«Ծխախոտի մասին ինձ հարց տվողն ու Տիգրան Սարգսյանն այսօր գործնականում նույն քաղաքական ուժի մեջ են»
Հարցազրույց ՀՀ նախկին վարչապետ, ԱԺ պատգամավոր Հրանտ Բագրատյանի հետ
– Պարոն Բագրատյան, ԱՄՆ G8-ի վեհաժողովի ժամանակ Օբաման հրաժարվեց սեղմել ՌԴ նախագահ Վլադիմիր Պուտինի ձեռքը, Բրյուսելում կրճատեցին Պուտինի այցելության օրակարգը, բայց այնտեղ ասուլիսում ՌԴ նախագահն առաջարկեց ստեղծել ազատ առևտրի գոտի Եվրամիության և ապագա Եվրասիական միության միջև: Ինչպե՞ս եք գնահատում այս իրավիճակը:
– Եթե ծանոթ եք մեգաէկոնոմիկայի վերաբերյալ իմ վերջին գրքերին, այդ տեսությունն ասում է, որ պետք է գնա աշխարհի տնտեսության հավասարակշռման միտում: Բնականաբար, այնտեղ, որտեղ մարդկային ռեսուրսները շատ են, օրինակ` իսլամական աշխարհը, որտեղ, եթե 100 տարի առաջ 100 մլն մարդ կար, այսօր դարձել է 2 մլրդ, և ռեսուրս է փնտրում բնակեցման համար, և հայտ է ներկայացնում Արևմուտքին:
Արևմուտքը փորձում է այդ ուշադրությունը շեղել դեպի Ռուսաստան: Այսօր գեոպոլիտիկայի հիմնական խնդիրն այն է, թե քրիստոնեական աշխարհից որը պետք է ռեսուրս զիջի: Եվ հայացքներն ուղղված են դեպի Ռուսաստան, որտեղ տարածքը շատ է, բնակչությունը պակասում է, իսկ մնացած երկրներում բնակչությունն ավելանում է: Այդ պատճառով Ռուսաստանի նկատմամբ կա որոշակի հատուկ վերաբերմունք:
Եվրամիության և Եվրասիական միության միջև ինչ-որ համագործակցություն կստացվի, բայց տնտեսական գոտի, որպես այդպիսին, կարծում եմ` չի ստացվի: Ամեն դեպքում, բոլորս ուզում ենք լավատես լինել, որ Եվրասիական միության կազմում Հայաստանը կարող է Եվրոպայի հետ կրկին ունենալ նորմալ հարաբերություններ:
– Մի շարք երկրներ` Թուրքիա, Հնդկաստան և այլն, Մաքսային միությանն անդամակցելու ցանկություն են հայտնում: Իսկ վերջերս ԱՄՆ նախագահի ազգային անվտանգության գծով նախկին խորհրդական Զբիգնև Բժեզինսկին հարցազրույցներից մեկում կարծիք էր հայտնել, որ Ռուսաստանի հեռանկարը՝ Եվրասիական միության ղեկավարի դերում, ֆիկցիա է, ԵվրԱզԵս-ը կքանդվի տնտեսական, սոցիալական և անձնական պատճառներով: Ձեր գնահատականով` ԵվրԱզԵս-ի կայացման հավանականությունը որքա՞ն է:
– Նախ ասեմ` դա բլեֆ է եղել, որ Թուրքիան ուզում է միանալ ՄՄ-ին, դա հնարավոր չէ: Թուրքիան գտնվում է Եվրոպայի հետ մաքսային ազատ գոտու մեջ, այնտեղ կիրառվում են նույն մաքսատուրքերը, ինչ Եվրոպայում, Թուրքիան ԵՄ-ի հետ Ասոցացման համաձայնագիրը ստորագրել է տասնյակ տարիներ առաջ: Մաքսային միությունում և Թուրքիայում գործում են տարբեր մաքսատուրքեր, այսինքն՝ ֆիզիկապես հնարավոր չէ անդամակցումը, դա պարզապես տեղեկատվական սխալ է եղել:
Ինչ վերաբերում է Հնդկաստանին կամ Չինաստանին, դա տեսականորեն կամ գործնականորեն հնարավոր է, բայց ես դա բացառում եմ, որովհետև և՛ Հնդկաստանը, և՛ Չինաստանը պատրաստի արտադրանք արտահանող և էներգետիկ ռեսուրսներ ներմուծող երկրներ են: Նրանց մուտքը ՄՄ հնարավոր է միայն այն դեպքում, եթե ՄՄ-ն իրականում վերանայի մաքսատուրքերը` հօգուտ պատրաստի արտադրանք արտահանող երկրների:
Գալով Բժեզինսկու կարծիքին` Բժեզինսկին է, իր կարծիքն ունի, բայց այստեղ կա մի էական կետ, որ Բժեզինսկին կամ Արևմուտքն ուզում են չնկատել. բոլորովին չգովելով Մաքսային միությանը, ես միշտ ասել եմ, որ լավ կլինի` Հայաստանը չեզոք մնա թե՛ Մաքսային միության, թե՛ Եվրամիության ինտեգրացումից, այնուամենայնիվ, եթե մեր ժողովուրդը որոշել է, որ մենք պետք է գնանք ՄՄ, պետք է տեսնենք դրանում եղած և՛ թերությունները, և՛ առավելությունները:
Վերջին հաշվով, ՄՄ-ի մեջ հավաքվում են երկրներ, որոնց արտադրանքը X ստանդարտներով ընդունելի է ավելի շատ այդ երկրների համար, քան մյուս երկրների: Այստեղ կա օբյեկտիվ հիմք, և բոլորովին համաձայն չեմ Բժեզինսկու կարծիքի հետ, որը բացառում է դա: Բժեզինսկու ասածն ավելի շատ քաղաքական, քան իրական գնահատական է: Նրա ասածի երկրորդ մասը, որ այդ երկրներում չկա ժողովրդավարություն, դրանք անձերի երկրներ են, այստեղ որոշակի ճշմարտություն կա:
Բայց եթե այսօր ժողովրդավարություն չկա, չի նշանակում, որ վաղը կարող է չլինել: Այս պահի դրությամբ` ՄՄ տարածքն ունի նման կարգի քաղաքական խնդիրներ` ժողովրդավարությունն այդ երկրներից մի քանիսում չի հանդիսանում գերառաջնահերթություն:
– Ձեր կարծիքով` Հայաստանին առավել նպատակահարմա՞ր է միանալ արդեն «շարժման մեջ գտնվող» Մաքսային միությանը, որտեղ խաղի կանոնները սահմանված են այլ 3 երկրների կողմից, թե՞ առավել նպատակահարմար է դառնալ Եվրասիական միության հիմնադիր անդամ, չշտապել մտնել ՄՄ:
– Հստակ որոշված է, որ Եվրասիական միության տնտեսական հիմքը կլինի ՄՄ-ն: Այսինքն` դառնալով ԵվրԱզԵս-ի հիմնադիր անդամ, մենք դրա ավելի վաղ մշակված տնտեսական հիմքերը դժվար թե կարողանանք փոփոխել:
– Պարոն Բագրատյան, միտք էիք արտահայտել, որ Ռոբերտ Քոչարյան-ՀՀԿ կրակոցները հետաքրքիր են դառնում: Ձեր կարծիքով` Քոչարյանը կհանդգնի՞ ընդդիմադիրի կեցվածքով վերադառնալ քաղաքական դաշտ:
– Իսկ ուրիշ ի՞նչ պետք է անի: Հնարավոր է դա, և արդեն անում է այդ փորձը: Երկրորդ ճանապարհը Սերժ Սարգսյանի հետ համաձայնության գալն է՝ որպես նախկինում իրար հետ աշխատող մարդիկ:
– Այսինքն` չե՞ք բացառում, որ 2018-ի նախագահական ընտրություններին Քոչարյանը կմասնակցի:
– Ես վստահ չեմ, որ կմասնակցի: Հայտնի չէ, թե նրան ով կօժանդակի: Ես նման պատախանատվություն ինձ վրա չեմ վերցնում: Բայց եթե Քոչարյանը հնարավորություն ունենա հանդես գալ` որպես առանձին ընդդիմադիր, և իմանա, որ կարող է հաղթել, իսկ այսօր ցանկացած անձ ներկայիս իշխանության դեմ որպես փրկություն է ընկալվում, ապա՝ այո, իհարկե, Քոչարյանը դա կփորձի:
– Իրական ընդդիմադիր ուժի ձևավորումը ներկայիս պայմաններում, երբ քաղաքացիական հասարակությունն է առավել ակտիվ, ինչպե՞ս եք պատկերացնում:
– Փորձը ցույց տվեց, որ այս կուտակայինի դեպքում ընդդիմադիր ուժերն իսկապես միացան: Եվ, թույլ տվեք ասել, որ նրանք միացան ընդդիմության տնտեսական պլատֆորմի շուրջ: Մասնավորապես, ես` Ձեր խոնարհ ծառան, 2012 թ. սեպտեմբերից մտնելով Ազգային ժողով, սկսեցի տորպեդահարել այդ կուտակայինը, որովհետև մինչ այդ չէի եղել ԱԺ-ում և գիտեի, թե ինչ անընդունելի ու խայտառակ օրենքներ են ընդունվել: Չէի ասի, թե ԱԺ-ում դրանք «հալած յուղի» պես են անցել, բայց նաև չէի ասի, թե մեծ բողոքներ են եղել դրանց հետ կապված (առանձին անհատներին ի նկատի չունեմ):
Եվ բողոքի ալիքը եկավ նրանից, որ երկրորդ քաղաքական ուժը՝ ԲՀԿ-ն ևս իր վրա վերցրեց պատասխանատվությունը, որ սա իրոք անընդունելի է` հանրապետության շահերի տեսանկյունից, և միացավ ՀԱԿ-ի, ՀՅԴ-ի ու «Ժառանգության» հետ, ինչպես նաև առանձին պատգամավորների հետ, որ հասկացան, թե ինչ աղետի է հասցնելու երկիրն այդ «բարեփոխում» կոչվածը: Տվյալ դեպքում մենք կարող ենք ասել, որ նրանք լուրջ ուժ են դառնում, ու պետք է գնահատել դա: Կասկած չկա, որ առաջիկա տարիներին, եթե Սերժ Սարգսյանի իշխանությունը դիմանա, տնտեսական վիճակը վատանալու է և, բնականաբար, այդ ուժի պահանջված լինելը կուժեղանա:
– Կենսաթոշակային նոր համակարգի դեմ նման հակազդեցության պարագայում ո՞րն է նպատակը, որ իշխանությունն անպայման ուզում է ներդնել և ոչ մի կերպ չի համաձայնում հետաձգել ու կրկին քննարկել:
– Հանրապետության նախագահի վերաբերյալ վստահաբար կարող եմ ասել, որ նա չի խորացել հարցի էության մեջ: ՀՀ նախագահին սա մատուցվել է խորամանկաբար, թե` լավ բան ենք ուզում անել, դեմ են դուրս գալիս: Եթե նա մի փոքր խորանար, կհասկանար, որ պարզապես գործ ունենք, լավագույն դեպքում, մի անկապ «ռեֆորմի» հետ: Լավ ճանաչելով կառավարության ղեկավարին, հստակ հասկանալի է, որ սխալ է, բայց չեն ուզում երկու ոտքը դնել մի կոշիկի մեջ: Հրաժարվել դրանից, նշանակում է` վերջնականապես հրաժարվել կառավարությունից, որի նկատմամբ ոչ ոք այլևս պատրանքներ չունի:
Եվ վերջապես՝ չեմ կարծում, որ նախագահը թույլ է տվել իրեն այդ աստիճան իջնել, չեմ բացառում, որ կառավարության որոշ պաշտոնյաներ՝ սկսած կառավարության ղեկավարից, ստվերային կապ ունեն այդ ռեֆորմի հետ:
– Պարոն Բագրատյան, Ձեր վարչապետության տարիներին մի անգամ Ազգային ժողովում Արշակ Սադոյանը Ձեզ հարց ուղղեց, թե ինչ գումարներով եք «Մարլբորո» տեսակի ծխախոտ գնում: Այժմ, ըստ Ձեզ, ինչպե՞ս է տրանսֆորմացել, ձևափոխվել համակարգը, որ այսօր միլիոնավոր դոլարներ են ծախսում բուժման և այլ նպատակներով:
– Մամուլը հրապարակեց, և շատերն են ասում, որ վարչապետը մի քանի միլիոն դոլարանոց հիդրոպոնիկ ջերմոց ունի: Ես չեմ ստացել դրան առարկություն: Կամ, ասենք, միլիոնները, որ ունի բանկում: Եթե ես բանկում միլիոն ունենայի, Ձեզ մոտ հարց չպետք է առաջանար, ես աշխատել եմ 2-3 մլն, բացահայտ եմ աշխատել, որից շուրջ 1 մլն դոլարի եկամտահարկ եմ մուծել պետությանը: Զարմացնում է նաև մի քանի հարյուր հազար դոլար մի քանի օրում բուժման ծախս վճարելը: Այս բոլորը լուրջ քննության առարկաներ են:
Վերջապես հստակ պարզ է, որ օֆշորային գոտում անհետացել է առնվազն 10 մլն դոլար: Անհերքելի է, որ օֆշորային գոտում անձը պարտավոր է մի քանի անգամ լինել, և, երբ վարչապետն ասում էր, թե ստորագրությունը կեղծել են, հասկանալի է, որ մեկ ստորագրության մասին չէ խոսքը, այնտեղ առնվազն տասնյակ անգամ կեղծված ստորագրության մասին է խոսքը, որովհետև, ըստ Կիպրոսի օրենսդրության, օֆշորային գոտում տարեկան բալանսն ինքն ամեն տարի պետք է ստորագրի՝ որպես հիմնադիր: Ի՞նչ կարող եմ ասել: Կուզեմ հիշեցնել, որ ծխախոտի մասին ինձ հարց տվողն ու Տիգրան Սարգսյանն այսօր գործնականում նույն քաղաքական ուժի մեջ են:
– 2 ամիս առաջ հրապարակվեց Global Financial Integrity կազմակերպության զեկույցն այն մասին, որ 10 տարում 6.2 մլրդ դոլար անօրինական փողերի արտահոսք է եղել ՀՀ-ից: Պաշտոնյաները մերժում են դա ու պնդում, որ նման բան չկա, տվյալները հայտնի չէ, թե որտեղից են վերցրել:
– Եթե մերժում են, թող դատի տան այդ կազմակերպությանը: Եթե ուզում են տվյալների աղբյուրը գտնեն՝ ինձնից են վերցրել: Բավարարո՞ւմ է դա: Նախագահական ընտրությունների ժամանակ հայտարարել եմ, որ 1 մարդագլխի հաշվով` 2012թ.-ին կապիտալի արտահանումը ՀՀ-ից կազմել է 490 դոլար: Դա բազմապատկեք 2.8 մլն-ով, ստացվում է 1 մլրդ 37 մլն, որը 2012-ին դուրս է եկել ՀՀ-ից: Այդ զեկույցում վերջին տվյալը 2011-ի վերաբերյալ է՝ 1.1 մլրդ դոլար, և մեր ցուցանիշները համընկնում են: Ու եթե կառավարությունն իսկապես փնտրում է այդ աղբյուրը, առնվազն կարելի է ասել` ինձնից են վերցրել: Ասելիք ունեն` կարող են գալ ու ասել:
Եթե հիշում եք` հարց տրվեց ֆինանսների նախարարին, թե Ձեր իշխանության 6 տարում 12.5 մլրդ դոլար փող է եկել ՀՀ, բայց երկրի ՀՆԱ-ն 12 միլիարդից իջել է 11 մլրդ-ի, ինչպե՞ս եք բացատրում: Իր պատասխանն էր` թվերի հետ կարելի է խաղ անել, կարելի է խաղ չանել, կուզենանք` կպատասխանենք, կուզենանք` չենք պատասխանի: Մի այդպիսի «բացատրություն» լսեցինք ԱԺ ամբիոնից, ու փակեցին հարցը:
