Կառավարության որոշումը կվնասի դեղ արտադրող ընկերություններին

1995թ. հիմնադրվել է Լ.Մնջոյանի անվան Նուրբ օրգանական քիմիայի ինստիտուտը, որի աշխատանքներն ուղղված են եղել նոր դեղերի ստեղծմանը: Իր պատմության ընթացքում ինստիտուտն արտադրել և տնտեսության մեջ է ներդրել 15-16 դեղամիջոց:

Հայաստանի անկախացումից հետո, ֆինանսական դժվարություններով պայմանավորված, այդ դեղամիջոցների արտադրությունն ինստիտուտում դադարեցվել է: Սակայն 2006-2007թթ. ինստիտուտում վերականգնվել է 3 դեղամիջոցների արտադրությունը: Դրանց թվում են` «Գանգլերոնը», որը սրտանոթային համակարգի աշխատանքին է նպաստում, «Թեոդինը» (նյարդի բորբոքումների համար է նախատեսված, հատկապես` մեջքի նյարդերի), ինչպես նաև` «Դիտիլինը», որն օգտագործվում է վիրահատությունների ժամանակ` որպես մկանաթուլացնող միջոց: Այժմ ինստիտուտը մտադիր է նոր դեղամիջոց արտադրել` «Կապրոֆերը», որի նպատակն արյան հոսքի դադարեցումն է, այն շատ են օգտագործում հատկապես ատամնաբույժները` ատամը հեռացնելուց հետո արյան հոսքը դադարեցնելու նպատակով:

Դեղի գրանցման համար արդեն իսկ ինստիտուտը դիմել է Դեղերի և բժշկական տեխնոլոգիաների գործակալություն՝ ներկայացնելով դեղի գրանցման համար անհրաժեշտ բոլոր փաստաթղթերը, որպեսզի ինստիտուտին թույլատրեն վերականգնել նշյալ դեղի արտադրությունը (Ժամանակին ինստիտուտն արտադրել է «Կապրոֆեր».- Լ.Մ.): Նշենք, որ ի տարբերություն հանրապետությունում այսօր գործող դեղագործական բոլոր ընկերությունների` Լ.Մնջոյանի անվան Նուրբ օրգանական քիմիայի ինստիտուտը ոչ թե արտերկրից է բերում դեղերի հումքը, այլ տեղական հումքով դեղ արտադրող միակ հիմնարկությունն է:

Հարցազրույց Օրգանական և դեղագործական քիմիայի գիտատեխնոլոգիական կենտրոնի Լ.Մնջոյանի անվան Նուրբ օրգանական քիմիայի ինստիտուտի տնօրեն Վիգեն Թոփուզյանի հետ:

– Ընդհանրապես դեղերի շուկան ակտիվ է, Ձեզ այդ մրցակցությունն օգնո՞ւմ է, թե՞ խանգարում է:

– Մենք մեր ստեղծած հումքով դեղերն ենք շուկայում ներկայացնում, և այս հանգամանքն է պատճառը, որ ոչ մեկը մեզ չի կարող խանգարել, քանի որ նման բան ոչ մի դեղագործական ընկերություն չի անում: Իհարկե, եթե ես էլ, օրինակ` «Ասպիրինի» հումքը բերեի և այն դարձնեի դեղահաբ ու ներկայացնեի շուկայում, հնարավոր է, որ մոտ 10-12 ընկերություն հարձակվեր ինձ վրա: Բացի այդ, այդ ամենից մի տեսակ իրենց «անհարմար» կզգային նաև դեղեր ներկրող ընկերությունները: Այսինքն` մեր կազմակերպության գործունեությունը շուկայում ոչ մեկին չի խանգարում, և, փառք Աստծո, ոչ մեկը մեզ չի խանգարում:

– Այսինքն` Ձեր ստեղծած դեղերի անալոգները չկան:

– Գուցե և կան: Օրինակ` «Դիտիլինն» ունի իր անալոգը, որն օգտագործում են եվրոպացիները, սակայն այն, իր առավելությունից բացի, ունի նաև թերություններ` ի տարբերություն մեր «Դիտիլինի»: Օրինակ, մեր ստեղծածը կարճատև ազդեցություն կարող է ունենալ, իսկ այն երկարատև է, բայց արդյոք 15-20 րոպե վիրահատական ընթացքի համար միտք ունի՞ 3 ժամանոց թուլացում կատարել: Մեր ստեղծածն, ի տարբերություն տվյալ դեղի անալոգի՝ կարող է նաև 3 ժամանոց մկանաթուլացում ապահովել, օրինակ` կաթիլային եղանակով, անընդհատ պահպանելով օրգանիզմում դեղի անհրաժեշտ կոնցենտրացիան, որի ազդեցությունն ընդամենը կաթիլային սրվակի փականը փակելիս` վերանում է 5-10 րոպե անց: Այսինքն` մեր ստեղծածը կառավարելի է, ու, բացի այդ, մենք ստեղծել ենք տվյալ դեղամիջոցի թե՛ լուծույթային տարբերակը, և թե՛ դեղահաբը (կապսուլան):

