշխանությունները շտապեցին փափուկ բարձ դնել նրանց գլխի տակ։ Հայտարարեցին, թե քննարկումներ են սկսել խնդրի վերաբերյալ, ու կարող է որոշակի վերանայումներ լինեն։
Կենտրոնական բանկի պարտավորությունների մեջ է մտնում ստուգել նաև «Ամերիաբանկը» ձեռք բերող բանկի, այդ թվում՝ բաժնետերերի կազմի վերաբերյալ ամբողջ տեղեկատվությունը, որից հետո հաստատել կամ մերժել գործարքը։
Անցնում են այն ժամանակները, երբ արտաքին հայտնի գործոնների արդյունքում պետական բյուջե օդից մեծ գումարներ էին մտնում, կառավարությունն էլ ներկայացնում էր, թե տնտեսությունն այնքան է զարգացրել, որ բյուջեն փողի որևէ խնդիր չունի։ Փողը երկնքից թափվում էր։
Ֆինանսական ու բանկային կայունությանը սպառնացող վտանգի անհիմն պատճառաբանությամբ, կառավարությունը վերցրեց բանկերի ռիսկը և հարկատուների ու քաղաքացիների հաշվին պարտավորվեց բանկերին փոխհատուցել շուրջ 220 մլրդ դրամ։ Ու քանի որ այդքան փող չուներ, որոշեց դա անել՝ պարտատոմսեր թողարկելով և բանկերին հանձնելով։
Կառավարությունն ինքնագոհ հայտարարում է, որ մեր տնտեսությունը գտնվում է աճի բարձր մակարդակի վրա, որ ՀՆԱ-ն մեծ տեմպերով ավելանում է։ Իսկ թե այդ ամենի մեջ ի՞նչ դեր ունեն արտաքին գործոնները, խուսափում է ասել։
Ընդամենը մի քանի օր առաջ էկոնոմիկայի նախարար Վահան Քերոբյանը քիչ էր մնում երդվեր, որ չի պատրաստվում հրաժարական տալ։ Բայց 10 օր էլ չանցած՝ հրաժարական տվեց։
Համաշխարհային հեղինակություն ունեցող բանկի հեռանալը կարող է վատ ազդակ լինել ոչ միայն գործող, այլև պոտենցիալ ներդրողների համար։ Բայց դա այն է, ինչ այսօր ունենք։ Ու այն, ինչ տեղի է ունենում, խոսում է Հայաստանի ներդրումային դաշտի, տնտեսության, ֆինանսական համակարգի և, վերջապես, իշխանությունների նկատմամբ օտարերկրյա խոշոր բիզնեսի վստահության մասին։ Մնացածը երկրորդական է։
Կար ժամանակ, երբ իշխանությունները հպարտանում էին, թե Հայաստանում ստեղծել են նպաստավոր պայմաններ ապրելու և աշխատելու համար, դրա համար էլ ռուսները նախընտրում են գալ Հայաստան։ Հիմա, երբ ռուսները հեռանում են, այլևս չեն խոսում «ապրելու և աշխատելու համար ստեղծված նպաստավոր պայմանների» մասին։
Սա ընդամենը մեկ օրինակ է, որը ցույց է տալիս, թե ինչի վրա են հիմնված մեր տնտեսության այդքան փառաբանված բարձր աճերը։ Որքան արտաքին միջավայրից Հայաստանի տնտեսության վրա փոխանցված դրական շոկերը թուլանում են, դրանց հետ կապված աճի տեմպերն ընկնում են, այնքան իշխանությունների զեղծարարություններն ավելի են կատարելագործվում։
Երբ Ազգային ժողովի ՔՊ խմբակցության հայտնի գործարար պատգամավորը քաղաքական թիվ մեկ ամբիոնից արդարացնում է Վրաստանի իշխանությունների այն քայլերը, որ տուգանում կամ արգելում են բեռնափոխադրողներին երկու բաքով լիցքավորված մեքենաներով մտնել Վրաստան, ո՞ւմ շահերն է սպասարկում՝ Վրաստանի՞, թե՞ սեփական բիզնեսի։
«Կարմիր գծերի» թանկացումը բարեհաջող ավարտելուց հետո, ինչպես և սպասվում էր, հիմա էլ անցել են քաղաքային տրանսպորտի ուղեվարձին։
Զարմանալի չէ, որ Նիկոլ Փաշինյանի ասած 193-194 հազար աշխատատեղերի ստեղծման, միջին աշխատավարձի կրկնապատկման պայմաններում սոցիալական իրավիճակը մեր երկրում գրեթե չի բարելավվում, աղքատությունը չի կրճատվում, ծայրահեղ աղքատներն էլ ավելանում են։
Հայաստանը, արձանագրած բարձր աճերով, ինչպես իշխանություններն են սիրում ասել, դարձել է համաշխարհային տնտեսության աճերի առաջատարներից մեկը։ Սակայն անգամ նման աճերի պայմաններում Հայաստանի տնտեսությունը շատ քիչ բան ունի առաջարկելու աշխարհին։
Պետական եկամուտների կոմիտեն վերջերս հրապարակեց անցած տարվա խոշոր հարկատուների ցանկը։ Մինչ իշխանությունները հպարտանում են տնտեսության բարձր ու համաշխարհային մակարդակի աճերով, այս ցանկը ցույց է տալիս մեր տնտեսության խղճուկ վիճակը։ Արտաքուստ խոշորների կողմից բյուջե վճարված հարկերն ավելացել են, բայց ավելացել են ոչ ամենևին տնտեսության, մասնավորապես՝ տնտեսության արտադրական հատվածի վճարած հարկերի հաշվին։
Անշարժ գույքի շուկայում անցած տարի առք ու վաճառքի գործարքների աննախադեպ իրավիճակ է գրանցվել. բացառությամբ 2020թ., երբ հայտնի պատճառներով շուկան գրեթե կանգնած էր, գրանցվել է 2018թ. հետո անշարժ գույքի առք ու վաճառքի ամենացածր ցուցանիշը։
Ի՞նչ էր անում Տիգրան Ավինյանն ԱՆԻՖ-ի տնօրենների խորհրդի նախագահի պաշտոնում։ Մի՞թե նա պատասխանատվության բաժին չունի նրանում, որ պետության փողերն արդյունավետ չեն ծախսվել, վատնել են։ Թե՞ տնօրենին աշխատանքից ազատելով՝ բոլոր հարցերը լուծվեցին։ Իսկ Տիգրան Ավինյանը հիմա էլ կարող է հանգիստ վայելել Երևանի քաղաքապետի պաշտոնը ու ժամանակին՝ լինելով ամենապատասխանատու պաշտոնյան կամ պաշտոնյաներից մեկը, ոչ մի պատասխանատվություն չկրել հիմնադրամում հարկատուների փողերն անարդյունավետ ծախսելու համար։
«Ակնհայտորեն, նախորդ տարվա վերջից սկսած՝ այս իշխանությունները հարկային արտոնությունները վերացնելու և նաև՝ հարկային ռեժիմը խստացնելու, հարկեր քերելու քաղաքականություն են որդեգրել: Մտահոգությունն այն է, որ հիմնականում վերցված են այն ուղղությունները, որտեղ որոշակի տնտեսական աշխուժություն կա, և այդ ոլորտները նպաստել են բարձր տնտեսական աճին:
Ռուս-ուկրաինական հակամարտությունից մեծապես շահեցին հատկապես հայաստանյան բանկերը։ Հակամարտության առաջին տարում, երբ ռուսական կապիտալի հոսքերը սկսեցին սպասարկվել հայաստանյան բանկերի միջոցով, ֆինանսական այս կառույցները մեծ շահույթներ ստացան։
Դժվար է չընդունել, որ ՀՀ տնտեսական ներուժը բավարար չէ 2024թ. պետբյուջեով ամրագրված տնտեսական աճի 7% տեմպն ապահովելու համար, և նկարագրված իրավիճակում դրան հնարավոր կլինի հասնել միայն արտածին բարենպաստ գործոնների առկայության պայմաններում։ Այսինքն՝ տնտեսական աճի կառավարության նախանշած տեմպի ապահովման ակնկալիքը նման է վիճակախաղով խոշոր գումար շահելու հույսին։
Պաշտոնապես Հայաստանում գնաճ չկա, առնվազն՝ տասներկուամսյա կտրվածքով։ Անցած տարվա դեկտեմբերին նույնիսկ սպառողական գների 0,6 տոկոս նվազում է գրանցվել՝ նախորդ տարվա համեմատ։
Վերջին երկու տարիներին արձանագրվող բարձր տնտեսական աճերի պայմաններում, թվում է, թե բանկերը պետք է մեծապես հետաքրքրված լինեին տնտեսության իրական հատվածի ֆինանսավորմամբ։
Ստեղծված նպաստավոր պայմաններում մի պահ տեղեկատվական տեխնոլոգիաների ոլորտում գրանցված աշխատատեղերի ակտիվ աճը դադարել է։ Ավելին, աշխատատեղերը, իշխանությունների հայտարարած ռազմավարական այս ճյուղում, սկսել են փակվել։
Շուտով հավանաբար մի վարկ էլ կվերցնեն՝ էլեկտրական ավտոբուսներ ու տրոլեյբուսներ բերելու, մեկ ուրիշ վարկ էլ՝ մետրոյի կայարանը կառուցելու համար։ Չնայած մետրոյի կայարանի համար, ամենայն հավանականությամբ, 60 միլիոնով չեն բավարարվի, շատ ավելի մեծ գումարի պարտքեր ներգրավելու անհրաժեշտություն կլինի։ Թեպետ ի՞նչ նշանակություն ունի, թե ինչքան կլինի. Հաստատ գիտեն, որ հետո իրենք չեն լինելու այդ պարտքերը վերադարձնողները։
Իշխանության ջանքերով Հայաստանի պետական պարտքը վերջին տարիներին մեծ տեմպերով ավելացել է, այն էլ գերազանցապես կառավարության վերցրած ահռելի պարտքերի պատճառով։ Բայց այսօր կխոսենք ոչ թե պարտքերի աճի, այլ սպասարկման մասին։ Այն մասին, թե ինչպիսի հսկայական գումարներ են վճարվում վերցրած պարտքերը փակելու համար։
