Ալերգիա (միջատային)

Այնպիսի միջատների նկատմամբ, ինչպիսիք են՝ մեղուն, իշամեղուն, ձիաբոռը, կրետը և կարմիր մրջյունները, ալերգիան կարող է ծանր ալերգիկ ռեակցիաներ առաջացնել՝ ընդհուպ մինչև անաֆիլաքսիա: Մեղվի հանդեպ ալերգիան ամենահաճախը տեսանելի է մեղվապահների և նրանց ընտանիքների մոտ, մինչդեռ իշամեղվի հանդեպ ալերգիան տարածված է ընդհանուր բնակչության շրջանում: Երկրագնդի գրեթե բոլոր հատվածներում էլ մեղվի և իշամեղվի հանդեպ ալերգիան հանդիպում է:

Տարածվածությունը
Ալերգիկ բաժանմունքներում գրանցված ծանր անաֆիլակտիկ ռեակցիաների 1/4-րդ-ը բաժին է ընկնում միջատի խայթոցներին: ԱՄՆ-ում առնվազն 40 մահ է արձանագրվում ամեն տարի միջատի խայթոցից` ի լրումն այն դեպքերի, որոնց ախտորոշումն անհայտ է մնում: Հատուկ ընտրանք չանցած բնակչության մոտ 15%-ն ունի մաշկային-փրիք թեստի կամ սպեցիֆիկ IgE-ի դրական արդյունքներ, չնայած նրանց մեծ մասը չի տալիս համակարգային ռեակցիա խայթոցին: Այս գերզգայունության կլինիկական նշանակությունը պարզ չէ, չնայած նրանք ունեն ավելի բարձր ռիսկ համակարգային ռեակցիաների առաջացման, քան IgE-ի նորմալ մակարդակով անհատները: Միջատի խայթոցից ալերգիան փոփոխական ընթացք ունի և ժամանակի ընթացքում սովորաբար բարելավվում է:

Մեղվի և իշամեղվի թույները հակածինային կազմով տարբեր են, և նրանց միջև խաչաձև ռեակտիվությունն այդքան էլ արտահայտված չէ: Մեղվի հանդեպ գերզգայունությունն առաջանում է մի քանի խայթոցներից, իսկ իշամեղվի անգամ մեկ կամ քիչ թվով խայթոցները բավական են գերզգայունացման համար: Այս տարբերությունը լիովին պարզ չէ, սակայն հավանաբար

T-բջջային տարբեր պատասխաններ են մասնակցում հակածնի դեմ: Մեղվի թույնին սպեցիֆիկ IgG-ի արտադրությունն ուղղակի կապ ունի թույնի էքսպոզիցիայի աստիճանի հետ։

Կլինիկական նշանները
Տեղային ռեակցիան, որն իրենից ներկայացնում է էրիթեմա և եղնջայտուց, հաճախ է հանդիպում ոչ ալերգիկ անձանց մոտ միջատի խայթոցից հետո: Ալերգիկ անհատներն ավելի արտահայտված պատասխան են տալիս կամ տարածուն տեղային, կամ համակարգային ռեակցիայով: Տարածուն տեղային ռեակցիան սովորաբար առաջանում է հաջորդող մի քանի ժամերի ընթացքում և բաղկացած է տարածված էրիթեմայից, որը սկսվում է խայթոցի հատվածից, ենթամաշկային հյուսվածքի տարբեր չափսերի այտուցից:

Ամբողջ վերջույթը կարող է ախտահարվել, և ծանր դեպքերում բշտիկների և վարակի առաջացում կարող է լինել: Եթե խայթոցը շուրթերին է, լեզվին կամ բերանի ներսում, ապա կարող է կյանքին վտանգ սպառնացող կոկորդի այտուց զարգանալ: Համակարգային ռեակցիան սովորաբար առաջանում է խայթոցից հետո 10 րոպեի ընթացքում: Այս դեպքում խայթոցից հեռու օրգաններ կարող են ներգրավվել: Ծանրությունը տարբեր աստիճանի է լինում, բայց կարող է լինել գեներալիզացված քոր, եղնջացան, անգիոնևրոտիկ այտուց, շնչառության խանգարում` կոկորդի այտուցի կամ բրոնխոսպազմի հետևանքով, հիպոտենզիա և կոլապս:

Ռիսկի գործոնները
Մեղվապահները կրկնվող խայթոցների ավելի մեծ ռիսկի տակ են և հաճախ են դառնում գերզգայուն` ռեակցիայի ավելի մեծ հավանականությամբ հաջորդող խայթոցներից: Ալերգիկ մեղվապահներն ունեն մեղվի թույնի հանդեպ սպեցիֆիկ շիճուկային IgG-ի ավելի բարձր մակարդակ, ցածր մաշկային զգայունություն և մեղվի թույնի հանդեպ սպեցիֆիկ շիճուկային IgE-ի ավելի ցածր մակարդակ, քան մեղվի հանդեպ զգայուն այլ անձինք: Հնարավոր չէ ճշգրտորեն կանխորոշել հաջորդ խայթոցից առաջանալիք ռեակցիայի տիպը, բայց որոշ ռիսկի գործոններ են հայտնաբերվել:

Ախտորոշումը
Ալերգիա (միջատային). Ախտորոշումը հիմնականում հիմնված է անամնեզի վրա: Տեղային լայնածավալ ռեակցիաները պետք է տարբերակել համակարգային ալերգիկ ռեակցիայից: Թույնի հանդեպ դրական մաշկային թեստը կամ սպեցիֆիկ IgE-ի հայտնաբերումը հաստատում է ախտորոշումը և օգնում կոնկրետ միջատին տարբերակելուն: Մաշկային թեստն ավելի վստահելի է, քան սպեցիֆիկ IgE-ն: Մաշկային-փրիք թեստն է առօրյայում արվում, բայց եթե այն բացասական է, ապա որոշ հեղինակներ առաջարկում են ներմաշկային թեստ կատարել թույնի մինչև 1.0մգ/մլ խտությամբ, որից հետո նոր թեստը կհամարվի բացասական: Շատ դեպքերում հիվանդը չի տարբերում միջատի տեսակը, ուստի մաշկային թեստերը պետք է անել մեղվի, իշամեղվի և ձիաբոռի թույներով: Հրահրիչ փորձ (միջատի պլանավորված խայթում կամ մաքուր թույնի ներարկում) չի պահանջվում ախտորոշման համար:

Սուր ռեակցիայի վարումը
Լայնածավալ տեղային ռեակցիան բուժում են ներքին ընդունման կամ ներարկման հակահիստամիններով` կախված ծանրությունից: Բուժումը պետք է մի քանի օր շարունակել, և երբեմն ներքին ընդունման ստերոիդների կարճ կուրս կարող է պահանջվել: Համակարգային ալերգիկ ռեակցիայի բուժումը համանման է այլ պատճառներից (օր` դեղեր կամ ընկուզեղեն) առաջացած սուր ալերգիկ ռեակցիայի բուժմանը: Կյանքին վտանգ սպառնացող նշանները (կոկորդի այտուցը, ծանր բրոնխոսպազմը կամ հիպոտենզիան) պահանջում են ներմկանային ադրենալինի (էպինեֆրինի) ներարկում:

Հետագա վարումը
Պետք է միջոցառումներ ձեռք առնել հետագա խայթոցներից ռիսկը պակասեցնելու համար: Դրսում, գյուղում աշխատելիս կամ զբոսնելիս համապատասխան հագուստ և կոշիկներ է պետք հագնել, խուսափել բույսերից և վայրերից, որոնք գրավում են այդ միջատներին: Բոլոր հիվանդներին հակահիստամինային դեղեր է պետք ունենալ, իսկ նրանք, ովքեր ունեցել են գեներալիզացված ռեակցիա, պետք է ունենան իրենց հետ նաև ինքնուրույն ներարկելու ադրենալին` նախօրոք լցված ներարկիչի մեջ: Պարտադիր է նրանց սովորեցնել ինքնուրույն ներարկելու տեխնիկան: Մեծածավալ տեղային կամ թեթև գեներալիզացված ռեակցիայի դեպքում պետք է անմիջապես խայթոցից հետո ընդունել ներքին ընդունման հակահիստամինային դեղ: Եթե արդյունքը բավարար չէ, կամ համակարգային նշաններ են առաջանում, ապա ադրենալին է պետք ներարկել և դիմել բժշկի:

Իմունաթերապիա
Իմունաթերապիայի նշանակումը կախված է կլինիկական նշաններից, in vivo և in vitro թեստերի արդյունքից և կրկին խայթվելու ռիսկից: Միջին աստիճանի կամ ծանր համակարգային ռեակցիա տարած մարդկանց առաջարկվում է թունասպեցիֆիկ իմունաթերապիա: Այս հիվանդների մոտ հաջող իմունաթերապիայից հետո հաջորդ խայթոցից համակարգային ռեակցիա տալու հավանականությունը 60%-ից իջնում է <5%: Մինչև իմունաթերապիա սկսելը պետք է հաստատել սպեցիֆիկ IgE-ի առկայությունը դրական մաշկային թեստով: Տարբեր ռեժիմներ են խորհուրդ տալիս:

Պայմանականորեն աստիճանաբար աճող դեղաչափերով թույնի մզվածքը տրվում է շաբաթը մեկ ընդմիջումներով` սկսելով 0.1մգ-ից և հասցնելով պահպանողական դեղաչափի` 100մգ-ի (երկու խայթոցի համարժեք): Այս դեղաչափը հետագայում ներարկվում է ամիսը մեկ ընդմիջումով` 3 տարի շարունակ: Իմունաթերապիայի ժամանակ կա ռեակցիա առաջանալու 10% ռիսկ, ուստի բուժումը պետք է կատարել միայն մասնագիտացված փորձառու կենտրոններում, որտեղ վերակենդանացման միջոցներ կան ձեռքի տակ: Կան մի քանի ավելի կարճ ռեժիմներ, որոնց դեպքում պահպանողական դեղաչափին հասնում են ժամերի, օրերի կամ շաբաթների ընթացքում (արագ իմունաթերապիա): Սրանք ևս արդյունավետ են, սակայն ռեակցիա տալու հավանականությունն ավելի բարձր է:

Թույնով իմունաթերապիան հավասարապես արդյունավետ է մեղվապահների մոտ, և այլ մեղվի հանդեպ ալերգիկ այլ հիվանդների մոտ: Մեղվապահների մեծ մասը կարող է հաջողությամբ շարունակել իր մասնագիտությամբ զբաղվել՝ իմունաթերապիայի պաշտպանությամբ:

Թույնով իմունաթերապիայի դադարեցումը համարվում է ապահով, երբ թույնի հանդեպ սպեցիֆիկ հակամարմիններն այլևս չեն հայտնաբերվում: Մնացած հիվանդներին 3-5 տարվա բուժումը կարող է բավարար լինել: Համակարգային ռեակցիայի մնացորդային ռիսկը 5-10% է մնում: Ռիսկի գործոններից են իմունաթերապիայի ժամանակ համակարգային ռեակցիայի առաջացումը, կայուն խիստ դրական մաշկային թեստը և նախքան բուժվելը տարած ռեակցիայի ծանրությունը: Իմունաթերապիան դադարեցնելուց հետո ենթադրվում է կատարել ախտորոշիչ նպատակով կլինիկայում կազմակերպած միջատի խայթոցով հրահրիչ փորձ, որպեսզի գնահատվի հետագա խայթոցներից ռեակցիայի հավանականությունը: Այնուամենայնիվ, սա հազվադեպ է անհրաժեշտ լինում առօրյայում:

Doctors.am