«Կարո՞ղ էի ես կանխել պատերազմը, իհարկե, կարող էի…». Նիկոլ Փաշինյանի արդարացումները

Հատված՝ Նիկոլ Փաշինյանի օնլայն հարցազրույցից

Մոդերատոր. «Սիվիլնեթ»-ից Արշալույս Մղդեսյանն է հարցնում՝ 1992 թ.-ից ի վեր՝ միջնորդների առաջարկած կարգավորման բոլոր պլաններն ընդունել են նախկին ԼՂԻՄ-ի՝ որպես քաղաքական միավորի, սահմանները։ 2020 թ.-ի պատերազմում այդ սահմաններն էապես փոխվել են։ Ներկայում ՀՀ-ն ունի՞ արդյոք պաշտոնական դիրքորոշում, թե որոնք են Լեռնային Ղարաբաղի սահմանները։ Եթե բանակցությունները երբևէ մեկնարկեն, Հայաստանն արդյո՞ք բարձրացնելու է Շուշիի ու հատկապես Հադրութի դեօկուպացիայի հարցը։

Եվ որպես շարունակություն՝ FIP.am-ից (Փաստերի ստուգման հարթակից հարցնում են)՝ Հայաստանը քայլեր ձեռնարկո՞ւմ է ԼՂ ինքնավար մարզի տարածքային ամբողջականության հարցը բանակցային գործընթացի մաս դարձնելու համար, և այս հարցի վերաբերյալ ի՞նչ դիրքորոշում ունեն ԵԱՀԿ ՄԽ համանախագահ երկրները։

Նիկոլ Փաշինյան. Գիտեք, ամենակարևոր, բայց նաև որոշակի դժվարություններ ունեցող թեման այն է, որ մենք կարողանանք հանրության հետ խոսելիս ներկայացնել Լեռնային Ղարաբաղի հարցի բանակցային գործընթացի բոլոր շերտերը, և այս հարցին պատասխանելու համար ես ուզում եմ մեր բոլորի ուշադրությունը հրավիրել մի թեմայի վրա՝ ի սկզբանե արձանագրելով, որ այդ թեման գուցե թե չկարողանամ մինչև վերջ բացել և բացահայտել՝ մի շարք նկատառումներով։

Տեսեք՝ բանակցային ողջ գործընթացի ընթացքում երբեք, երբեք, ոչ մի անգամ չի վիճարկվել, ոչ մի իշխանության և ոչ մի բանակցողի կողմից, չի վիճարկվել Լեռնային Ղարաբաղում ապրած ադրբեջանցիների իրավունքների հարցը։ Երբեք չի վիճարկվել։ Ես սրա մասին մի քանի անգամ հրապարակային խոսել եմ, և նաև՝ նախկինում բանակցությունների մասնակցած շրջանակների ներկայացուցիչները գոնե այս մասով հաստատել են։ ԼՂ ինքնավար մարզը երբեք ոչ մի անգամ բանակցային գործընթացում չի դիտարկվել՝ որպես զուտ և միայն հայկական միավորում, որովհետև ԼՂ ինքնավար մարզում, այն փաստի բերումով, համենայն դեպս, բանակցություններում դա արձանագրված է և բանակցային սկզբունքներում դա արձանագրված է, որ ԼՂ ինքնավար մարզում ապրել են նաև ադրբեջանցիներ, և նրանց իրավունքների պաշտպանությունը եղել է բանակցային թեմայի մեջ։

Հիշում եք՝ ես մի քանի անգամ խոսել եմ նրա մասին, որ այն բանակցային բովանդակության մեջ, որտեղ խոսվում էր ԼՂ վերջնական կարգավիճակի ճշգրտման համար նախատեսվող հանրաքվեի մասին, խոսք էր գնում ԼՂ ողջ բնակչության մասին։ Ի՞նչ է նշանակում՝ «ողջ բնակչություն». նշանակում է՝  ոչ միայն հայկական բնակչություն, այլև ադրբեջանական բնակչություն։

