Պատրաստվում են բանակցել Թուրքիայի իշխանության հետ` փոխհատուցման պահանջով
ԱԺ ԲՀԿ խմբակցության անդամ Արագած Ախոյանը Արևմտահայոց ազգային համագումարի խորհրդի անդամ է: Այս կազմակերպությունը հիմնվել է 2011թ. դեկտեմբերին՝ Փարիզի Սևր արվարձանում տեղի ունեցած հայրենակցական միությունների երրորդ համագումարի արդյունքում: Այս կազմակերպության և նրա առաջադրած նպատակների մասին որոշ հրապարակումներ եղել են: Կազմակերպությանն ուղղված ամենալուրջ քննադատությունն այն է, որ այն մի կողմ թողած Ցեղասպանության միջազգային ճանաչման գործընթացը՝ պատրաստվում է Թուրքիայի իշխանությունների առաջ դնել Ցեղասպանության զոհերի ժառանգների նյութական փոխհատուցման հարցը: Մեր զրույցն ԱԺ պատգամավորի հետ իրենց կազմակերպության գործունեության և իրենց ներկայացվող մեղադրանքների մասին է:
– Պարոն Ախոյան, ինչո՞վ է իր ստեղծման երկու տարիների ընթացքում զբաղվել Ձեր կազմակերպությունը:
– Մեր նպատակն է՝ վեր բարձրացնել մեր կորսված իրավունքների վերականգնման հարցը: Ինչպես գիտեք, մինչև հիմա Արևմտյան Հայաստանի հետ կապված տարբեր մոտեցումներ և ծրագրեր են եղել: Մեր մոտեցումն այն է, որ պետք է վերականգնել նախկին Օսմանյան կայսրության քաղաքացիների ժառանգների քաղաքացիությունը, որից նրանք ապօրինի զրկվել են, քանի որ քաղաքացիության հետևում է կանգնած բոլոր նյութական և գույքային իրավունքների վերականգնման հարցը: Խոսքը ինչպես՝ հանրային, այնպես էլ՝ մասնավոր սեփականության վերականգնման մասին է:
– Գիտե՞ք, թե քանի մարդ է ցանկանում ստանալ Թուրքիայի քաղաքացիություն:
– Առայժմ այդ հարցին ստույգ պատասխան տալ չեմ կարող, քանի որ մենք չունենք մուտք թուրքական արխիվներ, քանի որ այդ բոլոր տվյալները պահպանվում են նրանց մոտ: Դատական ակտերի միջոցով պետք է կարողանանք հասնել նաև այդ արխիվների տվյալների հրապարակմանը: Մի բան է հստակ, որ այսօրվա Թուրքիայի տնտեսությունը ստեղծվել է հայերից խլած կամ թողած նյութական ժառանգության վրա: Ես գիտեմ, որ հայերի ունեցվածքը Ցեղասպանության ժամանակ գնահատվել է 3 միլիարդ դոլար, որն այսօրվա թվերով աստղաբաշխական գումարների կարող է հասնել: Օրինակ, ինձ մոտ կան հողի կադաստրային փաստաթղթեր, որոնք ժամանակին պատկանել են հայերին, և դրանց վրա այժմ կառուցվել են ամբողջ քաղաքներ, բնակելի շենքեր և այլ կառույցներ:
– Դուք ասում եք՝ արխիվները բացեն, որ տեղեկանանք, թե քանի հայ է Օսմանյան կայսրության քաղաքացի եղել: Բայց այսօր քանի՞ հայ է պատրաստ հանուն փոխհատուցման՝ Թուրքիայի քաղաքացիություն ընդունել:
– Պարզ է մի բան, որ մենք ունենք 7 միլիոնանոց սփյուռք: Այդ Սփյուռքը ձևավորվել է 1915թ. ջարդերից հետո, չնայած մենք չպետք է մոռանանք, որ Ցեղասպանությունը սկսվել է դրանից շատ առաջ:
– Բայց արդյոք ԱՄՆ-ում, Ֆրանսիայում կամ Հայաստանում բնակվող հայերը, որ ժամանակին հարկադրված են եղել լքել իրենց հայրենիքը, պատրա՞ստ են կամ ցանկություն ունե՞ն Թուրքիայի քաղաքացիություն ընդունել:
– Քաղաքացիություն ընդունելը սկզբունքային պահանջ չէ , մենք այդ մարդկանց ժառանգներն ենք, նախկին Օսմանյան կայսրության քաղաքացիների ժառանգները և իրավունք ունենք փոխհատուցում պահանջելու:
– Իսկ ինչպե՞ս եք մտադիր վերականգնել այդ գույքային իրավունքները. թուրքական դատարաններ դիմելու միջոցո՞վ:
– Ե՞րբ են դատարաններ դիմում. երբ որ մի բան ես ուզում, բայց դա չի ստացվում: Ամենակարճ ճանապարհը դա բանակցություններն են Թուրքիայի իշխանությունների հետ, որոնց նպատակը կարող է լինել Սահմանադրության մեջ ինչ-որ կետեր փոփոխելը, իրավական ակտեր ընդունելը, և այլն, որոնք հնարավորություն կտան հասնել փոխհատուցման: Եթե բանակցություններն արդյունք չտան, կդիմենք թուրքական դատարաններ, հետո՝ նաև Եվրոդատարան:
– Արդեն սկսե՞լ եք բանակցել կառավարության հետ:
– Ոչ, առայժմ մեր շփումները Թուրքիայի քաղաքացիական հասարակության հետ են, մենք շփվում ենք տարբեր շերտերի հետ: Պետք է արձանագրենք, որ այսօրվա Թուրքիան բավականին լուրջ քաղաքացիական հասարակություն ունի, նրանք հասկանում են մեզ և ասում են, որ՝ այո, դուք ճիշտ եք: Դրանք մտավորականներ են և, ինչո՞ւ չէ, արվեստագետներ, նաև քաղաքական գործիչներ, օրինակ՝ քրդական կուսակցություններ:
– Իսկ ե՞րբ կսկսեք բանակցել կառավարության հետ:
– Շատ շուտով, ուղղակի դրա համար մենք պետք է ազգովին պատրաստ լինենք, պետք է մենք լիազորված լինենք: Եթե վստահում ենք Արևմտահայոց համագումարին, որը հայրենազրկված հայության ժառանգներին միավորող կազմակերպություն է, պետք է հայությունը մեզ լիազորություն տա, որ մենք գնանք բանակցությունների:
– Այսինքն՝ Դուք չունե՞ք մանդատ՝ բանակցելու թուքական իշխանությունների հետ, և սպասում եք դրա՞ն:
– Մենք ունենք մանդատ, որը մեզ տվել են հայրենակցական միությունները, այլապես մեր համագումարը Փարիզում տեղի չէր ունենա: Ուղղակի մենք մեր գաղափարները պետք է դարձնենք հայության սեփականությունը: Մենք պետք է հասկացնենք, որ այն ժառանգությունը, որ ստացել ենք մեր պապերից, չպետք է անտեր թողնենք:
– Արդյոք նման բանակցություններ սկսելով՝ հնարավորություն չե՞ք տա Թուրքիայի կառավարությանը՝ ասել, որ, ահա, իրենց նախկին քաղաքացիների ժառանգները՝ հրաժարվելով Ցեղասպանության ճանաչման կամ տարածքային պահանջից, բանակցում են իրենց հետ՝ քաղաքացիություն և նյութական փոխհատուցում ստանալու համար:
– Ցեղասպանության ճանաչման խնդիրը դարձրել ենք ամենակարևոր խնդիրը, բայց մենք կարծում ենք, որ Ցեղասպանության ճանաչման խնդիրն աքսիոմ է, որը ճանաչման կարիք այլևս չունի: Ավելորդ ռեսուրս և ժամանակ ծախսել այդ ճանաչման վրա, ես ավելորդություն եմ համարում, քանի որ դա ապացուցված է: Պատմությանը հետ նայելով՝ կարող ենք ասել, որ առաջինը Թուրքիան է ճանաչել Ցեղասպանությունը, երբ 1917թ. թուրքական դատարանները կառավարության ամբողջ կազմին մահապատժի են դատապարտել: Ինչ վերաբերում է տարածքային փոխհատուցման հարցին, այն շատ նուրբ է. երբ ասում են՝ պահանջատիրական փաթեթ, դրան պետք է հասնել ճիշտ ճանապարհով:
Յուրաքանչյուր ժամանակաշրջան ունի իր մոտեցումները: Մենք ապրում ենք 21-րդ դարում և այսօր մենք ունենք այլ մարտահրավերներ և ռազմավարության օրենքներ: Այսօր գոյություն ունեն միջազգային դատարաններ, ինչպես, օրինակ, Եվրոդատարանը, կա ՄԱԿ, և հիմա մենք պետք է գնանք այդ ճանապարհով:
– Դուք նոյեմբերին այցելել էիք Լիբանան, այդ այցը և՞ս սույն ծրագրի շրջանակներում էր:
– Այցն աշխատանքային էր, ինչո՞ւ չէ, նաև ճանաչողական, հանդիպեցի տեղի ազգաբնակչության, մեր ընկերների հետ:
– Արևմտահայերի խորհրդարանն այնտեղ՝ Լիբանանում և՞ս ներկայացուցիչ ունի:
– Այո, իհա՛րկե:
– Իսկ ո՞վ է նա:
– Եկեք անուներ չտամ: Ռուսաստանից էլ ունենք, Հայաստանից էլ ունենք:
– Ինչպե՞ս են լիբանանահայերը վերաբերվում Ձեր նախաձեռնությանը:
– Շատ նորմալ, երբ բացատրում ենք, որ մենք չենք թերագնահատում այն աշխատանքը, որ մինչև այժմ կատարվել է, բոլորիդ էլ հարգում ենք, բայց սա էլ մեր ուղղվածությունն է, սա էլ մեր մոտեցումն է, որն ամենառեալն է, իրենք ընդունում են:
– Այսինքն՝ լիբանանահայերը նորմա՞լ են համարում Ցեղասպանության ճանաչման հարցը փակված համարելը և Թուրքիայի առաջ գույքային խնդիրներ դնելը:
– Ի՞նչ է նշանակում՝ Ցեղասպանության ճանաչում. դա առաջին հերթին՝ նշանակում է՝ դրանից բխող հետևանքներ: Լավ, ասենք՝ Թուրքիան ճանաչեց Ցեղասպանությունը, ի՞նչ է լինելու դրանից հետո: Դրանից հետո գալու են փոխհատուցման խնդիրներ: Այսօր մենք մի քիչ ճանապարհն ենք կրճատում: Մենք գնում ենք պահանջատիրության և փոխհատուցման ճանապարհով, Ցեղասպանության հետևանքների վերացման ճանապարհով: Բայց ես ուզում եմ, որ մենք մի փոքր էլ խոսենք ոչ նյութական արժեքներից` ծպտյալ հայերից: Մեկ ամիս առաջ Թուրքիայի քաղաքացիական հասարակության ներկայացուցիչները կազմակերպել էին ծպտյալ հայերին նվիրված համաժողով, և այնտեղ հրապարակվեց Թուրքիայի տարածքում ապրող ծպտյալ հայերի կամ իսլամացած հայերի թվի մոտավոր գնահատականը` 2-4 միլիոն: Ծպտյալ՝ նշանակում է, որ նրանք անուն-ազգանունով, կրոնով՝ իսլամացած, թուրքացած են, բայց էությամբ հայ են:
Դա Արևմտյան Հայաստանի մեր գանձն է, քանի որ, եթե Թուրքիան մի օր քայլ կատարի դեպի դեմոկրատիա, հավատացեք, որ այնտեղ այլ վիճակ կլինի: Մեկ-մեկ մեզ հարց են տալիս. լավ, Թուրքիան մեզ վերադարձրեց Արևմտյան Հայաստանը, ո՞վ է այնտեղ գնալու բնակվելու: Ես ասում եմ, որ այնտեղ ապրող հայեր կան, որ Արևմտյան Հայաստանն անտեր չի: Թուրքիայի իշխանություններն էլ դա գիտեն, և, երևի դրա համար Արդահանից մինչև Բայազետ բնակեցվում են ադրբեջանցի փախստականներով:
Ես տարին մի քանի անգամ լինում եմ Թուրքիայում և ականատեսն եմ այդ բնակեցմանը: Իսկ մենք փակել ենք մեր սահմանը, պատսպարվել ենք սահմանի այս կողմում և չենք հասկանում, որ դա չի բխում մեր ազգային անվտանգությունից, մեր ապագայի շահերից: Դրա համար ես կոչ եմ անում մեր ժողովրդին, որ, ներկայով ապրելուց բացի, մի քիչ էլ պետք է մտածել ու ապրել ապագայի համար: Մենք միշտ անպատրաստ ենք եղել ապագային: Շատերն այստեղ նստած՝ ասում են. շուտով Թուրքիան եռատվելու կամ քառատվելու է, մասնատվելու է: Դա սուտ է, բացի այդ էլ, եթե դա նույնիսկ տեղի ունենա, էլի մենք չենք շահելու, որովհետև անպատրաստ ենք:
