Վերջին տարիներին բարձր տնտեսական աճեր արձանագրելու գործում իշխանության համար փրկություն դարձած, բայց ժողովրդին ոչինչ չտվող արտաքին առևտուրն ահագնացող տեմպերով նահանջում է։ Մեծապես կրճատվել է հատկապես ներմուծումների վրա հիմնված արտահանումը։ Բոլոր հիմնական ուղղություններով ահռելի անկում է գրանցվել։
ՀՀ տնտեսական ակտիվության աճի տեմպն էականորեն դանդաղել է։ Տնտեսական ակտիվության աճի տեմպի դանդաղումը հիմնականում պայմանավորված է համեմատվող ցուցանիշներում ոսկու վերաարտահանման ազդեցության, ինչպես նաև նախորդ տարիներին բարձր աճ ապահովող գործոնների չեզոքացմամբ։ Վերջինս սպասելի երևույթ էր, և նման միտումների պահպանման պարագայում տնտեսական աճը տարվա համար կառավարության կանխատեսումներից ավելի ցածր կլինի։
Չնայած գործունեության նախորդ ոչ ամբողջական 7 տարիներին Նիկոլ Փաշինյանն ու իր վարչախումբը հասցրել են հեղափոխական տեմպերով ավելացնել պետական պարտքը, այսօր էլ նրանք շարունակում են ակտիվությամբ պետության վրա նոր պարտքային պարտավորություններ կուտակել։
Զարմանալի չէ, որ այդքանից հետո արտադրության ծավալները չեն հասել անգամ 2021թ. մակարդակին։ Չորս տարի առաջ Հայաստանում ավելի շատ համակարգիչներ, էլեկտրոնային ու օպտիկական սարքավորումներ էին արտադրվում, քան արտադրվել են այս տարի՝ ընդհուպ 2,6 անգամ աճից հետո։
Ապօրինի գույքի բռնագանձման շրջանակներում 2-3 տարի է՝ 1.7 մլրդ դոլարի բացահայտումներից են խոսում։ Դեռ մեծ հարց է, թե վերջում ինչ կմնա այդ գումարից։ Իսկ որ 7 տարում 11 մլրդ դոլարը վատնել են, խոսքը չկա։
2021 թվականից «շքեղության հարկի» քողի տակ քաղաքացիների գույքահարկի բեռը մինչև 2026 թվականը փուլային բարձրացրացնում են՝ 4-5 անգամ։ Զուգահեռաբար՝ վերացրեցին նաև ցածրարժեք գույք ունեցողների համար նախատեսված չհարկվող շեմը
SMS-ներով աշխատելու պրակտիկան հավանաբար շատ է դուր եկել կառավարության ՔՊ-ական վարչախմբին։ Նիկոլ Փաշինյանի հայտնի SMS-ային պաշտոնանկություններից հետո որոշել են հիմա էլ SMS-ային գրոհ կազմակերպել քաղաքացիների վրա։
Փոխարենը Փաշինյանը լռեց այն մասին, որ 2018-ին նախորդած 7 տարիների ընթացքում ևս ՀՆԱ-ն զգալի աճ է ունեցել՝ 33.5%-ով։ Ընդ որում, քանի որ այդ տարիների աճն ապահովվել է առանց արտածին գործոնների «օգնության», այն շատ ավելի կայուն ու արժեքավոր է, քան վերջին տարիների թվացյալ «բարձր» ցուցանիշները, որոնք ժամանակավոր բնույթ կրելով նվազում ու նվազում են։
Մինչ կառավարությունը փորձում է կաշառքով փակել շրջհարկի բարձրացումից դժգոհողների բերանը, փոքր ու միջին ձեռնարկատերերը պատրաստվում են վերսկսել բողոքի գործողությունները՝ ընդդեմ օրենսդրական այն փոփոխությունների, որոնք շատերի կյանքը վերածել են դժոխքի։
Կոռուպցիայի դեմ պայքարն ու նախկինների «թալանը» քաղաքական նպատակներով շահարկող Նիկոլ Փաշինյանն ակնհայտորեն շահագրգռված չէ ԱՆԻՖ-ի շրջանակներում պետական միջոցների թալանը բացահայտելու, առավել ևս՝ մեղավորներին պատասխանատվության ենթարկելու, պետությունից թալանած ու վատնած փողերը վերադարձնելու հարցում։
Հիփոթեքով բնակարան ձեռք բերելը վերջին տարիներին գայթակղիչ է եղել շատերի համար՝ հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ պոպուլիզմով տառապող ՔՊ-ական իշխանությունը, քաղաքացիների որոշ խմբերին գայթակղելու համար, անտեսելով հնարավոր բոլոր ռիսկերը, պարտավորություն է ստանձնել՝ վերադարձնել վճարված եկամտային հարկի գումարները։
Ազգային ժողովի ամբիոնը Նիկոլ Փաշինյանը վերածել է խեղկատակության թատրոնի։ Խորհրդարանում կառավարության ծրագրի 2024թ. կատարողականի հաշվետվությունն են քննարկում, փոխարենը ասի, թե իր ղեկավարած կառավարությունը որքանո՞վ է կատարել անցած տարվա առաջադրանքները, ամեն ինչից խոսում է, բացի ծրագրի 2024թ. կատարողականից։
ՔՊ-ական վարչախումբը երբեմնի հպարտ քաղաքացուն հիշում է միայն հարկելուց ու տուգանելուց։ Ինչքան կարողանում են՝ ժողովրդին քերում են, չեն ուզում մի բանով էլ ժողովրդի ձեռքը բռնել։ Ժամանակին ժողովրդի կյանքը բարելավելու խոստումներ էին տալիս, այսօր ձեռքերը ծալած հետևում են, թե ինչպես են մարդիկ օր օրի աղքատանում։ Մի կողմից՝ ոչինչ չարեցին սոցիալապես անապահով քաղաքացիների եկամուտներն ավելացնելու համար, մյուս կողմից՝ գնալով ակտիվանում է գնաճը։
Տարեսկզբի առաջին 2 ամիսներին նույնիսկ կուտակային կենսաթոշակային ֆոնդերի մասնակիցների կենսաթոշակային հատկացումները չեն կատարել։ Խոսքը տասնյակ միլիարդավոր դրամների մասին է, որոնք պիտի նստեին կենսաթոշակային ֆոնդերի մասնակիցների հաշիվներին ու շրջանառվելով՝ եկամուտներ ապահովեին նրանց համար։
Վերջին շրջանում բանկային համակարգում «գողությունների» ու զեղծարարությունների իսկական շքերթ է։ Մինչ բանկերն աջ ու ձախ վարկեր են շռայլում, քաղաքացիներն ահազանգում են այլ անձանց կողմից իրենց անունով վարկեր ձևակերպելու ու պարտավորություններն իրենց վրա թողնելու մասին։ Բազմաթիվ քաղաքացիներ հանկարծ հայտնաբերել են, որ վարկեր ունեն, որոնցից իրենք տեղյակ չեն։
Այս իրավիճակը չի բխում, առավել ևս՝ այն կառուցապատողների շահերից, որոնք տարբեր պատճառներով դեռևս չեն հասցրել իրացնել իրենց կառուցած շենքերը։ Գների նվազումը նրանց հաշվարկներում ֆինանսական կորուստներ է առաջացնում։ Ու երբ դրան ավելանում են լրացուցիչ պարտավորությունները՝ հարկերի ու տուրքերի տեսքով, խնդիրներն ավելի են սրվում։
Եթե գործող իշխանությունը շարունակի առաջնորդվել կարճաժամկետ շահերով՝ «անցքեր փակելու» մարտավարությամբ ու առանց երկարաժամկետ ռազմավարության, ապա ոչ միայն տնտեսական աճը, այլև պետության սոցիալական կայունությունը կարող է լրջագույն հարվածի տակ հայտնվել: Արդեն 7 տարի է, ինչ Փաշինյանն ու իր կառավարությունը փորձում են բոլորին մեղավոր կարգել իրենց իսկ ձախողումների մեջ, մինչդեռ պատասխանատվությունը միայն կառավարությանն է ու անձամբ Նիկոլ Փաշինյանինը։
Նախորդ տարվա հարկերի հավաքագրումը ձախողելուց և 223 մլրդ դրամ թերհավաքագրումից հետո, Պետեկամուտների կոմիտեն փորձում է տպավորություն ստեղծել, թե այս տարի իրավիճակը շտկվել է։ Օրերս ՊԵԿ-ից հայտարարեցին, որ առաջին եռամսյակի պլանը նույնիսկ գերակատարել են։ Նախատեսվածից ավելի հարկային եկամուտներ են հավաքել։
Եթե ռուս-ամերիկյան հարաբերությունների վերականգնմանը զուգահեռ, ռուսական շուկայի նկատմամբ տնտեսական պատժամիջոցների ազդեցությունն աստիճանաբար մեղմվի, Հայաստանի միջոցով իրականացվող վերաարտահանումներն ընդհանրապես կկորցնեն իրենց նշանակությունը։ Կկրճատվեն նաև ֆինանսական այն հոսքերը, որոնք ուղղված էին արտաքին առևտրի սպասարկմանը։ Սա կբերի այդ հատվածից թելադրված ազդեցությունների թուլացման՝ մեծացնելով ճնշումը՝ ինչպես ընդհանրապես տնտեսական աճի ու բյուջեի եկամուտների, այնպես էլ՝ ֆինանսական համակարգի ու արժութային շուկաների վրա։
Առաջին անգամ չէ, որ խոսվում է թուրքմենական գազը Հայաստան բերելու մասին։ Այդ առնչությամբ բանակցությունները սկսել են նախորդ իշխանությունները՝ դեռևս 2017թ. նախագահ Սերժ Սարգսյանի Թուրքմենստան այցելության ժամանակ։ Դրան հաջորդած շրջանում մի պահ նույնիսկ գործարքի կնքումը շատ մոտ էր, բայց իշխանափոխությունից հետո գործընթացը սառեց, չնայած «հեղափոխականները» պարբերաբար հայտարարում էին, թե պատրաստվում են Թուրքմենստանից գազ ներկրել Հայաստան։
Այսօր թոշակառուն Հայաստանում սոցիալապես անպաշտպան է, բախվում է բազմաթիվ խնդիրների հետ՝ կապված՝ ինչպես հարկային բեռի ուղղակի ավելացումների, այնպես էլ՝ պարենային ու ոչ պարենային ապրանքների, տարբեր առաջնային ծառայությունների գների կտրուկ բարձրացումների հետ։
Միացյալ Նահանգների նախագահն առևտրային պատերազմ է հայտարարել ամբողջ աշխարհին։ Գրեթե բոլոր գործընկեր երկրների հետ համատարած բարձրացնում է ներմուծման մաքսատուրքերը՝ ակնկալելով մի կողմից՝ պաշտպանել ներքին տնտեսությունը, մյուս կողմից՝ լցնել պետական բյուջեն։
Մյունխենի անվտանգության համաժողովի շրջանակներում (2025-ի փետրվար) Ադրբեջանի էներգետիկայի նախարար Փարվիզ Շահբազովի հանդիպումն ատոմային Էներգիայի միջազգային գործակալության (ՄԱԳԱՏԷ) գլխավոր տնօրեն Ռաֆայել Գրոսիի հետ հերթական անգամ վկայեց՝ Ադրբեջանը պատրաստ չէ վերջնականապես հրաժարվել ԱԷԿ-ի կառուցումից։
Աղքատությունը և անհավասարությունը շարունակում են մնալ մեր հասարակության ամենախոցելի իրողությունները։ Մյուս կողմից, միջին խավի դերն ու կշիռը տնտեսական ու քաղաքական գործընթացներում շարունակում է մնալ թույլ ու որոշակիությունից զուրկ։ Այնուամենայնիվ, ինչպիսի՞ն են կապիտալի հոսքերի, եկամուտների բաշխման տնտեսական իրավիճակի շարժի միտումները երկրում վերջին 7-8 տարիներին՝ այսպես կոչված «թավշյա հեղափոխությունից» ի վեր։
Գյուղատնտեսության մեջ հեղափոխական զարգացումներ չեն եղել, գյուղացին էլ անմասն է մնացել այն աջակցության ծրագրերից, որոնք գյուղացուն օգնելու անվան տակ իրականացրել են։ Գումարները ծախսել են, բայց դրանից գյուղացին ոչինչ չի շահել։ Արդյունքում՝ ունենք այն, որ գյուղատնտեսության մեջ տարիներ շարունակ բացարձակ առաջընթաց չկա։
Սպառողական վարկերի ակտիվացումը սպասելի էր՝ հաշվի առնելով մի կողմից՝ հիփոթեքի պասիվացումն ու բանկերում ազատ միջոցների ավելացումը, մյուս կողմից՝ այն հանգամանքը, որ հիմա էլ քաղաքացիները ստիպված սպառողական վարկեր են վերցնում՝ հիփոթեքով ձեռք բերված բնակարանները վերանորոգելու ու կահավորելու համար, այդ ճանապարհով ավելի խորացնելով վարկային շուկայի ռիսկերը։ Հատկապես որ, սպառողական վարկերի բեռը շատ ավելի ծանր է, ու դրանով պայմանավորված ռիսկերն անհամեմատ ավելի մեծ են։
Ժամանակին պարծենում էին բյուջեի եկամուտների բարձր կատարողականներով, ստվերի կրճատմամբ։ Վերջին տարիների ցուցանիշները գալիս են ապացուցելու, որ տնտեսության մեջ հարկերի հավաքման մակարդակը շարունակում է շատ ցածր մնալ։ Երբեմն-երբեմն նույնիսկ նվազում է. Այդպես եղավ 2022թ., այդպես էր նաև անցած տարի։
Այս ամենի հետևում՝ բացահայտ կամ թաքուն, ըստ ամենատարբեր չհերքվող տեղեկությունների, կանգնած է եղել հայտնի ՔՊ-ական գործարար պատգամավոր Խաչատուր Սուքիասյանը, որի բիզնեսն իշխանափոխությունից հետո համատարած ծաղկում է։ Անընդհատ նոր ոլորտներ են հայտնվում իշխանությանը սերտաճած այս ընտանիքի բիզնես կայսրությունում։ Ռուսական ոսկու վերաարտահանումները, դրանք հայկական արտադրության անվան տակ ներկայացնելը, Հայաստանի տնտեսության մեջ բարձր աճերի ու ակտիվ զարգացումների տպավորություն ստեղծելն էլ դրա արտահայտություններից մեկն է եղել։
Վերջին օրերին խորհրդարանում քննարկվում է կառավարության ծրագրի 2024թ. կատարողականի հաշվետվությունը։ Անկախ նրանից, թե ինչ է գրված այդ հաշվետվության մեջ, մի բան ակնհայտ է. Նիկոլ Փաշինյանի գլխավորությամբ՝ կառավարությունն իր ծրագրի նախորդ տարվա կատարողականը բոլոր առանցքային ուղղություններով տապալել է։ Նախատեսել են ցուցանիշներ, որոնք չեն կարողացել կատարել։
Մինչ կառավարությունը փորձում է տպավորություն ստեղծել, թե եկամուտների հայտարարագրման գործընթացը բնականոն հունով ընթանում է, և քաղաքացիները ոգևորված հայտարարագրեր են ներկայացնում, պաշտոնական թվերը բոլորովին այլ բանի մասին են խոսում։ Դրանք վկայում են, որ քաղաքացիները ոչ մի կերպ չեն հավատում կառավարության այն հորդորներին, որ եկամուտների հայտարարագրումն իրենց շահերից է բխում։