Եվ ես նախկինում մի քանի անգամ գոյություն ունեցած բանակցային գործընթացի վերաբերյալ իմ վերապահումները արտահայտելիս նաև շեշտադրումներ եմ արել. ասել եմ հետևյալը՝ ենթադրենք, ինչու եմ ասում՝ ենթադրենք, որովհետև դա փաստ չէ, որ այդպես էլ կլիներ, կամ եթե, լինելու դեպքում էլ՝ երբ կլիներ։ Ենթադրենք՝ այդ հանրաքվեն, ենթադրենք՝ հայկական մեկնաբանությամբ պիտի տեղի ունենար, իսկ հայկական մեկնաբանությամբ՝ տեղի չէր ունենալու երբեք, բայց ենթադրենք, եթե հայկական մեկնաբանությամբ տեղի ունենար, իսկ հայկական մեկնաբանությունը երբեք չի ժխտել, որ այդ հանրաքվեին պոտենցիալ պետք է մասնակցեն նաև ԼՂ ադրբեջանցիները։ Ենթադրենք՝ ԼՂ ադրբեջանցիները պիտի մասնակցեին այն չափով, ինչ չափով մեկնաբանում էր, մեկնաբանում է հայկական կողմը, հիմա, երբ ինքնորոշման իրավունքը, ենթադրենք, իրացվում էր հայկական կողմի մեկնաբանությունների շրջանակում, հարց՝ իսկ ԼՂ ադրբեջանցիները այդ համատեքստում նրանք էլ իրենց հերթին կարո՞ղ էին արդյոք բարձրացնել իրե՛նց ինքնորոշման սկզբունքը։ Եվ էս պարագայում ինչպիսի՞ հարաբերություններ պիտի առաջանային, ընդ որում, ես չեմ խոսում, ես, այսպես ասած, ազատ մեկնաբանություն չեմ անում, ես խոսում եմ բանակցային եղած բովանդակության նրբությունների մասին, որոնք հրապարակային մինչև օրս ոչ մի անգամ չեն քննարկվել։ Եվ այս համատեքստում ԼՂԻՄ տարածքային ամբողջականության ի՞նչ պատկեր պիտի արձանագրվեր։

Այսինքն՝ ես գիտե՞ք՝ ինչ եմ ասում. տեսեք՝ այսօր հնչում են մտքեր, արվում են հայտարարություններ, որոնք իրականում բանակցային՝ 2018թ.-ի դրությամբ առկա բանակցային բովանդակության հետ ոչ մի իրական կապ չունեն, կամ էլ այդ բանակցային բովանդակությունից մի նախադասություն է վերցված, և այդ նախադասությունը դարձնում ենք դրոշակ։ Բայց այդ փաթեթը մի նախադասությունից չի, բարեբախտաբար թե դժբախտաբար, տեղի ունեցած, նույնիսկ մի փաստաթղթից չի, հասկանո՞ւմ եք, ձևավորված։ Եվ երբ որ ես ասում եմ, որ 2016 թվականին բանակցային գործընթացում տեղի ա ունեցել աղետ, հենց էս համատեքստը նկատի ունեմ, որը մի շերտանի չի։ Ասում եմ՝ բանակցային գործընթացը մի հարցի մեջ նշվում է, չէ՞, մի նախադասություն է ձևակերպված, որ էսպես է ձևակերպվել, բայց ԼՂ ինքնավար մարզը երբե՛ք, երբե՛ք չի դիտարկվել էդ բանակցային բովանդակությունում՝ որպես զուտ հայկական միավորում. այն ընկալվել է և դիտարկվել է, և արձանագրվել է՝ որպես հայկական և ադրբեջանական միավորում՝ առնվազն բնակչության մասով նկատի ունեմ։

Եվ երբ որ դիտարկում ենք հարցը, պետք է դիտարկենք այս տեսակետից։ Եվ էլի եմ ասում՝ լավ, Լեռնային Ղարաբաղի ադրբեջանական բնակչություն. բնակիչ նշանակում է՝ այնտեղ բնակելու իրավունք ունեցող. որտե՞ղ պետք ա բնակվեր, որտե՞ղ։ Լավ, ինձնից առաջ բանակցողները թող ասեն՝ որտե՞ղ պետք ա բնակվեր, իսկ որ հայկական կողմը բանակցություններում ընդունել է այս իրողությունը, ես դա կարող եմ ապացուցել անհրաժեշտության դեպքում, ոչ թե՝ մեկնաբանել, այլ՝ ուղղակի տեքստային առումով ապացուցել։

Եթե դուք հարցնեք՝ թե էդ ի՞նչ աղետ ա տեղի ունեցել 2016 թվականի բանակցությունների մեջ, ես կպատասխանեմ հետևյալը՝ որ տեղի է ունեցել շատ կարևոր մի բան. 2016 թվականին ներկայացվել է առաջարկությունների 3 փաթեթ, որտեղ 2011թ.-ից ի վեր՝ առաջին անգամ չի ներառվել նախադասություն այն մասին, որ ԼՂ-ն ստանում է միջանկյալ կարգավիճակ։ 2016թ.-ին երեք այդպիսի…