– Փաստորեն, Հայաստանի անկախացումից հետո Դուք փորձել եք վերականգնել դեղերի արտադրությունը: Արդյոք այժմ դրանցից ստացված եկամուտը բավարա՞ր է այս գիտական ինստիտուտի ծախսերը հոգալու համար: Որքա՞ն եկամուտ եք ստանում այժմ դեղերի արտադրությունից:

– Մենք կարողանում ենք տարեկան 50-70մլն դրամ ստանալ` կախված մեր երեք դեղերի պահանջարկից: Այդ գումարի գրեթե կեսը մինչև վերջին տարին, այսինքն` մինչև այս նոր տարվա սկիզբը ծախսվում էր գիտական համակարգը և արտադրական համակարգը պահպանելու համար: Մինչև այսօր պետությունը մեզ արտադրության համար ոչ մի կոպեկ չի տվել, մեզ մոտ արտադրությունն ամբողջությամբ ինքնաֆինանսավորման վրա է, իսկ դա, բնականաբար, իր հոգսերն ունի: Ես այս ամենի մասին, սակայն, դժգոհությամբ չեմ ասում, որովհետև մենք արդեն վարժվել ենք այդ ձևով աշխատելուն, պարզապես թող չխանգարեն:

– Խանգարո՞ւմ են:

– Այն էլ ինչպե՜ս: ՀՀ կառավարության որոշումը, համաձայն որի` 2013 թվականի հունվարի 1-ից բոլոր դեղագործական ընկերությունները պետք է անցնեն եվրոպական CPM (Good Manufacturing Practice՝ Պատշաճ արտադրական գործունեություն) չափանիշների հավաստագրման գործընթացը, մենք այլևս դեղ չենք կարողանում արտադրել: Ըստ այդ որոշման՝ դեղերի ստեղծման համար հատուկ եվրոպական պայմաններ պետք է ունենանք, այսինքն` այդ GPM կոչվածը, որը չունենք: Ցավոք, մեր բոլոր դեղերը վերջանում են կամ արդեն վերջանալու վրա են, և այս տարին համընկել է մեր նոր դեղերի արտադրության թվականի հետ:

Այսինքն` հենց այս տարի մենք պետք է այդ դեղերը կրկին արտադրելու համար թույլտվություն ստանայինք Դեղերի և բժշկական տեխնոլոգիաների գործակալությունից, որը, սակայն, դեղ արտադրելու իրավունք մեզ չի տալիս, իսկ դա վերաբերում է և՛ նոր դեղի գրանցմանը, և՛ հների վերագրանցմանը: Ես, իհարկե, երկու ձեռքերով կողմ եմ այդ գաղափարին, որ անհրաժեշտ է դեղերի ստեղծման հատուկ պայմաններ ունենալ, սակայն այժմ մեր բոլոր դեղագործական ընկերություններից և ոչ մեկը չունի այդ հնարավորությունները: Այսինքն` ի՞նչ է ստացվում, գնում ենք շուկան սպանելո՞ւ, ներքին արտադրողին դուրս մղելո՞ւ ուղղությամբ, և թողնելու, որպեսզի լինեն դրսից ներկրվող դեղե՞րը միայն: Սա կնշանակի` 100% կախվածություն դրսից: Ես միայն այսպես կարող եմ ենթադրել:

Իհարկե, մենք բոլորս պետք է ձգտենք և գնանք դեպի ավելի որակյալ կյանք ու կողմ ենք դրան, բայց դա պետք է լինի ռեալ: Չի կարելի անմիջապես եվրոպական չափանիշները բերել և դնել մեր սեղանին, երբ մենք դեռ վարժ չենք, այսպես ասած՝ «դանակ-պատառաքաղով ուտելուն». եվրոպական համեղ սթեյքը չի սիրում ձեռքով ուտել: Եկեք կամաց-կամաց ներդրումներ կատարենք և աստիճանաբար գնանք ու հասնենք այդ չափանիշներին: Իհարկե, դա պետք է լինի այն կետը, որին մենք պետք է ձգտենք, բայց դրա համար ժամանակ է պետք: Իսկ այժմ, փաստորեն, մենք ունենք մի իրավիճակ, որ GMP չունենալու պատճառով` Դեղերի և բժշկական տեխնոլոգիաների գործակալությունը ոչ մի դեղ չի գրանցում: Խնդիր չկա, եկեք չարտադրենք, բայց հիվանդները մեզ են զանգում, իսկ մենք դեղ չունեք, ասեք՝ ի՞նչ պատասխանենք նրանց:

– Դրսից դեղերի հումք ներկրող և այստեղ դեղ պատրաստող ընկերությունների վիճակն ինչպիսի՞ն է:

– Նրանցից լավ տեղյակ չեմ, սակայն, համենայնդեպս, նրանց վիճակն էլ փայլուն չէ: Հարցն այն է, որ մենք մեր արտադրանքի կատարելագործման ուղղությամբ աշխատում ենք և անում ենք հնարավորը` հիվանդին գոհացնելու համար: Օրինակ, դեղերի տուփերի ձևավորումն ենք բավականին լավացրել, սակայն կարծում եմ` այս դեպքում ամենակարևորը դեղի բովանդակությունն է, ոչ թե դրա արտաքին տեսքը` «հագուստը»: Իհարկե, կան պահանջներ, որոնք ընդունում եմ, օրինակ` այն, որ դեղը պետք է ստեղծվի արտակարգ մաքուր պայմաններում: Ես դրա ամենամեծ ջատագովն ու կողմնակիցն եմ, սակայն ցույց տվեք ՀՀ-ում որևէ դեղագործական ընկերություն, որն այդ պայմաններն ունի:

Այդ ամենին մի օրում չի կարելի հասնել: Երկու տարի առաջ, երբ քննարկում էին GMP չափանիշներին անցնելու հարցերը, առաջին խնդիրը, որի մասին ես բարձրաձայնել եմ Ծաղկաձորում տեղի ունեցող կոնֆերանսի ժամանակ՝ դա հստակ պահանջների ու չափանիշների մշակումն է, որովհետև, եթե չկան սեղանին դրված հստակ չափանիշներ, ապա ես կարող եմ գնալ և ինչ-որ ձևով ապահովել իմ դեղարտադրության համար անհրաժեշտ մաքրությունը, որոնք, սակայն, ստուգողին կարող են չբավարարել: Այսինքն` այստեղ կամայականությունները շատ կարող են լինել, ու կոռուպցիայի տեղ է ասես բացվում: Առայժմ այդպես է, չափանիշները հստակ սեղանին դրված չեն. մի բան են ասում ընդամենը` գնացեք` եվրոպականը տեսեք, ու վերջ, մեզ պետք է եվրոպական…

– Դիմե՞լ եք կառավարությանը, վարչապետին կամ ինչ-որ պետական կառույցի, տեղեկացրե՞լ եք արդյոք, որ մարդկանց անհրաժեշտ է տվյալ դեղը, որը, փաստորեն, այլևս չեք կարողանում արտադրել:

– Դիմել եմ, ասում են՝ կարգը պետք է պահպանվի, ու վերջ: Օրինակ` դեղագործությունը կառավարության կողմից ընտրվել է առաջնային ուղղություններից մեկը: Այս ուղղությամբ մի խորհուրդ են ստեղծել, որի անդամն եմ նաև ես: Երբ որևէ բան բարձրաձայնում ես, որը չի համընկնում մեր ղեկավարության ծրագրերի հետ, ապա այդ առաջարկը մի կողմ դնելու ցանկություն է նկատվում:

Օրինակ` կառավարության կողմից նախատեսվում է` որոշակի գումար տրամադրել, որպեսզի տեղական դեղերի արտահանումն ակտիվանա: Առաջին հայացքից թվում է, թե` ինչ լավ բան է, չէ՞, պետությունը մտածում է դեղարտադրողների արտադրանքի արտահանման, հետևաբար և` նրանց շահույթը մեծանալու մասին: Սակայն հարց է, թե այդ գումարը որտե՞ղ պետք է ներդրվի` հայկական հումքով ստեղծված դեղերի՞ արտահանման մեջ, թե՞ դրսից բերված հումքից Հայաստանում ստեղծված արտադրանքի մեջ, քանի որ, օրինակ` որևէ ուզբեկ կարող է, ասենք, Հնդկաստանից նույն նյութը բերել և տեղում դեղահաբ ստեղծել: Կարծում եմ՝ այդ գումարը պետք է ներդրվի Հայաստանում ստեղծված դեղերի՝ հայկական բրենդի մեջ:

Ես բարձրաձայնում եմ այս ամենի մասին, իսկ Էկոնոմիկայի նախարարն ինձ հարցնում է՝ «Ինչի հայկական դեղ կա՞»: Իսկ ես, ցավոք, ստիպված եմ արդեն իմ նախարարին ասելու, որ Հայաստանում տարիներ շարունակ գոյություն ունի մի կազմակերպություն, որի հիմնական նպատակը դեղ ստեղծելն է, և որն արդեն իսկ ստեղծել է 14-15 անուն դեղ: Այսօր գոյություն ունի դեղերի հայկական բրենդ, որը ճանաչված է. ինչո՞ւ են այսօր ուկրաինացիները և բելառուսները գալիս մեր դուռը ծեծում: Պարադոքսալ կարող է հնչել, բայց նույն Ուկրաինայում ինչ-որ մեկը «Դիտիլին» է արտադրում, բայց ուկրաինական ընկերությունը գալիս և մեզնից է այն գնում: Ի՞նչն է պատճառը: Երկու պատճառ կարող է լինել՝ դեղի որակը և գինը, հակառակ դեպքում` մեզ մոտ չէին գա:

– Իսկ այդ եվրոպական չափանիշներն ու պահանջները շա՞տ բարձր են, որ չեք կարողանում հասնել:

– Բարդ պահանջ չի, ծախսատար է: Որոշ ընկերություններ դրան հասնելու համար բավականին գումարներ են ներդրել, սակայն այդ պահանջներին չեն հասել:

– Իսկ ինչո՞ւ դեղ արտադրող ընկերությունները չեն բողոքում այդ որոշման դեմ, օրինակ` բողոքի ցույց կամ ինչ-որ նման մի բան չեն կազմակերպում՝ խնդիրը բարձրաձայնելու նպատակով:

– Միակ «բունտ» անողն այնտեղ ես կարող եմ լինել, որովհետև լրիվ անկախ եմ, իսկ նրանք ինչ-որ անտեսանելի թելիկներով կապված են: Ի՞նչ եք կարծում, եթե ձեզ 500 միլիոնի վարկ տային, դուք նման բան կանեի՞ք:

Պետք է մի բան նկատի ունենալ. մենք գիտնականներ ենք և, ի տարբերություն հանրապետությունում այսօր գործող դեղագործական բոլոր ընկերությունների, մենք ինքներս ենք ստեղծում դեղահումքը, այնուհետև ստանում դեղը և այն տալիս ենք մեծածախ վաճառողներին՝ դեղատներում տարածելու, վաճառելու համար: Մենք, չեմ վարանի ասել, ակադեմիական համակարգում միակ կազմակերպությունն ենք, որն անմիջապես ժողովրդական տնտեսությանն ապրանք է տալիս դեղի տեսքով:

Այժմ սպասում եմ. եթե Դեղերի և բժշկական տեխնոլոգիաների գործակալությունն այս տարի ինչ-որ մի ընկերության որևէ դեղ գրանցի` դրա արտադրությունը սկսելու համար, այդ դեպքում արդեն իմ դիրքորոշումը կփոխվի, կգնամ պատերազմի: Ուրիշ բան, եթե ընկերությունը մի քանի տարվա արտադրության լիցենզիաներ ունենա, որոնք դեռ ուժի մեջ են. խոսքը նոր լիցենզիաների հատկացման մասին է:

Մի անգամ Ակադեմիայի ժողովում ես բողոքեցի այդ միջազգային չափանիշներից: Ախր չի կարելի եվրոպական չափանիշներ պահանջել այս իրավիճակումգ այդ դեպքում էլ մենք ակնկալում ենք միջազգային չափանիշներին համապատասխան վարձատրություն: Չի կարելի մարդուն վճարել ինչ-որ 8-րդ երկրի չափանիշներով և պահանջել ամենաառաջատար երկրի չափանիշներին համապատասխան արդյունքներ, հին կոշիկով ֆուտբոլ չես խաղա, ինչպես եվրոպական որոշ թիմեր են անում, կամ՝ ցնցոտիներով բանկետ չեն գնումգ Գիտության մեջ մեզ նայում են` որպես խորթ զավակի, և պետությունն ամենավերջում է մտածում գիտնականի մասին, համեմատեք գիտական որևէ հիմնարկի միջին աշխատավարձը նախարարությունում աշխատողի աշխատավարձի հետգ պատկերը ակնհայտ կլինի:
«168 ԺԱՄ»