Ինչքանով են արտագաղթի պատճառները տարբերվում Հայաստանում և ԱՊՀ այլ երկրներում

Արտագաղթի միտումներ նկատվում են ոչ միայն Հայաստանում, այլ նաև ԱՊՀ այլ երկրներում: Թեպետ արտագաղթի ծավալները ԱՊՀ տարբեր երկրներում տարբեր են, դրանց համեմատական վերլուծությունը թույլ է տալիս պատկերացում կազմել խնդրի խորության և արտագաղթ ծնող հիմնական պատճառների մասին:

Ռուսական www.gazeta.ru կայքը 2011թ. օգոստոսին հրապարակել էր մի հոդված, որն անդրադառնում էր Ռուսաստանից արտագաղթի պատճառներին: Հոդվածը վերնագրված էր՝ «Ինը պատճառ, որոնք ինձ ստիպում են լքել Ռուսաստանը», և մանրամասն վերլուծում էր շարադրված պատճառները: Նշված կայքը գրում է, որ այդ «թեման ֆորումում պայթյունի նման բուռն արձագանք է ստացել», և որոշ ժամանակ անց այն վերահրապարակվել է՝ հաշվի առնելով նաև ընթերցողների արձագանքը:

Ստորև համեմատություն կանցկացնենք այդ հոդվածում շարադրված՝ Ռուսաստանից արտագաղթի պատճառների և Գոլոլեան Հիմնադրամի (Կանադա) կողմից հովանավորված ու հայաստանյան հետազոտական խմբերի կողմից հեղինակած՝ «Հայաստանի բնակչության թվի անկումը. Ճգնաժամի ակունքները և դրանց հաղթահարման ուղիները» խորագրով զեկույցում նշված պատճառների միջև:

Այսպիսով, Հայաստանի հետազոտական խմբերի կողմից հեղինակած ծավալուն զեկույցում նշված` Հայաստանից արտագաղթի պատճառները հիմնականում վերաբերում են հետևյալ ոլորտներին.

Աշխատատեղերի բացակայություն և կրթական համակարգի թերություններ
Կոռուպցիա և օրենքի իշխանության պակասություն
Տնտեսական և դատաիրավական համակարգերի թերություններ
Կառավարության ոչ հաշվետու քաղաքականություն և մարդկանց օտարվածություն որոշումների կայացման գործընթացից
Բիզնես ոլորտի թերություններ
Դերակատարություն ունեցող միասնական ընդդիմության բացակայություն
Հարկային և մաքսային քաղաքականություն
Քաղաքացիական հասարակության ազդեցության և հասարակության իրավագիտակցության ցածր մակարդակ:

Ի տարբերություն Հայաստանից արտագաղթի հիմնական պատճառների, Ռուսաստանից արտագաղթի նշված պատճառների շարքում բացակայում է աշխատանքի առկայության խնդիրը, և Սանկտ Պետերբուրգից ներկայացող հեղինակը նշում է, որ ֆինանսական կացությունը Ռուսաստանից արտագաղթելու որոշման վրա մեծ ազդեցություն չունի: Հոդվածում շարադրված են Ռուսաստանից արտագաղթի հետևյալ հիմնական պատճառները.

Անվտանգության ցածր մակարդակ
Առողջապահական համակարգի թերություններ
Կրթական համակարգի թերություններ
Պրոֆեսիոնալիզմի պակաս. մարդիկ իրենց տեղում չեն
Անշարժ գույք ձեռք բերելու հնարավորությունների պակաս
Կաշառակերություն
Ապրանքների (առաջին հերթին՝ սննդի) որակի ցածր մակարդակ
Մարդու իրավունքների և ազատությունների համատարած ոտնահարումներ
Մարդկանց՝ մեկը մյուսի հանդեպ ցուցաբերած անհանդուրժողականության մթնոլորտ (որն, ըստ հեղինակի, բխում է նախորդ կետերից):