Մոդերատոր. Ո՞ւմ կողմից է ներկայացվել։

Նիկոլ Փաշինյան. Համանախագահների, բնականաբար, ո՞ւմ կողմից։ Սա առաջինն է,  բայց աղետը սա չի. այդ փաթեթներում նշվել է, որը, իմիջիայլոց, մեր կողմից՝ հայկական կողմի կողմից, բնականորեն, շատ լայնորեն քարոզվում է և գովազդվում է, նորմալ է, որ ասում են՝ Լեռնային Ղարաբաղը ունի Օրենսդիր մարմին էդ բանակցային փաթեթում, երբ որ ասվում է՝ Լեռնային Ղարաբաղը ունի Դատական իշխանություն և այլն, և այլն, բայց ոչ մեկը չի ասում, որ ԼՂ էդ ժամանակավոր իրավիճակը և կարգավիճակը ճշգրտելու հարցը, ըստ էդ բանակցային բովանդակության,  տեղափոխվել է ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհուրդ։ Եվ ասվել է, որ ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհուրդը, խորհրդակցելով Ադրբեջանի հետ, Հայաստանի հետ, խորհրդակցելով ԵԱՀԿ ՄԽ համանախագահների հետ, խորհրդակցելով ԵԱՀԿ նախագահողների հետ՝ որոշում է կայացնում այ էս  իմ նշած  համակարգերի իրավական և պրակտիկ կիրառման նրբությունների վերաբերյալ։ Այստեղ ի՞նչ պրոբլեմ կա. պրոբլեմը հետևյալն է, իմիջիայլոց, ասեմ ձեզ՝ բանակցային ողջ գործընթացում հայկական կողմի դիրքորոշումը եղել է, որ ամեն ինչ անել, որպեսզի հարցի լուծումը վերջնական լինի ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահության տիրույթում։ 2016-ում, ըստ էության, հարցի լուծման պարամետրերը տեղափոխվում է ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհուրդ։

Եվ եթե դուք ուշադրություն դարձրած լինեք 2017թ.-ին Առաջին նախագահ Լևոն Տեր-Պետրոսյանի՝ Հանրային հեռուստատեսությամբ տված հարցազրույցին, ինքն այնտեղ ասում է, որ ԼՂ կարգավիճակը որոշելու է միջազգային հանրությունը։ Ինքը հենց էս նկատի ունի, բայց հիմա՝ եկավ բանը հասավ ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհուրդ։ Կանխատեսելի՞ է  արդյոք, թե ինչ որոշում է կայացնելու էս հարցով  ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհուրդը, որովհետև ի՞նչ հարց է էստեղ լուծվելու. այստեղ լուծվելու է մի հարց՝ որ Լեռնային Ղարաբաղի՝ մինչև վերջնական կարգավիճակը լինելը, ի վերջո,  թեկուզ միջանկյալ կարգավիճակով, Ղարաբաղը, ի վերջո, ո՞ր երկրի մաս ա կազմում։

Երբ որ սա ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդում ա, սա դառնում ա շատ կանխատեսելի մի լուծում։ Ինչո՞ւ, որովհետև 1993 թվականի ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհուրդն ընդունել ա բանաձև, հենց էդ նույն մարմինը, որը, ինչպես գիտենք, միջազգային իրավակարգի բարձագույն մարմինն է, ընդունել ա բանաձև,  որտեղ ասվում ա… 1993 թվականին, ուշադրություն դարձրեք, երբ որ Ադրբեջանի, Հայաստանի անկախությունը ճանաչել է ամբողջ միջազգային հանրությունը, և Ադրբեջանը, և Հայաստանը ՄԱԿ-ի անդամ են… ընդունել ա բանաձև, որտեղ ասել ա հետևյալը՝ ա) Ադրբեջանի՝ Լեռնային Ղարաբաղի տարածաշրջան, ասել ա հետևյալը՝ որ ճանաչում ա Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականությունը և սահմանների անխախտելիությունը։ Այս աղետն ա տեղի ունեցել 2016 թ.-ին՝ բանակցային գործընթացում։ Եվ էս ա պատճառը, որ ես ասում եմ, որ 2018 թվականի դրությամբ առկա բանակցային բովանդակությամբ… Հա, բայց ինչով ա սա կարևոր. կարևոր է նրանով, որ եթե ԼՂ-ի էդ կարգավիճակն արձանագրվում է, նշանակում ա՝ նրա վերջնական կարգավիճակի ճշգրտումը պետք ա տեղի ունենա Ադրբեջանի սահմանադրության համաձայն։

Մոդերատոր. Պարոն վարչապետ, եթե թույլ կտաք, երկու հարց տամ Ձեր ասածի վերաբերյալ։ Նախ՝ այդ 1993 թվականի ՄԱԿ-ի ընդունած որոշմանը անդրադառնալով՝ Լեռնային Ղարաբաղը անկախ Ադրբեջանի կազմում երբեք չի էլ եղել. այսինքն՝ ճանաչվում էր Ադրբեջանի սահմանները՝ Լեռնային Ղարաբաղը ներառյա՞լ։

Նիկոլ Փաշինյան.  Այո, և գիտեք… շատ վատ ա, մի կողմից՝ վատ ա, մյուս կողմից՝ վատ չի, որովհետև այդ փաստաթղթերը հրապարակված են, հասկանո՞ւմ եք։ Դուք հիմա,  այսօր հիմա այս պահին մեզ հետևող հեռուստադիտողները կարող են ուղղակի մտնել ինտերնետ և բացել և գտնել էդ տեքստերը. դրանք ազատ տեքստեր են։

Եվ հասկանում եք, էս ամեն ինչը… տեսե՛ք, հենց սրա համար եմ ես ասում, որ մենք մի խնդիր ունենք, և ես հիմա ուզում եմ հաղթահարել էդ խնդիրը, և ես պիտի՛ հաղթարահեմ էդ խնդիրը։ Ես չեմ ուզում, որ հիմա էկրանների առաջ խոսեմ մի բան, բանակցային սեղանների շուրջ՝ մի բան, հետո գամ-պատմեմ ժողովրդին էլի ուրիշ բան։ Բայց էս իրողությունները մենք առանց հաշվի առնելու… այո, գիտե՞ք ինչ, մեր մեծագույն պրոբլեմը գիտե՞ք որն ա, որ մենք, այո, երկար ժամանակ մենք մեր դիրքորոշումները հայտարարել ենք և դարձրել ենք պրոպագանդայի առարկա։

Իմիջիայլոց, ասենք, էն, ինչը որ ասում եմ, ոչ մի բանը գաղտնիք չի՝ հրապարակային է.  ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհդրի բանաձևը։ Այո, 1993թ.-ին ՄԱԿ Անվտանգության խորհուրդն ընդունել ա բանաձև, որտեղ ասվում ա, որ Ադրբեջանի Լեռնային Ղարաբաղի տարածաշրջան, որտեղ ասում ա, որ ճանաչում ա Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականությունը և սահմանների անխախտելիությունը։

Եվ հիմա՝ 2016թ. -ի… դիվանագիտական ամենամեծ հաջողություններից մեկը համարվում էր, որ ԵԱՀԿ ՄԽ ձևավորվեց, և ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհուրդը, մնացած միջազգային կառույցները, ըստ էության, մեկուսացվեցին հարցից, և մեկ էլ՝ բանակցային գործընթացում՝ 2016թ.-ին, մեկ էլ հարցը նորից կտրտվում ա, բաժանվում ա մասերի և վերադարձվում ա, ըստ էության, կարգավիճակի հարցը ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի տիրույթ։

Մոդերատոր. Պարո՛ն վարչապետ, 2016-ից մինչև հեղափոխությունը երկու տարի կար. այդ երկու տարվա ընթացքում այս գործընթացն ի՞նչ զարգացումներ է ունեցել, և երբ Դուք ստանձնեցիք իշխանությունը, ի՞նչ փուլում էր այս գործընթացը։

Նիկոլ Փաշինյան. Հենց էդ փուլում էր. էն փուլում էր, երբ որ Սերժ Սարգսյանը 2017թ.-ին ասաց, որ բանակցային գործընթացը լավատեսություն չի ներշնչում, ավելի ճիշտ՝ բանակցային գործընթացը կանգնած է, որովհետև Ադրբեջանի ակնկալիքները այդ բանակցային գործընթացից անիրատեսական են և անընդունելի մեզ համար։ Տեսեք՝ թվում ա, թե՝ որ հարցից որ հարց եկանք, որովհետև կարող ենք մի սենց նախադասություն կտրել բանակցային բովանդակությունից և ասել՝ սենց, ճոճել էդ,  բայց ըտենց չի։

Մոդերատոր. Հիմա, որ Դուք ստանձնեցիք 2018-ին իշխանությունը, Ձեր առջև դրվեց այդ փաստաթուղթը, որ հարցը գնում է ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհուրդ։

Նիկոլ Փաշինյան. Իմ առջև ոչ թե դրվեց այդ փաստաթուղթը, այլ այդ փաստաթղթերը սեղանին էին։ Ոչ թե ես եկա, ու էդ դրեցին, այլ էդ փաստաթղթերն արդեն սեղանին էին։

Մոդերատոր. Այս պահին կասեցվա՞ ծ է այդ գործընթացը։

Նիկոլ Փաշինյան. Այս պահին ԵԱՀԿ ՄԽ համանախագահության շրջանակում արդեն մի քանի հանդիպումներ տեղի են ունեցել, և գործընթացը պիտի շարունակվի։

Մոդերատոր. Այդ փաստաթուղթը դեռ սեղանի՞ն է։

Նիկոլ Փաշինյան. Գիտե՞ք ինչ, ըստ էության, հիմա՝ պատերազմից հետո, մենք պետք է դեռ մոտենանք, վերադառնանք, հասկանանք, փորձենք օրակարգ ձևավորել, և համանախագահները վերջին անգամ օրակարգ են առաջարկել, որը մեզ համար ընդունելի է։ Բայց ես էլի ուզում եմ ասել՝ ցանկացած պատերազմ էլ միշտ էլ կարելի է կանխել, բայց գին ունի դա։

Իմիջիայլոց, ես ձեզ ուզում եմ մի բան ասել՝ տեսեք, այս պատմության մեջ ինձ ուղղված շատ մեղադրանքներ կան, չէ՞. ես ուզում եմ հիմա ասել՝ ո՞րը կարող է լինել ինձ ուղղված ամենալեգիտիմ մեղադրանքը։ Ինձ մեղադրում են նրա մեջ, որ ես հանձնել եմ հողեր։ Իրականում սա անհիմն մեղադրանք է։ Բայց կա լեգիտիմ մեղադրանք՝ ինձ կարող են մեղադրել հողերը չհանձնելու մեջ, և դա կլինի լեգիտիմ մեղադրանք։ Եթե որևէ մեկն ինձ ասի, որ՝ դու պետք ա հասկանայիր, որ տարբերակ չկա՝ պետք ա ուղղակի հանձնել այդ հողերը, այդ տարածքները, որպեսզի պատերազմ չլինի, դա կլինի լեգիտիմ մեղադրանք։ Իսկ էն մեղադրանքը, որ ես հանձնել եմ հողեր, դա բացարձակ… ընդհակառա՛կը՝ հենց չեմ հանձնել՝ էդ ա լեգիտիմ մեղադրանքը, բայց չեմ հանձնել՝ ինչի՞ համար, որովհետև՝ իսկ ի՞նչ ենք ստանում դրա դիմաց. ըստ էության, ոչ մի բան։