Depopulation Crisis in Armenia

Մեծ հաշվով, և՛ Հայաստանում, և՛ Ռուսաստանում արտագաղթը խթանող վերը նշված պատճառների մեծ մասը հիմնականում համընկնում են: Այդ պատճառները հիմնականում վատ կառավարման արդյունք են: Իհարկե, ստեղծված իրավիճակներում իրենց դերն ունեն նաև ընդդիմությունները, քաղաքացիական հասարակությունները և թերզարգացած ինստիտուտները, որոնք շոշափելի ազդեցություն չունեն որոշումների կայացման գործընթացի վրա, սակայն արտագաղթի պատճառների հարցում մեծագույն և հիմնական դերակատարումը բաժին է ընկնում կառավարություններին:

Ըստ վերը նշված՝ Գոլոլեան Հիմնադրամի կողմից հովանավորված զեկույցի, Հայաստանում հարցվածների 34 տոկոսը ցանկանում է մեկնել Հայաստանից: Մեկ այլ՝ Գելափ կազմակերպության կողմից անցկացված հարցումների համաձայն՝ Հայաստանից արտագաղթել ցանկացողների թիվը կազմում է 40 տոկոս, որն ԱՊՀ երկրների շարքում ամենաբարձր ցուցանիշն է:

Հայաստանում և ԱՊՀ այլ երկրներում արտագաղթի միտումների հիմնական տարբերությունն այն է, որ Հայաստանում արտագաղթի ծավալները չափից արագ են աճում, ընդհուպ՝ մինչև երկրի անվտանգության համար սպառնալիք դառնալը: Հայաստանից արտագաղթը դարձել է «մոդայի» պես մի բան, և մարդկանց մեծ մասը ցանկանում է արտագաղթել՝ անկախ իրենց զբաղեցրած դիրքից: Բանը հասել է նրան, որ սկսել են արտագաղթել սոցիալապես ապահով մարդիկ՝ մասնագետներ, որոնք Հայաստանում հարգված բժիշկներ և պրոֆեսիոնալներ են, իսկ արտերկրում ստիպված են ամեն ինչ զրոյից սկսել:

Նշված երկու վերլուծությունների համեմատությունը թույլ է տալիս եզրակացնել, որ փոքր թվացող թերությունների ամբողջությունն է, որ ծնում է արտագաղթի «մոդա» և ահագնացող ծավալներ: Արտագաղթը մեկ օրվա որոշում չէ. այն կուտակվում է տարիների ընթացքում՝ վերը նշված և այլ պատճառներից ելնելով, և մի օր այն իր գագաթնակետին է հասնում և պայթում է: Երբ արտագաղթի միտումը դառնում է «մոդայիկ», դրան հաջորդող վտանգավոր փուլը «տագնապն է», որին, կարծես թե, ցավոք սրտի, շատ մոտ ենք:

Այս բոլոր հիմնախնդիրները հայտնի են Հայաստանի քաղաքացիներին, և առավել ևս՝ իշխանություններին: Տարբեր առիթներով իշխանության ներկայացուցիչների հայտարարություններում և ծրագրերում շոշափվում են այս բոլոր հարցերը, սակայն իրականում գործնական քայլերը ոչ մի կերպ միտված չեն այդ խնդիրների հաղթահարմանը:

Թվում է, թե վերը նշված հիմնախնդիրները կարող են փոքր լինել, բայց դրանց համագումարն է, որ մեծ փոփոխություններ է առաջացնում: Օրինակ, Ռուսաստանից արտագաղթի պատճառների մեջ նշվում է սննդի ցածր որակը: Կարող է թվալ, թե Հայաստանում նման խնդիրն արտագաղթի հետ ոչ մի կապ չունի: Բերենք մի օրինակ:

2011-ին աղմուկ էր բարձրացվել, որ Երևանի սուպերմարկետներից մեկում մանկահասակ երեխայի ծնողը գնել էր ժամկետանց մանկական կեր: Մայրը տանը պարզել էր, որ կերը հին է, այնուհետև ստուգել էր ժամկետը և զարմանքով հայտնաբերել, որ հին ժամկետանց պիտակի վրա երկրորդ շերտով փակցված է եղել նոր պիտակ՝ կեղծ ամսաթվով: Այսինքն, երեխայի հին կերը գիտակցված կեղծիքի արդյունքում հանվել է մասսայական վաճառքի:

Արդյոք եղա՞վ որևէ պատիժ, որը կարող էր բացառել նման երևույթների կրկնությունը:

Այնուհետև եկավ ընտրությունների շրջանը, եղան խոստումներ, նախընտրական ծրագրեր, որոնք խոստանում էին այլ ոլորտների հետ մեկտեղ՝ կարգավորել նաև վաճառվող սննդի ոլորտը՝ սպառողներին առողջ սնունդ ապահովելու նպատակով:

Արդյոք եղա՞վ որևէ համակարգային փոփոխություն, որն ինստիտուցիոնալ մակարդակի վրա կկարգավորեր ոլորտի գործունեությունը: Ո՛չ: Ձեռնարկվող միջոցառումները սահմանափակվեցին մի քանի ընտրանքային ոլորտներում, մասնավորապես՝ պանրի պարունակության մեջ աղիքային ցուպիկների հայտնաբերմամբ, ինչը կարճաժամկետ և ոչ համակարգային գործողություն էր (այն չի կարելի լուծում անվանել, որովհետև դրա արդյունքում ոչինչ չլուծվեց):

Այնուհետև, 2013 թվականին Արմավիրի մարզի Առատաշեն գյուղում նորածիններ Մերի և Մարիամ Վարդանյանների մոտ մանկական կերի օգտագործումից հետո սուր առողջական իրավիճակ գրանցվեց, և փոքրիկներին նույնիսկ չկարողացան հիվանդանոց հասցնել: Հիշեցնենք, որ երեխաների հոր հաղորդմամբ՝ երեխաների մոտ հիվանդության որևէ նշաններ չեն եղել, և մահը վրա է հասել մանկական սննդի օգտագործումից հետո: Պաշտոնական հաղորդագրությունների համաձայն՝ փորձաքննության արդյունքները նշված կերի պարունակության մեջ առողջության համար վտանգավոր ոչինչ չեն հայտնաբերել:

Սա ընդամենը մի օրինակ է, որը ցույց է տալիս, թե ինչպես կարող է մարդու մոտ տագնապի զգացողություն առաջանալ, երբ տեսնում է, որ մի քանի հարյուր դրամի համար մանկական երեխայի կեր է կեղծվում՝ առանց հետագա կեղծիքները կանխարգելող պատժի կամ գոնե ինստիտուցիոնալ կանոնակարգման:

Նման օրինակներն առկա են տարբեր ոլորտներում՝ սկսած բիզնես միջավայրի, դատաիրավական համակարգի ոլորտներից, և վերջացրած մարդու իրավունքների պաշտպանության ոլորտով: Ի դեպ, վերջերս Մարդու իրավունքների պաշտպանի գրասենյակն աղմկահարույց զեկույց հրապարակեց, որտեղ մանրամասն նկարագրվում էր, թե ինչպես են Հայաստանի դատական և քննչական համակարգերը, մեկը մյուսի հետ փոխկապակցված համաձայնությամբ, տարբեր ատյաններով և մակարդակներով պայմանավորված, գործում և գործերը մանիպուլյացիայի ենթարկում: Սակայն կարծես թե դեռևս իրավիճակը շտկելուն ուղղված ոչ մի գործուն քայլ չի նշմարվում:

Այժմ, առավել քան երբևէ, հարկավոր է արագ գործել և շտկել իրավիճակը, քանի որ ժամանակը մեր օգտին չի աշխատում՝ երկիրն աստիճանաբար զրկելով իր մարդկային, մտավոր և արդյունքում՝ նաև ֆինանսական պոտենցիալից:

Կամո Մայիլյան