 Մոդերատոր. Infoport.am-ից հարցնում են` արդյոք Ադրբեջանի նախագահի հետ հանդիպումների ընթացքում քննարկե՞լ եք Արցախյան հակամարտության լուծմանն ուղղված հարցեր, և ընդհանրապես, հակամարտությանն առնչվող բանակցություններն ի՞նչ փուլում են։ Եվ որպես հարցի շարունակություն՝ «Ռադար Արմենիա»-ից հարցնում են՝ հարգելի պարոն վարչապետ, խնդրում ենք, որպես նաև արցախահայության անվտանգության երաշխավոր երկրի ղեկավար՝ պատասխանել մի կարճ հարցի՝ ի՞նչ ապագա եք տեսնում իրենց բնօրրանում ապրող արցախահայության համար։

Նիկոլ Փաշինյան․ Արցախահայության համար ես տեսնում եմ իրենց բնօրրանում ապրող, զարգացող, բարգավաճող ժողովուրդ և երկիր։

Ինչ վերաբերում է բանակցություններին՝ մենք գործնականում․․․ տեսեք՝ չորս ժամ, չորսուկես ժամ, գումարած՝ երկու ժամ․․․ հա, իմիջիայլոց ասեմ, որ շատ հետաքրքիր էր, նաև Արևելյան գործընկերության գագաթնաժողովի շրջանակներում էնտեղ որոշակի շփումներ եղել են՝ արդեն ոչ թե նստել-խոսել ենք, այլ ուղղակի նույն դահլիճում մասնակցել ենք, ելույթներ ենք ունեցել և այլն։ Եվ էնտեղ տեղի ունեցած խոսակցությունն էլ շատ կարևոր է, և, իհարկե, մեր օրակարգի ամբողջ հարցը, որոնց մասին մենք խոսում ենք, իհարկե, քննարկել ենք։ Այսինքն՝ ո՞նց կարող ա որևէ նյուանս լինի, որ չքննարկենք։

Մոդերատոր․ «Հայկական ժամանակ»-ից հարցնում են՝ դեկտեմբերի 8-ին, ԱԺ-ում Ձեր ելույթի ժամանակ հայտարարեցիք, որ 2016-ին Լեռնային Ղարաբաղի բանակցային գործընթացում տեղի է ունեցել աղետ, և Ղարաբաղը կորցրել է Ադրբեջանի կազմից դուրս լինելու գործնական և տեսական բոլոր հնարավորությունները․ արդյո՞ք բանակցային գործընթացում Ձեր մատնանշած աղետը Ապրիլյան պատերազմի հետևանքն էր, Ապրիլյան պատերազմով ի՞նչ խնդիր լուծեց Ադրբեջանը։ Եվ որպես հարցի շարունակություն՝ Civic.am-ից են հարցնում՝  Սերժ Սարգսյանը ՀՀԿ-ի վերջին համաժողովի ժամանակ հայտարարեց, որ իր թողած բանակցային ժառանգությամբ Արցախը պիտի մնար հայկական․ արդյո՞ք սա չի հակասում ԱԺ-ում Ձեր հայտարարածին։

Նիկոլ Փաշինյան․ Ոչ, չի հակասում․ ուշադրություն դարձրեք, ես երբ որ տեսա այդ հայտարարությունը Սերժ Սարգսյանի, ես, ճիշտն ասած, զարմացա։ Ինչի՞, որովհետև էդ նախադասությունն ուղղակի նախադասություն չէ․ էդ նախադասությունը ճշգրիտ մեջբերում է, բառամթերքի առումով, Լևոն Տեր-Պետրոսյանի՝ 1997 թ․-ի  «Պատերազմ, թե խաղաղություն․ լրջանալու պահը» հոդվածից։ Երբ որ Առաջին նախագահը ասում է, որ, ըստ էության, նպատակը ձևակերպում է, որ պետք է լինի հայկական։

Ինչն ա էստեղ խնդիրը՝ որ ․․․տեսեք՝ ինչի՞ վրա զարմացա, որ Սերժ Սարգսյանը նախկինում որ ասում էր՝ Արցախը երբեք չի լինելու Ադրբեջանի կազմում, հիմա չի ասում, որ իր բանակցային գործընթացն էն մասին էր, որ Արցախը երբեք չի լինելու Ադրբեջանի կազմում, այլ ասում է՝ Արցախը պիտի լիներ հայկական։

Ես ասեմ ավելին՝ որ, ո՛չ, այդ ձևակերպման հետ էլ համաձայն չեմ, որովհետև Արցախը ոչ ամբողջությամբ պիտի լիներ․․․ չէր կարող ամբողջությամբ լինել հայկական։ Հասկանո՞ւմ եք։ Եթե մենք հայկական․․․ ի՞նչ նկատի ունենք․ նկատի ունենք ժողովրդագրական բնակչության կա՞զմը՝ ոչ, երիցս ոչ։  Այդ բանակցային բովանդակությամբ ակնհայտ էր, որ Արցախը՝ ԼՂ ինքնավար մարզը, եթե նկատի ունենք, ունենալու էր և՛ հայկական, և՛ ադրբեջանական բնակչություն։

Լեռնային Ղարաբաղում արդյո՞ք լինելու էր Օրենսդիր իշխանություն․ այո, լինելու էր, բայց էդ օրենսդիր իշխանությունը չէր լինելու ամբողջությամբ հայկական։ Այդ օրենսդիր իշխանության մեջ լինելու էր ադրբեջանական քվոտա, լինելու էր հայկական քվոտա։ Լեռնային Ղարաբաղում լինելո՞ւ էին Տեղական ինքնակառավարման մարմիններ՝ այո, լինելու էին, բայց այդ մարմինները լինելու էին ոչ միայն հայկական, այլև լինելու էին ադրբեջանական։ Եվ․․. և․․․ և․․․ էնտեղ բայց առաջին հարցը․․. հա, շատ կարևոր մի բանի մասին պիտի խոսեմ։

Մոդերատոր․ Ապրիլյանից հետո՞ էր, ասում է, այդ աղետը։

Նիկոլ Փաշինյան․ Ե՛վ Ապրիլյանից հետո, և՛ Ապրիլյանից առաջ։

Մոդերատոր․ Ապրիլյանի հետևանք չէր այդ փաստաթուղթը․․․

Նիկոլ Փաշինյան․ Գիտեք, և պատճառ էր, և հետևանք էր, բայց նաև պատճառ էր Ապրիլյանի, որովհետև ես ձեզ նկարագրեմ, էլի: Ես, գիտեք՝ ես, անկեղծ-ուղիղ պիտի ասեմ՝ կաշկանդվածություն ունեմ, որովհետև շատ նուրբ ա, ըստ էության, ես շատ կոնֆիդենցիալ բաներ եմ ասում, բայց երևի թե հասկանում եմ, որ, ի վերջո, չեմ կարող չասել։ Չնայած հասկանում եմ, որ էս ասելը․․․ ես, հիշում եք, չէ՞՝ էն ուղերձի մասին ասում էի, ըստ էության,  հիմա ես էդ ուղերձի տարբեր կտորներ, հիմա սենց բացահայտում եմ։

2011-ին տեղի ա ունենում Կազանյան պրոցեսը, որը ես չեմ կարող ուրանալ, որ Կազանում բավականին, բավականին, բավականին լավ բովանդակություն կար ձևավորված։ Հայաստանը գնում է, որ ստորագրի այդ թուղթը, այսինքն՝ պայմանավորվածությունը հետևյալն է, որ ստորագրություն ա տեղի ունենում Կազանում։ Ադրբեջանը չի ստորագրում՝ իր պատճառաբանություններով։ Ես հիմա չեմ ուզում նաև էդ նրբությունների մեջ մտնել, թե ինչ պատճառ․․․ Բայց փաստն էն ա, որ համաձայնեցված, սեղանին դրված փաստաթուղթը  հայկական կողմը՝ Սերժ Սարգսյանը, պատրաստ ա ստորագրել, Ադրբեջանը չի ստորագրում։

Հիմա ես էլի ուզում եմ, կներեք, վերադառնալ Լևոն Տեր-Պետրոսյանի՝ 2017 թ․-ին տված հարցազրույցին։ Էստեղ ինքն ի՞նչ ա ասում․ ասում ա, որ 1996 թ․ -ին, կամ իննսունականներին ինքը ասում էր, որ պատրաստ ա ստորագրել, որից հետո հայկական կողմի վրա, ըստ էության, ճնշումներ չէին գործադրվում։

Հիմա՝ 2011 թ․-ին․․․ ընդ որում, Կազանի փաստաթղթի նրբությունը ո՞րն ա, որ էնտեղ հստակ գրվում է՝ Լեռնային Ղարաբաղը ստանում է միջանկյալ կարգավիճակ։ Սա սկզբունքային նախադասություն է, որը էլի բայց անթերի չէ․ էլի բազմաթիվ շերտեր կան, որին կարելի է անդրադառնալ։

Հիմա՝ 2011 թ.-ին Ադրբեջանն էս թուղթը չի ստորագրում, և սրանից հետո տեղի ա ունենում հետևյալը՝ Ադրբեջանը սկսում է շատ մեծ ծավալի ռազմամթերքի գնումներ, ձեռքբերումներ։ 2012-13 թվական․․․  2013 թվականից սկսվում է ռազմական էսկալացիա։ 2013 թվականին սկսվում են էսկալացիայի առաջին նմուշները։

2014 թ.-ին ավելի ա խորանում էդ բանը, և ի հայտ են գալիս առաջին նախանշանները, որ համանախագահողները հայկական կողմին առաջարկում են, ըստ էության, հրաժարվել ահա այս նախադասությունից, որ Լեռնային Ղարաբաղը ստանում է «միջանկյալ կարգավիճակ»։ Հայկական կողմը, բնականաբար, չի համաձայնվում դրան, որովհետև դա սկզբունքային․․․ և սրանից բխող էլի․․․ Ես հիմա չեմ ուզում շատ բարդացնել խոսակցությունը, բայց ես ուզում եմ հնարավորինս մատչելի դարձնել էդ խոսակցությունը։ Առաջարկվում ա, որ պետք ա էս նախադասությունից հրաժարվել, որովհետև Ադրբեջանը չի ընդունում դա և չի ընդունելու՝ ինքն ասում է, որ՝ ես չեմ ընդունելու դա։ Հայկական կողմը, բնականաբար, մերժում ա էս տարբերակը։

Ռազմական էսկալացիան ավելի ա մեծանում 2015 թվականին, և 2016-ի ձմռանը՝ հունվարին (ես սրա մասին, առաջին անգամ չեմ ասում, կարծեմ․ ԱԺ ամբիոնից էլ եմ, կարծեմ թե, ասել) միջնորդները, ըստ էության, արդեն պաշտոնապես Հայաստանին ներկայացնում են նոր փաթեթ, բանակցային նոր թուղթ են ներկայացնում, որտեղ արդեն այդ ամեն ինչն ինստիտուցիոնալ առումով ձևակերպված է՝ առանց «Լեռնային Ղարաբաղը ստանում է միջանկյալ կարգավիճակ» նախադասության։

Ամսաթվերին ուշադրություն դարձրեք․ սա 2016 թ․ հունվար ամիսն է։ Հայկական կողմը էմոցիոնալ, լավ, ոչ էմոցիոնալ, մերժում է այս առաջարկը։ Մերժում ա, մերժում ա․ 2016թ․-ի ապրիլին սկսվում ա պատերազմ։ Պատերազմից հետո՝ հուլիսին, ըստ էության,  նույն առաջարկը ներկայացվում է։ Հայկական կողմը մերժում ա նաև էս առաջարկը։ 2016 թ․-ի օգոստոսին արդեն ներկայացվում է այն փաթեթը, որտեղ ներառված է ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի՝ իմ ասած աղետաբեր, և իմ համոզմամբ, և ակնհայտորեն աղետաբեր ձևակերպումը։

2016 թ․-ի Ապրիլյան պատերազմն էլ էր հնարավոր կանխել, եթե, օրինակ, հայկական կողմն ընդուներ այդ առաջարկը, առնվազն ասեր՝ կքննարկեմ, քննարկելի է, դիվանագիտական ճկունություն ցուցաբերեր․ էնտեղ էլ «փորձված» դիվանագետներ էին։ Ճկունություն ցուցաբերեին՝ 2016 թ․-ի պատերազմը տեղի չէր ունենա։

Իմիջիայլոց, 2016 թ․ Ապրիլյան պատերազմի մասին։ Ես ուզում եմ մի միջադեպ պատմել, անձնական միջադեպ ա։  2016 թվականի Ապրիլյան պատերազմից հետո Արարատի մարզի Սայաթ Նովա գյուղում միջոցառում էր կազմակերպված՝ Հաշմանդամություն ունեցող անձանց օրվան նվիրված, ինձ՝ որպես պատգամավոր, հրավիրել էին այդ միջոցառմանը։ Եվ այնպես ստացվեց, որ միջոցառմանը ներկա էր նաև Արկադի Տեր-Թադևոսյանը։ Ինքը մեքենայով էր ծառայողական, և երբ որ մենք դուրս էինք գալիս, ես նրան հարցրեցի՝ պարո՛ն Տեր-Թադևոսյան, Երևան ե՞ք գնում, ասեց՝ հա, ասեցի՝ առաջարկում եմ (ես էի մեքենայի ղեկին), եկեք նստենք, իրար հետ գնանք Երևան։ Եվ էդ ողջ ճանապարհին ես իր հետ քննարկում էի-ասում էի՝ որպես զինվորական՝ ինձ հետաքրքիր է Ձեր գնահատականը Ապրիլյան պատերազմի մասին․ ի՞նչ էր դա։ Եվ Արկադի Տեր- Թադևոսյանը, դե ինքը ըտենց ռուսախոս էր ավելի շատ, կամ կիսահայերեն-կիսառուսերեն էր խոսում, արտահայտեց իր համոզմունքը, ասեց` “Это была разведка боем”: Այսինքն՝ ինքն իր համոզմունքն էր հայտնում, որ դա հետախուզական գործողություն է։  Հետախուզական գործողությունը ե՞րբ է արվում․ նախորդում է պատերազմական որոշակի պլանի կիրառմանը, էդ փորձարկվում ա, և ըստ այդմ՝ որոշակի սրբագրումներ ա արվում։

Է, 2016 թ․-ի Ապրիլյան պատերազմը կարելի էր կանխել էն նույն պայմաններով՝ ինչ ես ասեցի՝ ինչ պայմաններով ես կարող էի կանխել 2020թ․ սեպտեմբերի 27-ի պատերազմը։ Եվ разведка боем- էդ բանի մասն ինչի՞ եմ նշում․ դա նշանակում ա՝ 1-4 օրով էլ պլանավորած էր, որ տեսնեին՝ ինչ ա կատարվում՝ հետագա գործողությունները պլանավորելու համար։ Այո, կարելի էր կանխել, եթե էդ նույն բանը, ինչ որ առկա էր՝ դեռ ավելի լավ տարբերակ էր առկա (եթե նայենք՝ էն, ինչ որ առկա էր 2016 թ․ հունվարին, և էն, ինչ որ կար 2016 թ․ օգոստոսին, իհարկե, հունվարի տարբերակն ավելի լավ էր),  և արդյունքում բանակցությունները գնացին-հասան էն կետի, երբ որ Սերժ Սարգսյանը ասեց, որ բանակցային գործընթացը կանգնած է, որովհետև Ադրբեջանի ակնկալիքները բանակցային գործընթացից անիրատեսական են և անընդունելի մեզ համար։ Կարո՞ղ էի ես կանխել պատերազմը, իհարկե կարող էի, երբ որ այդ Սերժ Սարգսյանի թողած, կամ Սերժ Սարգսյանի չթողած (չասեմ, որ տենց, էլի, ստացվի, որ զուտ)…Սերժ Սարգսյանի արձանագրած անիրատեսական և անընդունելի պահանջները եթե ընդունեի, պատերազմը կկանխեի։

Բայց  հիմա ես ասում եմ, որ այ էդ ամեն ինչը չընդունելը՝ գուցե թե լեգիտիմ մեղադրանք ա իմ հասցեին, որ ես պետք ա գնահատեի իրավիճակը, գայի-ասեի, որ՝ ժողովո՛ւրդ ջան, գիտեք՝ ինչ․ սենց ա իրավիճակը, պետք ա գնալ այ սենց զիջումների, որ պատերազմից խուսափենք։ Հիմա ես շատ եմ դրա մասին մտածում, բայց ուրիշ բան էլ կա՝ ես պետք ա ինձ համոզեի, որ դա ճիշտ ա։ Ես հիմա չեմ ուզում, որ բաներ ասեմ, որ թվա, թե ես ինձ ուզում եմ արդարացնեմ․․․ չեմ ուզում ինձ արդարացնեմ․  ընդհանրապես ինձ արդարացում չկա, հարցը էդ չի, բայց երբ որ մենք քննարկում ենք, երբ որ Անվտանգության խորհրդի նիստ ա արվում, երբ որ ԱԽ նիստում բանակը զեկուցում ա, որ մենք «ոչ մի քայլ հետ» տրամաբանությամբ պատրաստ ենք կանգնելու։ Ես գամ-ասեմ՝ ժողովուրդ ջան, պետք ա հանձնենք։

Էլի եմ ասում,  է, խնդիրն էն չի, որ ես էդ համոզմունքն եմ ունեցել, իմ համոզմունքը թաքցրել եմ։ Չէ լավ, ենթադրենք, ես էդ եմ ասում՝ ժողովուրդ ջան, մենք պետք ա հանձնենք։ Հաջորդ օրը ի՞նչ ա տեղի ունենում․ հաջորդ օրը էլի ԶՈՒ էդ նույն ԳՇ պետը հայտարարություն ա անում, ասում ա՝ ո՞նց, մի շաբաթ առաջ ԱԽ նիստ էր, մենք վարչապետին ասեցինք, որ մենք պատրաստ ենք «ոչ մի քայլ հետ անել», էս ի՞նչ ա անում, ժողովուրդ ջան։

Բայց ընենց չի, որ համոզմունքս էն ա եղել, որ ճիշտ ճանապարհը էդ ա․ ես եթե էդ պիտի անեի ու չեմ արել, հիմա հետահայաց՝ հա, կարող եմ բան անել․․․ ասում եմ՝ ինձ ուղղված լեգիտիմ մեղադրանքը, որ լուրջ քննարկման առարկա ա, այ էս ա։ Բայց նույնն էլ 2016 թ․-ին՝ կարող էին պատերազմից խուսափել, էդ «разведка боем»-ից խուսափել։

Մոդերատոր․ Այդ Տավուշյան, հուլիսյան բախումներն էլ էի՞ն հետախուզում պատերազմից առաջ։

Նիկոլ Փաշինյան. Ըստ էության, այո։ Բայց էդտեղ ուրիշ կոնտեքստ կա․ ես հիմա չեմ անդրադառնա դրան։